PARA TARIM/ İDRİZ ÇOKAL İklim konusunda çok şanslı bir ülkeyiz. Dört mevsimi doya doya yaşıyoruz. Dünyanın ısınmasıyla birlikte yaz mevsimi artık daha uzun ve daha sıcak geçse de tarım ürünleri üretimi açısından halen çok elverişli bir konumdayız. Yaz döneminde açık alanda, kış döneminde ise serada birçok ürünün üretimi aralıksız sürüyor. Türkiye birçok meyve ve sebzede kendi kendine yeten bir ülke olmanın ötesinde çeşitli ürünlerin ihracatında da lider konumda. Bu yüzden tarım sektörüyle ilgili haberlerimize sayfalarımızda sık sık yer veriyoruz.
Bizi yakından takip edenler bilir. Neredeyse her hafta bir tarım ürününü sayfalarımıza taşımaya çalışıyoruz. Bazen tarımdaki fırsatları, bazen de fiyat hareketliliklerini işliyoruz. Dergi olarak çarşı pazar dolaşıp sahadan en sıcak haberleri vermeye gayret ediyoruz. İki hafta önce limondaki aşırı fiyat artışını sayfalarımıza taşımıştık. Şimdi benzer bir fiyat hareketliliği salatalıkta (hıyar) yaşanıyor.
Bu yıl Türkiye aşırı sıcak bir yaz mevsimi yaşıyor. Sıcaklıklar mevsim normallerin üzerinde seyrediyor. Salatalık bitki olarak narin bir sebze. Havaların aşırı sıcak gitmesi, salatalık üretimini etkilemiş durumda. Çünkü sıcaklar tarlada verimi düşürdü. Arzdaki bu düşüş, çok geçmeden fiyatlara da yansıdı. Tabi tek neden sıcak havalar değil. Mart ve nisan ayında seradan çıkan salatalıklar çarşıda pazarda 15 liradan satılmıştı. Bu ürünler tarladan ise 5-6 lira gibi fiyatlarla çıkınca üretici zarar etti. Sera üreticisinin zarar ettiğini gören açık tarla çiftçileri de salatalık ekimini azalttı. Bu iki neden bir araya gelince salatalığın en ucuz olması gereken bir dönemde fiyatı uçuşa geçti. Çengelköy badem salatalık fiyatları halde kalitesine göre 10 lira ile 25 lira arasında değişiyor. Perakendede ise 50 lira sınırına dayandı. Mini salatalıklar ise 90 lirayı geçti. Fiyatların normale dönmesi yeni dönem sera ürünlerinin çıkmasına bağlı. Bu da en erken ekim, kasım ayları.
Türkiye'de yaklaşık 370 bin dekar alanda 1 milyon 900 bin ton salatalık üretimi gerçekleşiyor. Bu üretimin 1 milyon 676 bin tonu sofralık, 135 bin tonu ise turşuluk salatalıktan oluşuyor. Türkiye bu rakamla Çin'den sonra dünyanın en büyük ikinci salatalık üreticisi konumunda. Bu yıl aşırı sıcaklıklar nedeniyle üretimin 1.6 milyon tona gerileyeceği tahmin ediliyor. Türkiye'de salatalık üretimi ağırlıklı olarak Antalya, Mersin, Adana, Hatay, İzmir ve Aydın'da gerçekleşiyor. Toplam salatalık üretiminin beşte üçü ise Denizli, Afyon, Ağrı, Şanlıurfa, Aydın gibi illerdeki seralarda yapılıyor.
"KUMLUCADA SERA ÇİFTÇİSİ ZARAR ETTİ"
Kumluca aslında domatesiyle ünlü. Ancak domates kadar salatalık üretimi de çok fazla. İlçedeki üretimin neredeyse tamamı örtü altı. Kumluca Ziraat Odası Başkanı Hidayet Kökçe, salatalıktan çiftçinin büyük zarar ettiğini söylüyor. Nisan aylarında seradan 5 liraya salatalık satıldığını söyleyen Kökçe, şu değerlendirmeyi yapıyor:
"Kumluca'da seralarda şu anda üretim yok. Üretim, daha yüksek Elmalı, Korkuteli gibi ilçelerde devam ediyor. Kumluca'daki üreticiler zarar etti. 5 liranın altına salatalık satıldı. Şu anki maliyetlerle 20 liranın altındaki fiyat üreticiyi zarara sokar. 30 lira olmalı ki kazansın. Fidenin bir tanesi 55 lira, 1fideden en fazla 4 kilo çıkar. İşçinin günlüğü bin 250 lira. Gübreyi, mazotu, ilacı ve elektriği de eklediğinizde aşırı bir maliyet artışı söz konusu. Çitçi nasıl kazanacak? Seracılar zarar ettiği için açık tarla üreticisi de ekim alanlarını daralttı. Bu yıl sıcaklar çok aşırı. Ekilen ürünler zarar gördü. Bütün bu nedenler fiyatları yukarı taşıdı. Tabi bir de üretici tüketici fiyatları arasındaki fark var. Bizim 3 liradan sattığımız salatalık, Kumluca'da markette 35 liradan satıldı. Bu tablonun düzelmesi lazım."
"TOPLAM MALİYETİN YÜZDE 40'I İŞÇİLİK"
Dünyanın en büyük serası olan Agrobay Seracılık'ın başında, Arzu Şentürk bulunuyor. Aynı zamanda Sera-Bir Derneği Başkanı da olan Şentürk, geçen yıl salatalık üretiminin çok bol olduğunu hatırlatarak, bu yıl ekim alanlarında daralmalar yaşandığını söylüyor. Salatalığın hızlı yetişen ve raf ömrü kısa bir ürün olduğunu söyleyen Şentürk, "Bol döneminde çitçiler kazanamadı. Dolayısıyla ürünün ekim alanları azaldı. Üzerine aşırı sıcaklar da eklenince, arz iyice düştü. Bu da fiyatlara yansıdı" diyor. İşçilik maliyetlerinin tarımın en büyük sorunlarından biri olduğunu söyleyen Şentürk, "İşçilik maliyeti yüzde 40'a ulaştı. Bu oran oldukça yüksek. Diğer maliyetlerde de ciddi artışlar var. Toplam maliyetler arttı. Bu da ister istemez fiyatlara yansıyor. Üretici ile tüketici fiyatları arasındaki makası kapatmak için çalışmalar yapılmalı. Mevcut durumdan üretici de tüketici de memnun değil" diyor.
Tarım konusunda öne çıkan illerden biri ise Aydın. Menderes havzasında zengin topraklara sahip olan Aydın'da tarımın bütün ürünleri hayat buluyor. Hem serada hem açık alanda tarım yapılıyor. Sebze üretiminde de söz sahibi. Aydın Efeler Ziraat Odası Başkanı Mehmet Kendiroğlu, yüksek sıcakların sadece salatalığa değil, birçok tarım ürününe zarar verdiğini belirtiyor. Kendiroğlu. "Aşırı sıcak sebzelerin tozlanmasını zayıflattı. Verimi düşürdü. Aydın'da sıcaktan badem dışında incir, karpuz, mısır, pamuk gibi ürünler de etkilendi. Rekolteler yarı yarıya düştü. Yeterli üretim ve arz olmayınca fiyatlar da ister istemez yukarı çıkıyor" diyor.
SALATALIK (HIYAR) ÜRETİMİ (Milyon ton)
2010 1.7
2011 1.7
2012 1.7
2013 1.7
2014 1.8
2015 1.8
2016 1.8
2017 1.8
2018 1.8
2019 1.9
2020 1.8
2021 1.9
2022 1.9
2023 1.9
2024* 1.6
Kaynak: TÜİK
*Tahmini
