DSİ’nin yatırım bütçesi 106 milyar lira
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nün (DSİ), tarım-sulama sektörü yatırımları için 2025 yılı ödeneği bir önceki yıla göre yüzde 83 artışla 106 milyar liraya çıkartıldı. DSİ Genel Müdürü Mehmet Akif Balta, 2024'ün yatırımlarla geçen bir yıl olduğunu vurgulayarak, 115 milyar lira yatırımla 577 adet tesisi ülkeye kazandırdıklarını kaydetti. DSİ yatırım programında yer alan 1.72 trilyon lira maliyetli 9 bin 719 adet işin çalışmalarının devam ettiğini belirten Balta, 2025'te; 41 baraj, altı HES, 11 gölet ve bent, 70 sulama tesisi, 15 içme suyu tesisi, 162 taşkın kontrol tesisi, iki atık su tesisi olmak üzere toplam 307 tesisle 14 arazi toplulaştırma projesini tamamlayarak hizmete sunacaklarını açıkladı. Balta, 2025 yılında illere içmesuyu arzında herhangi bir problem öngörülmediğinin de altını çizdi.
120 BİN HEKTAR SULAMAYA AÇILACAK
PARA Dergisi'nin soruları yanıtlayan DSİ Genel Müdürü Mehmet Akif Balta, yapacakları baraj ve göletlerle 512.28 milyon metreküp su depolayacaklarını belirterek, "DSİ olarak tarım sulama sektörüne 2024 yılında 58 milyar lira ödenek ayrılmış iken 2025'te 106 milyar lira ödenek ayrılarak, 2024 yılına göre yüzde 83 oranında artırıldı. Bu bütçe ile 120 bin hektar sahayı sulamaya açmakla birlikte 20 bin hektar sulama sahasını borulu sisteme çevirerek yenileme yapacağız. Buna mukabil 464 bin 230 hektar sahada toplulaştırma tescil işlemlerini tamamlayacağız. Yapacağımız taşkın koruma tesisleriyle 280 adet meskun mahali ve 2 bin 255 hektar zirai araziyi taşkınlardan koruyacağız. Muhtelif yerleşim birimlerimize yılda 172.68 milyon metreküp ilave içmesuyu sağlayacağız ve 51 bin m3/gün kapasite ile atıksuyu arıtacağız. Ayrıca 37.51 MW HES kurulu gücü ile yıllık ortalama 121.94 milyon kilowattsaat enerji üreteceğiz" diye konuştu.
Balta, 2024'te yaklaşık 103 bin 116 hektar araziyi sulamaya açıp 14 bin 345 hektar sulama sahasını borulu sisteme çevirdiklerini vurguladı.
YENİ YATIRIMLAR DEVAM EDİYOR
DSİ Genel Müdürü Mehmet Akif Balta, içme suyu yatırımlarına ilişkin de açıklamalarda bulundu. Türkiye'de 2024 yılı sonu itibarıyla DSİ tarafından tamamlanan toplam 426 adet içmesuyu tesis ile yılda 5.41 milyar metreküp içme suyu temin edildiğini vurgulayan Balta, şunları kaydetti:
"Türkiye genelinde içme suyu altyapı yatırımları büyük ölçüde tamamlanmış olup, özellikle son yıllarda önemli iyileştirmeler kaydedildi. Birçok şehir ve ilçemizde modern içme suyu arıtma tesisleri ve isale hatları ile hizmet veriliyor. Ancak, bazı bölgelerde altyapı sistemlerinin eski olması ve hızlı nüfus artışı gibi nedenlerle iyileştirme çalışmaları ve yeni yatırımlar devam ediyor. İçmesuyu altyapı ihtiyaçları, belediyelerden gelen talepler doğrultusunda DSİ tarafından değerlendiriliyor ve gerekli projeler hazırlanarak hayata geçiriliyor. Genel olarak içme suyu altyapı sistemlerinin durumu iyi seviyede olsa da Belediyelerin sorumluluğunda bulunan şehir içi içmesuyu şebekelerindeki eski borular nedeniyle kayıp-kaçak oranlarının yüksekliği önemli bir sorun olarak devam ediyor."
İÇMESUYU ARZINDA PROBLEM YOK
Balta, şehirlerin uzun vadeli içmesuyu temininin kesintisiz karşılanması amacıyla DSİ tarafından "81 İl Merkezi İçmesuyu Temini Eylem Planı" hazırlanmış olup söz konusu Eylem Planı ile illerin 2060 yılına kadar olan içmesuyu ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların ne şekilde karşılanabileceği değerlendirildiğini kaydetti. Bahse konu eylem planı çerçevesinde illerin kısa, orta ve uzun vadeli olmak üzere içmesuyu ihtiyaç önceliklendirilmesi yapıldığını ve içmesuyu arz güvenliğini sağlamak adına belirlenen bu önceliklendirmeye paralel olarak içmesuyu projelerinin yıllar bazında devreye alındığını ifade eden Balta, 2025 yılında illere içmesuyu arzında herhangi bir problem öngörülmediğini vurguladı.
DOLULUK ORANI YÜZDE 40.9
Baraj doluluk oranlarına ilişkin de bilgi veren Balta, Türkiye genelinde işletmede olan 470 adet depolama tesisinde (göller hariç) doluluk oranının 2023'te yüzde 44 iken, 24 Aralık 2024 itibarıyla yüzde 40.9 seviyesine gerilediğini belirtti. Balta, bu durumun, toplamda yaklaşık 2.89 milyar metreküp daha az suyun bulunduğunu gösterdiğine dikkat çekti. Balta'nın açıklamalarına göre; Türkiye genelinde işletmede olan 119 adet içme suyu maksatlı barajda doluluk oranı 2023'te yüzde 44.9 iken, 2024'te yüzde 40.7'ye düştü. Bu azalma toplamda yaklaşık 0.950 milyar metreküp daha az suyun mevcut olduğunu gösteriyor. Türkiye'nin birçok bölgesindeki barajların, kuraklık tehdidiyle karşı karşıya durumda olduğunu belirten Balta, "DSİ olarak, baraj doluluk oranlarını düzenli olarak takip ediyor ve risk seviyesine yaklaşan barajları yakından inceliyoruz. Ancak yağışlı sezonunun başlaması ile bu illerde kısa vadede bir içme suyu sorunu öngörülmüyor" ifadelerini kullandı.
"B PLANLARI" DEVREYE ALINIYOR
Balta, genel olarak illerin içmesuyu ihtiyacını karşılayan barajlarda doluluk oranları düşse bile mevcut durumda baraj harici şehirlerin yeraltı suyu (YAS) kuyuları ve diğer içmesuyu kaynakları (regülatörler, doğal göller, kaptajlar) bulunduğunu hatırlattı. Bu kaynakların yağışsız geçen dönemlerde takviye amaçlı kullanılarak şehirlerin ihtiyaçlarını karşıladığını dile getiren Balta, bununla birlikte, illerin içmesuyu temini noktasında B planı olarak kurak dönemde ihtiyaç halinde devreye alınmak üzere, Ankara ili için Kızılırmak Nehri'nden, İstanbul ili için ise Sakarya Nehri'nden su takviyesi yapacak sistemler bulunduğunu aktardı. Balta, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Devreye aldığımız depolamalı modern içmesuyu temini sistemleri sayesinde şehirlerimizin mevcutta kullanmakta olduğu YAS kuyuları yedek rezerv pozisyonuna dönüşmekte. Söz konusu bu YAS Potansiyeli kurak periyotta devreye alınmak üzere şehirlerimize sorunsuz içmesuyu temini noktasında bir nevi sigorta konumunda olmakta. Kısacası kritik doluluk oranına sahip olan barajlarımız söz konusu olsa bile DSİ olarak gerçekleştirdiğimiz yatırımlar ve aldığımız tedbirler sayesinde içmesuyu temini noktasında problem öngörülmüyor."
TÜRKİYE SU ZENGİNİ DEĞİL
Balta, DSİ olarak gıda güvenliği, sulama ve su kaynaklarının doğru yönetilmesinin en önemli konu olduğunun altını çizdi. Balta, su potansiyeli bakımından zengin bir ülke olmayan Türkiye'nin, nüfus artışı ve iklim değişikliğinin etkileri dikkate alındığında gelecek yıllarda su kısıtı bulunan ülkeler arasında yer almaması için su tasarrufu sağlayan su yatırımlarını yapmaya devam edeceklerini söyledi. Yatırımları önceliklendirirken iklim değişikliği ve kuraklık senaryolarını da dikkate aldıklarını belirten Balta, "Yapacağımız yatırımlarda iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi adına depolama kapasitemizi mümkün olduğunca arttırmak, suyun en büyük kullanıcısı olan tarım sektöründeki eski şebekelerin basınçlı borulu ve modern sulama sistemlerine dönüştürülmesi ile akıllı sistemlerle suyun daha verimli kullanılabilmesi için çalışmalarımız tüm hızıyla devam edecek" dedi.
11 BİN 64 TESİS İŞLETMEYE ALINDI
Balta, DSİ'nin taşkınların önlenmesine yönelik çalışmalarına da değindi. Taşkın kontrol tesisleri inşa etme ve işletmenin, DSİ'nin temel görevleri arasında yer aldığına dikkat çeken Balta, 2024 yılı sonu itibarıyla DSİ tarafından 11 bin 64 tesisin işletmeye alındığını kaydetti. Son yıllarda özellikle iklim değişikliğinin etkisiyle artan taşkınların afete dönüşmesini engellemek adına yerel yönetimler ve ilgili tüm kurumların; taşkın öncesi, taşkın esnası ve sonrasında eşgüdüm içinde çalışmasının büyük önem taşıdığını vurgulayan Balta, alınan tüm yapısal tedbirlere rağmen, ani ve lokal yağışların ülkede yüksek can ve mal kaybına sebebiyet veren taşkınlara neden olduğunu kaydetti. Balta, açıklamalarına şöyle devam etti:
"Taşkınların, yerleşim yerlerine ulaşmadan önce su yükselmelerine bağlı olarak tespit edilip, yerel yönetimlerin ve yerleşim yeri sakinlerinin uyarılması ve ilgili kurum ve kuruluşların bilgilendirilerek erken müdahale olanağının sağlanması adına Taşkın Erken Uyarı Sistemi (TEUS) hizmete alınıyor. Bu amaçla Genel Müdürlüğümüz bünyesinde bir 'Taşkın Yönetim Merkezi' kuruldu. Derelerdeki kamera sistemi ve seviye sensörleri sayesinde anlık takip yapılmasını sağlayan TEUS, taşkın öncesi ve taşkın sırasında önemli ölçüde fayda sağladı."
Balta, DSİ Genel Müdürlüğü'nün 5 bin 595 adet iş makinası ve yardımcı ekipman kapasitesi aracılığıyla taşkınlar öncesinde taşkın kontrol tesislerinde, akarsu yataklarında temizlik çalışmaları yapıldığını, gerekse yaşanan taşkınlar sırasında gerekli kritik noktalarda makinalarla müdahaleler gerçekleştirildiğini belirtti.
YENİLİKÇİ TESİSLER YAPILIYOR
DSİ Genel Müdürü Balta, ülkede arazi kullanım amaçlarının çeşitliliği nedeniyle havzalardaki değişimlerin hızlandığını vurgulayarak, aşırı yağışlarla birlikte havzadaki orman envali yanında, rüsubat denilen kaya bloklarının, taş vb. maddeler sürüklenerek mansap kısmına doğru akışa geçtiğini ve tesislerde ve köprü menfez gibi geçiş yapılarında kapasite kayıplarına yol açtığını ifade etti. Balta, "Bu nedenle, yerleşim yerleri içerisinden geçen akarsularda inşa edilen taşkın kontrol tesislerinin işlevini artırmak amacıyla yukarı havzadan gelen rüsubatı depolayabilmek için klasik tersip bentleri yanında son yıllarda geçirgen tersip bentleri, sel tırmıkları, moloz bariyerleri gibi yenilikçi tesisler de uygulanmakta" dedi.
"BELEDİYELERİMİZ DE RİSKİ AZALTMA ADIMLARI ATMALI"
Balta, Türkiye'de son yıllarda yaşanan taşkınlardan edinilen tecrübelerin, büyük boyutlarda can ve mal kayıpları ile sonuçlanan önemli taşkınların akarsu yatakları içinde veya mücavirindeki taşkın riski taşıyan alanlarda iskan yapılması ile daha önce inşa edilmiş taşkın tesislerinin üzerlerinin kapatılarak açık mecraların kapalı mecralara dönüştürüldüğü durumlarda oluştuğunu gösterdiğini söyledi. DSİ olarak mümkün olduğunca akarsuların doğal yatak genişliklerine uygun ıslah tesisleri inşa etmeye özen gösterdiklerini belirten Balta, "Belediyelerimizin de özellikle yerleşim alanları içinde konuya önem vermeleri ve müşterek çalışmalarla riski azaltma yönünde adımlar atılması gerekmekte. Örneğin, Temmuz 2021'de Rize'nin Güneysu ilçesindeki yağışlar ardından üstü kapalı olan Minder Deresi'nin taşması sonucunda taşkın yaşanmış akabinde DSİ ve Belediye işbirliği ile Minder deresi açık kanal olarak ıslah edilmiş güvenli akış şartları sağlanmıştır" diye konuştu.
1.72 trilyon liralık 9 bin 719 proje devam ediyor
Balta, DSİ'nin son 22 yılda; 10 bin 663 tesisi hizmete alarak; su depolama hacmini 133.1 milyar metreküpten 183.4 milyar metreküpe, sulanan arazi miktarını 48 milyon dekardan, 72 milyon dekara, yıllık sağlanan içme suyu miktarını 2 milyar metreküpten, 5.4 milyar metreküpe çıkardıklarını vurguladı. Balta, bu dönemde toplulaştırılan arazi miktarını 4.5 milyon dekardan, 75.8 milyon dekara, baraj sayısını 276'dan bin 59'a, gölet ve bent sayısını 228'den 743'e, sulama tesis sayısını bin 764'ten 3 bin 584'e, içmesuyu tesis sayısını 84'ten 426'ya, HES sayısını 125'ten 756'ya, taşkın tesis sayısını 5 bin 18'den 11 bin 64'e, atık su arıtma tesisi sayısını 24'e, yer altı depolaması ve suni besleme tesisi sayısını 145'e, toplulaştırma sayısını 10'dan 36 katına çıkararak 367'ye ulaştırmış olacaklarını kaydetti. Balta, "Ayrıca, halihazırda da DSİ yatırım programında yer alan 1.72 trilyon lira maliyetli 9 bin 719 adet işimizde de çalışmalarımız devam ediyor" ifadelerini kullandı.
2028'e kadar 750 bin dekar ilave saha sulamaya açılacak
Türkiye'nin Yüzölçümü 780 milyon dekar düzeyindeyken, ekilebilir tarım arazisi 240 milyon dekar, ekonomik olarak sulanabilir arazi 85 milyon dekar. DSİ Genel Müdürü Mehmet Akif Balta'nın verdiği bilgiye göre, 2024 yılı sonu itibarıyla ülke genelinde sulamaya açılan arazilerin toplamı 72 milyon dekara ulaştı. Bu alan ekonomik olarak sulanabilir araziler toplamının yüzde 85'ine tekabül ediyor. Türkiye'de şu an itibarıyla basınçlı borulu sistem kulanım oranı yüzde 35. Balta, "Hedefimiz 2028 yılına kadar 750 bin dekar ilave sahayı sulamaya açmak ve basınçlı borulu sistemlerin oranın 45'e çıkarmak" dedi.
"DSİ 2024-2028 Stratejik Planı'ndaki" hedeflere göre proje gerçekleştirmelerinin planlandığını vurgulayan Balta, plan döneminde temin edilen içme suyu miktarını yıllık 6 milyar metreküpe çıkarmayı, hidroelektrik enerjide kurulu güç kapasitesini 37 bin MW'ye, üretim kapasitesini ise 127 milyar kWh'ye, toplulaştırmada tescil edilen alanı 10 milyon hektara çıkarmayı hedeflediklerini kaydetti.
Yeraltı suyu tesisi 249'a ulaşacak
Kanun hükümleri gereğince DSİ Genel Müdürlüğü yeraltı suyundan sorumlu tek kurum. Türkiye'nin yeraltı suyu emniyetli rezerv miktarı 18.6 milyar metreküp olmak üzere yıllık toplam kullanılabilir su miktarı 110.55 milyar metreküp. 18.6 hm3 (hectometreküp) yeraltı suyunun yüzde 67'si (12.4 hm3) tarımda, yüzde 24'ü (4.5 hm3) içme-kullanmada; yüzde 9'u (1.7 hm3) sanayide kullanılıyor. Balta, DSİ tarafından günümüze kadar yapımı tamamlanan 145 adet tesis ile yeraltı suyunun 37.70 milyon metreküp beslenmesinin sağlandığını vurguladı. Bu suretle 41 bin dekar tarım arazisi sulandığını ve 21.50 hm³ içmesuyu temin edildiğini kaydetti. DSİ Genel Müdürü Balta, 2028'e kadar bu sayının 195 adede, 2028 yılı sonuna kadar 249 adede yükseltilmesinin hedeflendiğini dile getirdi.
Atık sular, geri kazandırılıyor
Genel Müdür Balta, DSİ'nin inşa ettiği evsel atık su arıtma tesislerinde arıtılan suların, başta sulama olmak üzere çeşitli maksatlarla kullanımını ilke edinen bir yaklaşım izlediğini vurguladı. Bu yaklaşım neticesinde su havzalarının korunduğunu, çevre kirliliğinin önüne geçildiğini ve ilave bir su arzı elde edildiğini kaydetti. Balta, "Geleneksel sulama projelerinde su kaynağı olarak işlev gören baraj ve gölet gibi depolama tesislerinin yerini bu projelerde, evsel atık su arıtma tesislerimiz alıyor. İlave bir su arzı olarak tarımsal faaliyetlere katkı sağlayan arıtılmış atık sular, muhtevasında bulundurdukları ve aynı zamanda tarımsal faaliyetlerde gübre olarak kullanılan azot ve fosfor içeriğinden dolayı tarımsal verimin artmasına ilave bir katkı da sunuyor. 2024'te açılışını gerçekleştirdiğimiz Afyonkarahisar-Merkez Evsel AAT Sulaması bu alanda ülkemizin en büyük projesi oldu. Proje kapsamında Afyonkarahisar-Merkez Evsel Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılan günlük 44 bin metreküp su ile Karaarslan Köyü ve arazilerinde 9 bin 50 dekar alan sulanmakta. Kilis ilimizde 4 bin 720 dekar alanda atıksuyun arıtılarak sulamada kullanılması hususunda inşaat çalışmaları devam ediyor. Konya'daki projemizde ise planlama çalışmaları devam ediyor. Ülke genelinde 123 adet projede etüt çalışmaları sürüyor" dedi.