Hayvancılıkta yeni dönem
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Hayvancılık desteklerinde yeni dönem başladı. Tarım ve Orman Bakanlığı'nın "planlı üretim" kapsamında oluşturduğu yeni hayvancılık destek modelinde, destekler "temel hayvancılık" ve "ürün geliştirme" olarak ikiye ayrıldı. Üreticilerin gelecek yılları öngörebilmeleri için destek programı ilk defa üç yıllık olarak hazırlandı. Birim destek tutarının her yıl yeniden belirleneceği yeni modelde, destekleme tutarları katsayılar üzerinden belirlenerek performansa dayalı bir destekleme sistemi oluşturuldu. Yeni hayvansal üretim modelinde, yönlendirici ve verimliliği arttırıcı kriterleri sağlayanlara daha yüksek desteğin yolu açıldı. Cumhurbaşkanı kararına göre, yeni modelde gençlere, kadınlara pozitif ayrımcılık yapılarak temel desteğe ilave destek verilecek. Hayvancılık işletmeleri içerisinde önemli bir paya sahip olan aile işletmeleri ilk defa ilave destek alacak. Tarımsal amaçlı örgütlerin derecelendirilmesi kapsamında; birinci derece tarımsal amaçlı örgütlerin üye/ortakları temel desteğe ilk defa ilave destek alacak. Önceden anaç hayvanlar için ödenen küçükbaş destekleri, ilk defa kuzu ve oğlaklar için ödenecek. 2024 yılında her bir baş buzağı ve malak için bin lira, kuzu ve oğlak için 200 lira, kovan başına arıcılık için 100 lira, kg başına ipekböceği için bin lira, her bir baş besilik erkek sığır (karkas) için 500 lira, kg başına tiftik üretimi için 80 lira temel destek verilecek.
TEMEL VE İLAVE DESTEK TUTARLARI BELİRLENDİ
2024-2026 Yıllarında Yapılacak Hayvancılık Desteklemelerine İlişkin Karar 1 Ocak 2024'ten geçerli olmak üzere 26 Temmuz'da Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girerken, çiğ süt desteği ile küçük ölçekli balıkçı desteğine ilişkin hükümler 1 Ocak 2025 itibarıyla yürürlükte olacak. (Çiğ süt desteği ve küçük ölçekli balıkçılık desteği 2025-2026 yıllarında uygulanacak.) Daha önce PARA Dergisi'nde haberleştirdiğimiz Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 2024-2028 yıllarını kapsayan beş yıllık Hayvancılık Yol Haritası çerçevesinde hazırlanan yeni modelde "temel hayvancılık" destekleri; büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık, arıcılık ve ipek böceği faaliyetlerinin desteklenmesinden oluştu. Karar ile her bir destek için temel destek tutarı belirlendi. Aile işletmeleri, genç ve kadınlar, birinci derece örgüt üyesi ile planlama bölgeleri gibi yönlendirici kriterleri sağlayan yetiştiricilere temel destek tutarına ilave destekler de belirlendi. Ayrıca Karar ile suni tohumlama, soy kütüğü, yerli sperma, ari işletme, sürü yöneticisi (çoban) gibi verimlilik kriterlerine göre verilecek ilave destekler düzenlendi.
"Ürün geliştirme" destekleri başlığı ise; çiğ süt, besilik erkek sığır (karkas), tiftik üretimi desteklerini kapsıyor. Karar'la bu kapsamdaki her bir destek için temel destek tutarı belirlendi. Aile işletmeleri, genç ve kadınlar, birinci derece örgüt üyesi ile planlama bölgeleri gibi yönlendirici kriterleri sağlayan üreticilere temel destek tutarına ilave destek verilmesi düzenlendi. Ayrıca ari işletme, kendi tankında soğutma, örgüt üzerinden pazarlama, karkas ağırlığı, kaliteli tiftik ve sözleşmeli üretim gibi verimlilik kriterlerine ilave destek devreye alındı.
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Resmi Gazete'de yayımlanan Karar'a ilişkin yaptığı değerlendirmede, yeni destekleme modelinin gıda arz güvenliği dikkate alınarak, üretim planlaması ekseninde hazırlandığını ifade ederek, hedeflerinin verimli, sürdürülebilir ve kaliteli bir üretim modeli olduğunu vurguladı.
DÖRT KATI İLAVE DESTEK!
Önce temel hayvancılık desteklerinde öne çıkan noktalara bir göz atalım. Tarım ve Orman Bakanlığı'nca belirlenen programlı aşıları tamamlanmış, yılı içinde doğan, 4 ay (120 gün) ve üzeri yaşta buzağı/malaklara hastalıktan ari işletmeler hariç en fazla 500 baş ile sınırlı olmak üzere 2024 yılı için hayvan başına bin lira temel destek, buzağının doğduğu işletmeye ödenecek. Temel destek şartlarını sağlayan yetiştiricilere, ödenecek ilave destek tutarı, Karar ile belirlenen katsayıların temel destek tutarıyla çarpılmasıyla hesaplanacak. Ari işletmelerde doğan dişi buzağı/malaklar için ilave 4 katsayı (4 bin lira) destekleme sağlanacak. Destekleme amaçlı veri tabanlarında yapılan sorgulama tarihi itibarıyla en fazla 20 baş hayvana sahip işletmelerdeki buzağı/malaklar için ilave 1 katsayı (bin lira), destekleme takvim yılı başlangıcı itibarıyla üzerinde işletme kaydı bulunan; kadın yetiştiricilerin veya son takvim gününde 41 yaşından gün almamış yetiştiricilerin işletmelerinde doğan buzağı/malakları için ilave 0.7 katsayı (700 lira) olacak. Birinci derece tarımsal amaçlı örgütlere üye olan yetiştiricilerin buzağı/malakları için ilave katsayı 0.2 katsayı (200 lira) olacak.
Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından süt havzası olarak belirlenen Amasya, Çorum, Tokat, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Muş, Erzurum ve Tunceli ile besi havzası olarak belirlenen Ağrı, Ardahan, Artvin, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Sivas, Şırnak, Tunceli ve Van'daki buzağı/malaklar için ilave katsayı 0.5 olacak. Yani temel desteğe yüzde 50 ilave destekleme yapılacak. AB onaylı süt çiftliği sertifikasına sahip işletmelerdeki dışı buzağı/malaklar için ilave katsayı 0.6 (600 lira) olacak.
OĞLAK VE KUZU BAŞINA 200 LİRA
Damızlık Koyun/Keçi Yetiştiricileri Birliği'ne üye yetiştiricilerin, Bakanlıkça belirlenen aşıları tamamlanmış, yılı içinde doğan ve doğduğu işletmede en az dört ay (120 gün) kalan oğlak/kuzularına 2024 yılı için 200 lira/baş temel destek ödenecek. Küçükbaş hayvancılık desteklerinde de ödenecek ilave destekler, belirlenen katsayıların temel destek tutarıyla çarpımıyla elde edilecek. Destekleme amaçlı veri tabanlarında yapılan sorgulama tarihi itibarıyla en fazla 100 baş anaç koyun-/keçi varlığına sahip işletmelerdeki oğlaklar ile dişi kuzular için ilave 1 katsayı (200 lira), destekleme takvimi yılı başlangıcı itibarıyla üzerinde işletme kaydı bulunan; kadın yetiştiricilerin veya son takvim gününde 41 yaşından gün almamış yetiştiricilerin işletmelerinde doğan oğlak/dişi kuzular için ilave 0.7 katsayı (140 lira), birinci derece tarımsal amaçlı örgütlere üye olan yetiştiricilerin işletmelerinde doğan oğlak kuzuları için ilave 0.2 katsayı (40 lira) olacak. Temel destek şartlarını sağlayan 100 baş ve üzeri anaç koyun-keçi varlığına sahip işletmelere en fazla bir sürü yöneticisi için ve sadece 100 baş üzerinden ilave katsayı 1.8 olacak.
Bakanlıkça programlanan aşı uygulamaları sonrasında oluşan atıklar için hayvan sahiplerine, 2024 için büyükbaş hayvan atıkları için 5 bin lira/baş, küçükbaş hayvan atıkları için bin lira/baş destek ödenecek.
YENİ UYGULAMADA KAYNAK 77 BİN LİRAYA ÇIKIYOR
Tarım Bakanlığı'nın verdiği örneğe göre, mevcut durumda verimlilik kriterlerini sağlayan bir aile işletmesi buzağı başına 2 bin 68 lira alırken, yeni modelde 4 bin 800 alacak. İşletme sahibinin kadın ve/veya genç yetiştirici olması durumunda ilave 700 lira, birinci derece tarımsal amaçlı örgüt üyesi olması durumunda ise ilave 200 lira olmak üzere buzağı başına 5 bin 700 lira desteğe ulaşacak. Karar öncesi ari bir aile işletmesi 28 bin 680 lira destek alırken, yeni model kapsamında 77 bin lira desteğe çıkacak.
Mevcut durumda 100 baş anaç koyun varlığına sahip bir aile işletmesi; anaç koyun, sürü yenileme, göçer ve çoban desteği dahil toplam 45 bin 400 lira destek almaktayken yeni model ile bir aile işletmesi, işletmede doğan kuzular için kadın ve/veya genç yetiştirici, birinci derece örgüt üyesi olması durumunda çoban desteği ile birlikte toplam rakam 85 bin 200 liraya ulaşacak.
Karara göre, Bakanlık Arıcılık Kayıt Sistemi'ne kayıtlı, üretici/yetiştirici örgütlerine üye üreticilere arılı kovan başına 2024 yılı için 100 lira, üye olmayanlara 80 lira temel destek ödenecek. Temel destek şartlarını sağlayan kadın, genç, gezginci arıcılık yapan, tarımsal amaçlı örgütlere üye olan üreticilere ilave destekler verilecek. Tarım ve Orman Bakanlığı'nın verdiği örneğe göre; halihazırda 100 adet kovana sahip bir arıcı 6 bin lira destek alırken, yeni model kapsamında 10 bin lira temel destek, genç ve/veya kadın arıcı olması durumunda ilave 4 bin lira, gezginci arıcı olması durumunda ilave 3 bin lira, birinci derece tarımsal amaçlı örgüt üyesi olması durumunda ilave 2 bin lira olmak üzere toplam 19 bin lira desteğe ulaşabilecek.
İpek böceği desteği kapsamında; mevcut durumda bir yetiştirici 14 kg yaş koza ve tohum desteği (1 kutu) için 5 bin 350 lira destek alırken, yeni model ile 14 bin lira temel destek, genç ve/veya kadın olması durumunda ise ilave 5 bin 600 lira olmak üzere toplam 19 bin 600 lira destek alacak.
ÜRÜN GELİŞTİRME TEŞVİK EDİLİYOR
1 Ocak 2025'ten itibaren üretmiş olduğu çiğ sütü süt işleme tesislerine satan ve bir tarımsal amaçlı örgüte üye/ortak olan üreticilere; manda, koyun, keçi ile niteliğine ve pazarlama şekline göre inek sütüne, Bakanlığın belirleyeceği dönemler ve kriterler ile üretim maliyeti dikkate alınarak belirlenen birim tutarlar üzerinden temel destek ödemesi yapılacak. Temel destek şartlarını sağlayan kadın ve genç üreticilere, destekleme amaçlı veri tabanlarında inek ve mandalardan günlük olarak en fazla toplam 430 litre, koyun ve keçilerden ise günlük olarak en fazla toplam 100 litre çig süt üreten ve onaylı bir süt işleme tesisine satan işletmeler için belirlenen katsayıların temel destek tutarı ile çarpımından elde edilen tutar ilave edilerek destekleme ödemesi yapılacak. Süt havzası olarak ilan edilen illerde çiğ süt desteğinde yüzde 40 ilave destekleme yapılacak. Manda, koyun, keçi sütü için ilave 0.8 katsayı, çiğ sütü kendi tankında soğutarak direkt onaylı süt işleme tesisine satan üreticinin sütü için ilave 2 katsayı uygulanacak.
Ürettiği çiğ sütü, süt piyasasının düzenlenmesi uygulaması kapsamında, tarımsal amaçlı örgütler aracılığı ile süt ürününe çevirterek Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü'ne (ESK) satan üreticilere destekleme ödenecek.
Besilik erkek sığır (karkas) için 500 lira/baş destek ödenecek. Belirlenen katsayılara göre ilave desteklerle bu tutar artacak. Bakanlığın verdiği örneğe göre karar öncesinde beş baş kombine ırka sahip besicilik yapan bir aile işletmesi 300 kg karkas için 2 bin 500 lira destek alırken, yeni model kapsamında 2 bin 500 lira temel desteğe ilave olarak, 300 kg karkas olması durumunda 2 bin lira, aile işletmesi olması durumunda 10 bin lira, genç ve/veya kadın yetiştirici olması durumunda 750 lira, birinci derece örgüt üyesi olması durumunda 500 lira olmak üzere 15 bin 750 lira desteğe ulaşılacak.
SU ÜRÜNLERİNE DE DESTEK VAR
Su ürünlerine ilişkin düzenlemeler ise şöyle:
Su ürünleri yetiştiriciliğinde proje kapasitesi 50 ton/yıl ve altı olan, kapalı devre üretim yapan, üretici birliğine üye olan ve birinci derece tarımsal amaçlı örgüte üye olan işletmelere her bir teknik kriter için temel destek tutarına ilave teknik kriter desteği verilecek.
Küçük ölçekli balıkçılık desteği 2025 yılı için birim tutarları yüzde 43 ile yüzde 100 arasında arttırıldı.
Balıkçı gemisi sahibi veya ortağı kadınlara küçük ölçekli balıkçılık desteği yüzde 35 daha fazla ödenecek.
Dr. Vet. Ahmet YÜCESAN / Kırmızı Et Sanayicileri ve Üreticileri Birliği Derneği (ETBİR) Başkanı
"Süt hayvancılığı kurgusu doğru olmalı"
Yeni destek modelinin üç yıllık olarak hazırlanması, hayvansal üretimin sürdürülebilirliği açısından önemli. Üreticiler, hangi ürüne ne kadar destek alacağını bilerek üretim yapabilecek. Ülkemizde kırmızı et üretiminin yüzde 80'i aile işletmeleri tarafından yapılıyor. Bunlar, hayvan sayısı 1 ile 10 arasında olan işletmeler. Kurumsal işletmeler olmadıkları için, aile işletmeleri birçok destekten mahrum kalıyordu. Yeni modelde özellikle aile işletmeciliğinin desteklenmesi, üretimin artırılması açısından çok önemli. Yeni modelde küçükbaş hayvancılığa destekte pozitif ayrımcılık yapılıyor. Anadolu coğrafyası, küçükbaş hayvan üretimi için uygun. Küçükbaş hayvanlar meralarda otlayabiliyor. Bu da üretim maliyetlerini düşüren bir faktör. Büyükbaş hayvancılıkta, yem, saman, premiks dışarıdan, hazır ürün olarak geliyor. Beside kullanılan yem maddelerinin yüzde 55'i ithal ikameyle elde ediliyor. Bunun da maliyeti var. Küçükbaş hayvancılığın da zorluğu işgücüne, sürü yönetimine dayanıyor olmasında. Bu alanlarda destekler verilmesi, kırsalda üretimin desteklenmesi demek. Yeni teşvik modelinde, üretime dayalı destekleme yapılıyor. Bu destekler hayvancılık sektörünü olumlu etkileyecek. Bu modelde, süt fiyatlarını zamanında, yeterince desteklenmesine yönelik bir düzenleme olması gerektiğine inanıyoruz. Süt hayvancılığı kurgusu doğru olmazsa, biz ne sütte ne de ette başarılı olamayız.
Nihat ÇELİK/ Türkiye Koyun Keçi Yetiştiricileri Merkez Birliği (TÜDKİYEB) Genel Başkanı
"Küçükbaş hayvan varlığını artırır"
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın yeni Hayvancılık Yol Haritası çerçevesinde küçükbaş hayvancılıkta mevcut desteklerin sürdürülmesi, bazı desteklerin artırılması ve yeni desteklerin getirilmesi sektörümüzün gelişimine katkı sağlayacak. Daha önceki yıllarda anaç koyun keçi desteği yanında diğer bazı destekler verilmekteydi. Bu yeni destekleme modelinde ise temel destek olarak aşıları yapılmış kuzu ve oğlaklar için hayvan başına 200 lira destek sağlanmış ayrıca da belirlenen bazı katsayılara göre de bu destek miktarlarında artışlar yapılacak. Yeni destekleme modelinde kadın yetiştiriciler çaban desteği ve tarımsal örgüt derecelemesine göre belirlenen katsayılar ile ilave destekler sağlanmış olması sektörümüz için olumlu olmuştur. Dolayısıyla bu destekleri sektörümüz adına önemsiyor, sektörün gelişimine katkı sağlayacağına inanıyoruz. Sonuç itibarıyla Karar ile ilk kez getirilen kuzu ve oğlak temel desteklemesi ve ilave destekler ile sektörün yükselişine önemli derecede katkı sağlayacak ve küçükbaş hayvan varlığının artmasına da olumlu yönde yansıyacaktır.