Birçok sektörün aradığı bitki...
PARA TARIM/ MERVE YILMAZ GERGİN Eski çağlardan bu yana tıpta da yaygın olarak kullanılan en önemli bitkilerden biri olan reyhan, artık sadece evlerde değil, büyük restoranların mutfaklarında da başrolü oynuyor. Bir zamanlar ailelerin kendi ihtiyaçları için küçük bahçelerinde ve balkonlarında yetiştirdiği bu bitki, şimdi gastronomiden kozmetiğe kadar pek çok alanda kullanılmaya başlanmış durumda. Talep hızla artarken, çiftçiler de bu yeni ekonomik fırsatı değerlendirmek için harekete geçti. Mor reyhanın şerbet, çay, baharat, kozmetik ürünü olarak da kullanılması, bitkinin değerini kat be kat artırıyor. Ancak üreticiler, bitkiyi kurutup pazarlamanın daha karlı olduğuna dikkat çekiyorlar. Malatya Arapgir ilçesi ise mor reyhan üretimiyle coğrafi işaret almış bir bölge olarak dikkat çekiyor. Reyhan bitkisi sadece gıda sektöründe değil, aynı zamanda kozmetik ve sağlık sektörlerinde de yaygın olarak kullanılıyor. Özellikle mor reyhanın yağı, ilaç sektörü için büyük bir potansiyel taşıyor. Türkiye'de 17-20 TL aralığında kilogram fiyatı bulunan yaş reyhan, doğru yatırımlar ve devlet teşvikleriyle, dört yıl içinde üreticilerine yatırımlarını geri kazanma imkanı sunuyor.
EN ÇOK RESTORANLARDAN TALEP VAR
Şifa Köyü Çiftliği, İstanbul'un Şile ilçesinde yer alıyor. Reyhan bu bölgede sadece yazın üretilen bir bitki. Tohum ekim aşaması ise Nisan-Mayıs ayları arasında gerçekleşiyor. Bu sene 140 kök reyhan bitkisi diktiklerini söyleyen Şifa Köyü'nün Kurucusu Merve Tüfekçi Emre, 65 kilogram yaş reyhan ürettiklerinin altını çiziyor. Bitkinin Haziran ayına kadar dikilmesi gerekiyor. Gelişme süreci boyunca ise bir ay içinde üç defa çapa yapılması öneriliyor. Emre, çok sıcaklarda gün aşırı damlama sulama sistemi ile sulanması gerektiğini, sulama zamanının ise yarım saat olduğu bilgisini veriyor. Reyhan, böceksavar bir bitkiymiş. Şifa Köyü, ormanlık ve dere kenarı bir alanda yer alıyor. Emre, burada Karadeniz ikliminin hüküm sürdüğünü söyleyerek, bu yüzden sadece yaz ayları boyunca reyhan bitkisi üretimi yapabildiklerini ekliyor. Ayrıca, Akdeniz ve Ege bölgelerinde ve Doğu Anadolu gibi sıcak bölgelerde tüm sene boyunca üretim yapılabileceğini de ekliyor. Hatta özellikle sera içlerinde daha çok verim alınabileceğinin bilgisini paylaşıyor.
Reyhana yurtiçinde daha çok restoranlardan talep varmış. Emre, direkt satış yaptıkları müşterilerden de bu sene çok sipariş geldiğini söylüyor. Mor reyhan şerbetinin şifası ile daha da popüler olduğunu vurgulayan Emre, "Bu yüzden talebin arttığını düşünüyoruz" diyor. Şimdilik ihracat yapmadıklarını dile getiren Emre, "Asya pazarı bitki çayları ve şifalı ürünlerin stratejik pazarıdır. Bu yüzden Japonya, Çin, Güney Kore, Tayvan, Tayland ve Endonezya ihracat yapılan önemli ihracat pazarları arasında" diyor. Malatya Arapgir bölgesinin reyhan üretimi ile meşhur bir bölge olduğunu da sözlerine ekleyen Emre, "2019 yılında Belediye ve Bakanlıkların 2 milyon TL'ye yakın teşviki ile bu bölgedeki üretim desteklenmiş ve kurutma tesisleri kuruldu. 200 dönümden 800 ton ile bin ton arasında üretim yapıldı. Üretim 20 kat arttı. Üreticiyi desteklemek amacıyla belediyeler üreticiden reyhan satın aldılar" diyor.
"TEŞVİKLERDEN YARARLANMAK MÜMKÜN"
Bu alana yatırım yapanların kazanacaklarını belirten Emre, öncelikle talebin çok daha fazla olduğu, en çok randıman alınacak iklimde bu işe girmenin daha fizıbıl olacağını söylüyor. Su ise üretimde olmazsa olmaz. Sulama sisteminizin olması ve arazinizin bu üretime elverişli olması da ayrı bir önem taşıyor. Emre, işe girmeden önce devletten sulama, depolama, kurutma alanı, traktör ve yakıt temini gibi teşviklere ve desteklere başvurulabileceğini ekleyerek, "Ziraat Bankası da çiftçiye 0 faizli ve devlet katkısı olan kredi imkanları sunuyor. Her sene bu teşvikler ve katkılar çıkar ve miktarları değişkenlik gösterir. Arazinizin bağlı olduğu İlçe Tarım Müdürlüğüne gidip detayları öğrenmek mümkün. Ülkemizde her bölgeye verilen teşvikler ve destekler farklılık gösteriyor" diyor.
Yaş reyhandansa kurutulup çay, baharat ve kozmetik ürünü ham maddesi halinde değerlendirildiğinde raf ömrü ve saklanabilme süresi artacağı için daha karlı olacağı görüşünü de savunan Emre, "Eğer üretim sistemi doğru kurulur, arza göre talep edilen üretim yapılırsa yaklaşık dört sene içinde üretici yatırımını geri kazanabilir" diyor. Reyhan bitkisinin daha çok tıbbi bitki olarak kullanıldığını da söyleyen Emre, sözlerini şöyle tamamlıyor: "Kozmetik, çay, gıda, baharat, yağ olarak kullanımı da yaygın olanları. Ayurveda tıbbının da popüler bir bitkisi olan reyhan daha yaygın olarak gıda sektöründe kullanılıyor. Yurtiçi ve yurtdışında yaygın olarak kullanılıyor."
BİRÇOK SEKTÖRDE KULLANILIYOR
Daha önce ailelerin yalnızca kendi ihtiyaçları için yetiştirdiği Arapgir Mor Reyhanı, bugün ilçenin ekonomik kalkınmasında önemli bir payı var. Hasadı yapılan bütün ürünler, belediyenin alım garantisiyle 2015 yılından bu yana yaş olarak alınıyor. Arapgir Belediyesi Yöresel Ürünler Kurutma ve Paketleme Tesisinde ise hem kurutma hem de farklı ürünlere çevirme konusunda işlemler yapılıyor. Arapgir Belediyesi 2024 yılında 378 ton mor reyhan alımı gerçekleştirdi. Hala da mahsul gelmeye devam ediyor. Belediyeden aldığımız bilgilere göre, üreticiler işçilik sorunu yaşıyor ve bu yüzden üretici sayısında henüz bir artış yok. Ancak Arapgir Belediyesi yetkilileri, kendi üretim ekibi ve Kadın Kooperatifleri aracılığı ile mor reyhan ekimini artırdıklarını söylüyor. Arapgir'e özgü bitki kategorisinde Türkiye'de tek coğrafik işaret belgesi olan reyhan, iç piyasadaki talebi karşılamaya yönelik. Ancak ürün geliştirme ve Ar-Ge birimleri ürün çeşitliliğini artırmaya ve yeni ürünler ile mor reyhanın katma değerini artırmaya yönelik çalışmalarda bulunuyorlar. Bir dönümde yıllık toplam 4 ton mor reyhan üretimi yapılabiliyor. Bu sene yaş reyhanın kilogramı 17 ile 20 lira olarak değişiyor. Ziraat mühendisleri kontrolünde üretim yapılmakta olup, kalite değerlerine göre de çiftçiye müstahsilli ödeme gerçekleştiriliyor.
Reyhanın kozmetikte de çok ciddi talebi var. İçecek gurubunda ise çay, şerbet ve gazozu üretiliyor. Meyve suyu olarak da katkıları ve renklendiricileri bulunuyor. Baharat üretiminde de çok ciddi bir pazar potansiyeli olan reyhan, tatlı sektöründe ise reçel başta olmak üzere lokumdan badem şekerine birçok ürüne dönüşmüş durumda. Yine bölge üreticileri reyhanın yağlarını da çıkartıyor. "Çalışıldıkça kendisini ürüne dönüştürüyor, içeriğe dönüştükçe de talep edilip, tüketiliyor" diyen yetkililer, Türkiye'de şu ana kadar tıbbi aromatik bitkilerde coğrafi işaret alabilmiş ikinci bir ürün olmadığını söylüyor. Mor reyhan tamamen Arapgir ile anılıyor.
Süleyman İŞCİ / Uludağ Agro Yönetim Kurulu Üyesi
"İhracatçı gıda firmaları tarafından talep ediliyor"
Ortalama yıl içinde 2-3 milyon adet reyhan fidesi üretiyoruz. Reyhanları tohumdan üretiyoruz ve kendi tohum havuzumuzdan yararlanıyoruz. Bilhassa ilkbahar dönemi üretim yapıyoruz ve 60 günlük yetiştirme sürecinde fide halinde üreticilere teslim ediyoruz. Bu esnada düzenli olarak kendi özel organik gübrelerimizle besleme yapıyoruz. Reyhan Doğu Anadolu Bölgesi'nde ciddi dikimi yapılan bir bitki. Özellikle Malatya bölgesinde. Buradaki çiftçilerin çoğu kendi fidelerini özel hazırladıkları havuz veya ocaklarda alçak seralarda üretiyor. Bizler son zamanlarda hidrofonik seraların yaygınlaşmasıyla birlikte bilhassa hidrofonik seralarda üretim yapılan üreticilere fide veriyoruz. Onlarda yemek firmalarına, şeflere özel üretim yapıyorlar. Tek yıllık bir bitki olduğundan, bahar ve yaz döneminde hasat ediliyor. O yüzden ılıman sıcak havayı seven bir bitki diyebiliriz. Reyhan fidesine Doğu Anadolu Bölgesi'nden talep çok, yurtdışına gıda ihracatı yapan firmalar tarafından da talep ediliyor. Reyhan Osmanlı mutfağının vazgeçilmez baharatıdır. Son zamanlarda ürünler Türkiye'de işlenip, Akdeniz ve Uzak Doğu ülkelerine gidiyor. Bu bitkilere dönem dönem İl Tarım ve Orman müdürlüklerinin ve belediyelerin fide desteği de oluyor. Fide üretmekten ziyade arazi dikimlerini çoğaltıp, ürünleri daha katma değerli hale getirmek önemli. Hasat edilen ürünler biraz da bilim ve teknik katarak işlenirse daha kıymetli hale geliyor. Fide üretmek çok karlı olmayabilir, domates veya biber fidesi gibi talep gören bir fide değil. Reyhan bitkisinin domates veya biber gibi çok tüketilen meyveleri yok, o yüzden fideden ziyade fidenin arazi ye dikilip değerlendirilmesi daha karlı. Reyhan, sağlık sektöründen gıda sektörüne kadar çok geniş bir alanda kullanım alanına sahip. Bilhassa baharat olarak oldukça sık kullanılır.
Kemal ÇİFÇİ / Coğrafi İşaretler Derneği Genel Sekreteri
"Özellikle yağı ilaç sektörü için pazarlanmalı"
Arapgir Mor Reyhan tohumları, Mart ayından itibaren fide yetiştirme yerlerine ekilir. Dikimden sonra ve her hasat sonrasında yeterli miktarda sulama ve bakım işlemleri gerçekleştirilmeli. Yörede yetiştirilen reyhanlar, yerli tohumlarla üretiliyor. Reyhan tohumları yaklaşık 20 derece sıcaklıkta 7-10 günde çimleniyor. Bu nedenle geç yaz veya erken ilkbahar üretimi yapmak daha doğru olacaktır. Reyhan bitkisi nemli toprağı sever. Sulama, genellikle toprak ve iklim şartlarına göre değişim göstermekle beraber 4-8 gün aralıklarla sulanır. Fazla sulama kök sisteminde problemlere neden olarak, bitkide yaprak sararmasına neden olabilir. Mevsim sıcaklığının normal değerler üzerinde olması durumunda ise haftada iki kez sulama yapılmalıdır.
Organik madde reyhan tarlalarından alınan verimi olumlu yönde etkiler. Reyhan üretimi yapılacak alana iyi derecede yanmış çiftlik gübresinin dekara 2,5-3 ton olacak şekilde verilmesi halinde reyhandan elde edilen verim artırılabilir. Eski çağlardan bu yana tıpta kullanılan en önemli bitkilerden biri olan reyhan yüzyıllar boyunca insanlığa hizmet etmiştir. Bu bağlamda aromatik bitkiler pazarı bize yeni çözümler ve fırsatlar sunuyor. Ürün konumlandırma açısından Arapgir Mor Reyhanı biricikliği ile kendisine bir pazarlama iletişimi dili oluşturmalı/oluşturmakta. Sürdürülebilirlik ve gelenek oluşturma noktasında ise Arapgir Mor Reyhanı inovatif ürünleri ile bir kırsal kalkınma modeli olarak bize yol gösteriyor. Özellikle mor reyhan yağının ilaç sektörü için pazarlanması ilçe ekonomisine yeni ufuklar açacaktır.