Kripto varlıklar düzenlemesi Meclis’te

PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye'yi, kara paranın önlenmesine ilişkin Mali Eylem Görev Gücü'nün (FATF) gri listesinden çıkarmada "son adım" olarak ifade edilen kripto varlıklara yönelik düzenlemenin ayrıntıları belli oldu. (Bu yazı, Para Dergisi'nin 19.05.2024 tarihli sayısına aittir.)

Geçen hafta Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığı'na sunulan kanun teklifine göre, kripto varlık hizmet sağlayıcıların kurulabilmesi ve faaliyete başlayabilmeleri için Sermaye Piyasası Kurulu'ndan (SPK) izin almaları zorunlu hale getirildi. Teklife göre, izinsiz kripto faaliyetlerine üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası uygulanmasını öngören düzenlemeyle kripto varlıkları zimmete geçirenlere 14 yıla kadar, zimmeti hileli davranışlarla gizleyenlere ise 20 yıla kadar hapis cezası verilecek. Faaliyet izni kaldırılanların kendi veya başkalarının menfaatleri için kripto varlık hizmet sağlayıcıyı veya müşterilerini zarara uğratmaları zimmet olarak kabul edilecek. Bu fiili işleyenlere 22 yıla kadar hapis cezası gelecek. Halihazırda faaliyet gösteren kurumlara yönelik geçiş süreci uygulanacak. Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte kripto varlık hizmet sağlayıcılığı faaliyeti yürütenler, yürürlük tarihinden itibaren bir ay içinde Kurula başvuracak ya da müşteri hak ve menfaatlerini zarara uğratmadan üç ay içerisinde tasfiye kararı alacak. Kanunun yürürlüğü sonrasında faaliyete başlayacaklar ise, SPK'ya başvuruda bulunarak ikincil düzenlemelerde öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni alabilecek. Müşterilerin kripto varlıkları nakde veya nakdi kripto varlığa çevirebilmelerine ve kripto varlıkların transferinin gerçekleştirilmesine imkan veren Türkiye'de yerleşik ATM ve benzeri elektronik işlem cihazlarının faaliyetleri, kanunun yürürlüğe girdiği tarihi takip eden üç ay içerisinde sonlandırılacak.

Türkiye'de kripto varlık platformlarında hesap açıp, alım satım işlemi gerçekleştirenlerin sayısının 10 milyon civarında olduğu ifade ediliyor. Sektöre yasal zemin hazırlayacak düzenlemeler içeren kanun teklifi ile vatandaşların risklere karşı korunması ve blokzincir teknolojilerinde Türkiye'nin öncü hale getirilmesi amaçlanıyor. Dünya uygulamalarının incelenerek hazırlanan kanun teklifinde, vergilendirmeye ilişkin düzenlemeler yer almıyor.

BU HAFTA KOMİSYONDA GÖRÜŞÜLECEK

Kripto varlıklara ilişkin düzenlemeler içeren Sermaye Piyasası Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi'nin bu hafta TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda görüşülmesi bekleniyor. Kripto varlıklara ilişkin ilk yasal düzenleme olma özelliğini taşıyan teklif yürürlük ve yürütmeyle birlikte 19 maddeden oluşuyor. Kanun teklifi ile Sermaye Piyasası Kanunu'na, kripto varlık ekosisteminde yer alan tanımlar ekleniyor. Teklife göre "cüzdan", kripto varlıkların transfer edilebilmesini ve bu varlıkların ya da bu varlıklara ilişkin özel ve açık anahtarların çevrim içi veya çevrim dışı olarak depolanmasını sağlayan yazılım, donanım, sistem ya da uygulamaları olarak tanımlanıyor. "Kripto varlık", dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklar olarak ifade ediliyor. "Kipto varlık hizmet sağlayıcı", platformları, kripto varlık saklama hizmeti sağlayan kuruluşları ve bu Kanuna dayanılarak yapılacak düzenlemelerde kripto varlıkların ilk satış ya da dağıtımı dahil olmak üzere kripto varlıklarla ilgili olarak hizmet sağlamak üzere belirlenmiş diğer kuruluşları olarak tanımlanıyor. "Platformun", kripto varlık alım satım, ilk satış ya da dağıtım, takas, transfer, bunların gerektirdiği saklama ve belirlenebilecek diğer işlemlerin bir veya daha fazlasının gerçekleştirildiği kuruluşlar olarak ifade edildiği teklifte, "kripto varlık saklama hizmeti" ise kanun teklifinde platform müşterilerinin kripto varlıklarının veya bu varlıklara ilişkin cüzdandan transfer hakkı sağlayan özel anahtarların saklanması, yönetimi veya Kurulca belirlenecek diğer saklama hizmetleri olarak yer alıyor.

SPK'DAN İZİN ALINMASI ZORUNLU

Kripto varlık hizmet sağlayıcıların kurulabilmesi ve faaliyete başlaması için Kurul'dan izin alınması zorunlu olacak. Hizmet sağlayıcılar, münhasıran Kurul tarafından belirlenecek faaliyetleri yerine getirecek. Bunların kuruluşlarına ve faaliyete başlamalarına, ortaklarına, yöneticilerine, personeline, organizasyonuna, sermayelerine ve sermaye yeterliliğine, yükümlülüklerine, bilgi sistemleri ve teknolojik altyapılarına, pay devirlerine, yapabilecekleri faaliyetlere, faaliyetlerinin geçici veya sürekli olarak durdurulmasına ilişkin esaslar ile faaliyetleri sırasında uymaları gereken diğer ilke ve esaslar Kurul tarafından belirlenecek. Pay devirlerinde Kurul izninin alınması zorunlu olacak.

Kripto varlık hizmet sağlayıcıların kuruluşlarına ve/veya faaliyete başlamalarına Kurul tarafından izin verilebilmesi için bilgi sistemleri ve teknolojik altyapıları konularında TÜBİTAK'ın belirleyeceği kriterlere uygunluk aranacak.

Kripto varlıklara yönelik yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği yapılmasına ilişkin usul ve esaslar da SPK tarafından belirlenecek.

Bu arada kanun teklifi ile sermaye piyasası araçlarının Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) sistemine dahil olmadan kripto varlık olarak ihraç edilebilmesi için esaslar belirlenmesine yönelik SPK'ya yetki veriliyor.

SATIŞ VE DAĞITIM DÜZENLENİYOR

Teklifle özgün blokzincir oluşturulması konusundaki yazılım mimarisi ve buna ilişkin teknolojiyi temsil eden kripto varlıkların satış ya da dağıtımının yapılması düzenleniyor. Teklife göre sermaye piyasası araçlarına özgü haklar sağlayan kripto varlıklara ilişkin olarak düzenleyici işlemler tesis etmek, özel ve genel nitelikte kararlar almak ve tedbir ve yaptırım uygulamak konusunda Kurul yetkili olacak. Kurul, sermaye piyasası araçlarına özgü haklar sağlayan kripto varlıklar dışında, dağıtık defter teknolojisinin veya benzer bir teknolojik altyapının geliştirilmesi suretiyle oluşturulan, değeri bu teknolojiden ayrıştırılamayan nitelikte olan kripto varlıkların satış ya da dağıtımının, Kanunun sermaye piyasası araçlarıyla ilgili hükümlerine tabi olmaksızın platformlar nezdinde yapılabilmesi konusunda esaslar belirleyebilecek. Bu esaslara tabi olacak kripto varlıkları belirleme aşamasında teknik kriterler açısından değerlendirme yapmak üzere TÜBİTAK'tan ya da bakanlıklara bağlı, ilgili, ilişkili kurum ve kuruluşlar ile diğer kamu kurumlarından teknik rapor isteyebilecek. Bu kapsamda bir kripto varlığın teknolojik özelliklerinin uygun görülmesi ve bunların satış ya da dağıtımına izin verilmesi bunların kamuca tekeffülü anlamına gelmeyecek. Bu kripto varlıkların satış ya da dağıtımının yapılması suretiyle halktan para toplayanlar ile bunlara fon sağlayanlar arasındaki ilişkiler genel hükümlere tabi olacak. Bu işlemler sırasında Kurulca belirlenecek şekilde hazırlanan ve ilan edilen her türlü bilgilendirme dokümanını imzalayan gerçek ve tüzel kişiler bu dokümanlarda yer alan yanlış, yanıltıcı veya eksik bilgilerden kaynaklanan zararlardan müteselsilen sorumlu olacak.

ŞİKAYETLERİ ÇÖZECEK MEKANİZMALAR OLUŞTURULACAK

Teklifle kripto varlık hizmet sağlayıcıların faaliyetlerine ve kripto varlıkların transfer ve saklamasına ilişkin esaslar düzenleniyor. Teklife göre Kurul kripto varlık hizmet sağlayıcılarla müşterileri arasında sözleşmelerin düzenlenmesine, kapsamına, değiştirilmesine, ücret ve masraflara, sözleşmenin sona ermesine ve feshine ve bu sözleşmelerin içeriğinde yer alması gereken asgari hususlara ilişkin belirlemeler yapabilecek. Kripto varlık hizmet sağlayıcıların müşterilerine karşı sorumluluğunu ortadan kaldıran veya sınırlandıran her türlü sözleşme şartı geçersiz olacak. Platformlar müşterilerinin işlemlerine ilişkin itirazlarını ve şikayetlerini etkin şekilde çözecek dahili mekanizmalar kurmakla yükümlü olacak. Kripto varlık hizmet sağlayıcılar müşterilerin kimliklerini, tespit etmekle yükümlü olacak. platformlarda işlem görecek kripto varlıklara ilişkin usul ve esasların belirlenmesi, teknik standartların tespitine ilişkin TÜBİTAK'tan görüş alınacak.

GÖZETİM SİSTEMİ KURULUYOR

Platformlarda fiyatlar serbestçe oluşacak. Kurulca yurt dışı piyasalarda yaygın olarak işlem gördüğü değerlendirilen ve fiyatı yurt dışı piyasalarda da oluşan kripto varlıklara ilişkin işlemler hariç olmak üzere, platformlarda gerçekleştirilen makul ve ekonomik bir gerekçeyle açıklanamayan ve platform nezdindeki işlemlerin güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylem ve işlemlere Kanunun "piyasa bozucu eylemler" hükümleri uygulanacak. Platformlar işlemlerin güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil, dürüst ve rekabetçi bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve piyasa bozucu nitelikte eylem ve işlemlerin tespit edilmesi, önlenmesi ve tekrarlanmaması amacıyla emir ve işlem esaslarını belirleyecek, bünyelerinde gerekli gözetim sistemini kuracak ve her türlü önleyici tedbirleri alacak.

KAYITLARIN DOĞRULUĞU VE GİZLİLİĞİ ESAS

Müşterilerin kripto varlık transferlerinin gerçekleştirildiği cüzdanlara ve fon transferlerinin gerçekleştirildiği hesaplara ilişkin kayıtlar kripto varlık hizmet sağlayıcılar tarafından güvenli, erişilebilir ve takip edilebilir şekilde tutulacak. Tüm işlem kayıtlarının bütünlüğü, doğruluğu ve gizliliği sağlanacak. Müşterilerin kripto varlık transfer işlemlerinde Kurul ve Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı (MASAK) tarafından yapılan düzenlemelere uyulacak.

Platformların müşterilerine ait kripto varlıkların, müşterilerin kendi cüzdanlarında bulundurulması esas olacak. Müşterilerin kendi cüzdanlarında bulundurmayı tercih etmedikleri kripto varlıklara ilişkin saklama hizmetinin, Kurul tarafından yetkilendirilmiş ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından uygun görülen bankalarca veya Kurulca kripto varlık saklama hizmeti sunma konusunda yetkilendirilmiş diğer kuruluşlarca sunulması ve müşterilere ait nakitlerin bankalarda tutulması zorunlu olacak. Kurula, her bir kripto varlık için veya bunların dayandığı teknolojik özellikler ya da kripto varlıkların nitelik ve nicelikleri kapsamında saklama konusunda ayrı esaslar belirleme yetkisi verilecek.

Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının hukuka aykırı faaliyetleri ile nakit ödeme veya kripto varlık teslim yükümlülüklerini yerine getirememesinden kaynaklanan zararlardan kripto varlık hizmet sağlayıcıları sorumlu olacak.

HACİZ VE İHTİYATİ TEDBİR…

Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklar, kripto varlık hizmet sağlayıcıların malvarlığından ayrı olup, kayıtlar da bu hükme uygun olarak tutulacak. Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının borçları nedeniyle müşterilerin kripto varlıkları; kripto varlık hizmet sağlayıcılarının mal varlığı ise müşterilerin borçları nedeniyle kamu alacakları için olsa dahi haczedilemeyecek, rehnedilemeyecek, iflas masasına dahil edilemeyecek ve üzerlerine ihtiyati tedbir konulamayacak.

Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklara ilişkin tedbir, haciz ve benzeri her türlü idari ve adli talepler kripto varlık hizmet sağlayıcıları tarafından yerine getirilecek. Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklara adli makamlarca el konulması halinde, el konulan varlıkların Kurul tarafından yetkilendirilmiş saklama hizmeti sağlayan kuruluşlar nezdinde oluşturulan cüzdanlarda muhafazası için gerekli tüm işlemler adli makamlarca tesis edilecek.

Kripto varlık hizmet sağlayıcılara icra edecekleri faaliyetleri gösteren yetki belgesi verilecek. Bankalar için BDDK'nın uygun görüşü aranacak.

Teklifle, bankalar nezdinde tutulmakta olan müşterilere ait nakitlerin yatırım kuruluşlarının malvarlığından ayrı izlenmesine yasal altyapı kazandırılması ve SPK tarafından bu hesapların izlenebilir hale gelmesi hedefleniyor.

Teklifle, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği'ne üye olması zorunlu olan kuruluşlar arasına kitle fonlama platformları ve kripto varlık hizmet sağlayıcıları ekleniyor.

Teklifle, internet aracılığıyla yapılan yayınlarla ilgili olarak içeriğin çıkarılmasına ve/veya erişimin engellenmesine SPK tarafından karar verileceği ve kararın uygulanmak üzere Erişim Sağlayıcıları Birliği'ne gönderileceği hükme bağlanıyor.

ÜÇ YILDAN BEŞ YILA KADAR HAPİS CEZASI

İzin almaksızın kripto varlık hizmet sağlayıcısı olarak faaliyet yürüttüğü tespit edilen gerçek kişiler ve tüzel kişilerin yetkilileri üç yıldan beş yıla kadar hapis ve 5 bin günden 10 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak.

Zimmete geçirenler, 8 yıldan 14 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacaklar. Ayrıca kripto varlık hizmet sağlayıcının zararını tazmine mahkum edilecekler. Suçun, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya yönelik hileli davranışlarla işlenmesi halinde faile 14 yıldan 20 yıla kadar hapis ve 20 bin güne kadar adli para cezası verilecek. Ancak, adli para cezasının miktarı kripto varlık hizmet sağlayıcının ve müşterilerinin uğradığı zararın üç katından az olamayacak.

Faaliyet izni kaldırılanların kendi veya başkalarının menfaatleri için kripto varlık hizmet sağlayıcıyı veya müşterilerini zarara uğratmaları zimmet olarak kabul edilecek. Bu fiili işleyenlere 22 yıla kadar hapis ve 20 bin güne kadar adli para cezasına hükmolunacak. Adli para cezasının miktarı kripto varlık hizmet sağlayıcısın ve müşterilerinin uğradığı zararın üç katından az olamayacak.

Prof. Dr. Doğan CANZISLAR / Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi

"Sıra gelirlerin vergilendirilmesine geldi"

Yasa tasarısı genel olarak değerlendirildiğinde olumlu. 2011 yılı itibarıyla Forex işlemleri SPK denetimi altına alındı ve bu piyasada güvensizlik ortamı büyük oranda azaldı. Benzer şekilde teklifle çok tartışılan kripto varlık işlemlerinin denetimsizliği ortadan kalkıyor. Kripto varlık yatırımcılarını koruma amaçlı oldukça önemli ve olumlu düzenlemeler getiriliyor. Ancak; bu düzenleme Türkiye'nin 2021'de girdiği OECD gri listeden çıkması için önemli bir düzenleme olmakla birlikte uluslararası boyutu olan bu piyasalarla ilgili; kayıt dışılık ve kara para aklama ile mücadelede finansal piyasaların olmazsa olmazı müşteri kimlik bilgilerinin (müşterini tanı) kayden izlenmesi ve bu bilgilerin uluslararası kuruluşlarla ve MASAK / Vergi otoriteleri ile paylaşılmasının bazı yatırımcıları rahatsız edebileceğini ve sermaye çıkışına neden olabileceğini unutmamak gerekir. Kripto varlık piyasasının bu şekilde düzenlenmesi neticesinde şimdi sıra buradan elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine gelmiştir. Ancak şunu da unutmamakta yarar var. Tüm dünyada konu ile ilgili çalışmaların hassasiyetle yürütüldüğü bir ortamda, kripto varlıklar dahil, dijital ekonominin vergilendirilmesinde mali amaçla getirilecek yeni vergilerin, sermayenin ülkeden kaçmasına yol açmayacak düzeyde olmasına ve düzenlemelerin uluslararası düzenlemelere paralel yapılmasına dikkat edilmesinde yarar var.

Gelirlerden SPK ve TÜBİTAK'A yüzde 1'er pay

Teklifle kripto varlık alım satım platformlarının gelirlerinden SPK'ya ve TÜBİTAK'a ödenecek pay düzenleniyor. Teklife göre her yıl platformların bir önceki yılki faiz gelirleri hariç tüm gelirlerinin yüzde 1'i Kurul, yüzde 1'i de TÜBİTAK bütçesine ilgili yılın Mayıs ayı sonuna kadar ödenerek gelir olarak kaydedilecek. Bu fıkraya göre yapılacak tahakkuk ve ödemelerle ilgili diğer esaslar Kurulca belirlenecek. Platformların gelirleri üzerinden Kurul ve TÜBİTAK bütçesine gelir kaydedilmesi uygulaması 2024 gelirleri üzerinden 2025 yılında uygulanmaya başlanacak.

Ortak ve yöneticilerde aranan şartlar belirleniyor

Teklifle kripto varlık hizmet sağlayıcıların ortak ve yöneticilerinde aranacak şartlar, faaliyetlerinde uygulanacak tedbirler, kripto varlık hizmet sağlayıcıların denetimi ve uygulanacak yaptırımları belirleniyor.

Hangi kripto varlıkların Kanun kapsamında olduğu netleştiriliyor.

İnternet aracılığıyla yapılan yayınlarla ilgili olarak içeriğin çıkarılmasına ve/veya erişimin engellenmesine SPK tarafından karar verileceği ve kararın uygulanmak üzere Erişim Sağlayıcıları Birliği'ne gönderileceği hükme bağlanıyor.

Teklifle kripto varlık hizmet sağlayıcılarının hukuka aykırı faaliyet ve işlemleri, izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı faaliyetleri, izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı faaliyetinde bulunanların ilan, reklam ve açıklamalarına ilişkin yönelik tedbirler getiriliyor.

Kanunun ilgili maddeleri uyarınca Kurul tarafından bankalara yükümlülük getirecek düzenlemeler için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun (BDDK) görüşünün alınması düzenleniyor.