Mirziyoyev’in açılımı, Laleli’ye yaradı
PARA TEKSTİL/ ÖZBEY MEN Laleli'nin ilk müşterileri Polonyalılardı. 1989'da Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bu piyasanın önünde Doğu Avrupa'dan Orta Asya'nın doğusuna kadar dev bir pazar oluştu. Neredeyse hiçbir şeyin bulunmadığı bu ülke vatandaşları, bu "özel" piyasadan aldıkları ürünleri, yolcu beraberinde ihracat sistemi kapsamında çuval çuval ülkelerine taşıdı. Özellikle 1990'larda altın çağını yaşayan Laleli'de çoğu hazır giyim, ayakkabı ve çanta olmak üzere binlerce mağaza açıldı. Türkiye'nin ihracatına "doping" etkisi yapan Laleli'nin sükseli yılları uzun süre devam etti. Önce uçak krizi, ardından hala ne zaman biteceği belli olmayan Rusya-Ukrayna savaşı, bu bölgenin üzerine de kabus gibi çöktü. Önce Ukraynalılar, ardından da Ruslar piyasadan çekilince Laleli'deki bazı mağazalar ya kapanmaya ya da küçülmeye başladı. Bu ihracat üssü semtte sular halen durulmuş değil. İsrail'in Ortadoğu'da başlattığı savaş da, bölgeyi olumsuz etkileyen bir diğer faktör.
Ancak buna rağmen Laleli hareketli günler yaşıyor. Gerçi Laleli esnafı, piyasayı istenen ölçüde canlandıracak potansiyelde bulmasa da Türk Cumhuriyetleri, özellikle de Özbekistan vatandaşlarının sayısının bu semtte artışa geçtiği görülüyor. Bunda Özbekistan'ın izlediği dışa açılma politikalarının ve iki ülke arasındaki siyasi yakınlaşmanın da etkili olduğu vurgulanıyor.
"ÖZBEKİSTAN PAZARINA ÖZEL BİR İLGİMİZ VAR"
Dosso Dossi Holding'in Laleli'de 3 tane mağazası var. Bu mağazalarda kadın, erkek, çocuk dış giyim ürünlerinin yanı sıra, ev tekstili, iç giyim ve ayakkabı olmak üzere 6 ürün grubuyla müşterilerine hizmet veriyor. Firma, hepsi ihracata dönük üretim yapan yaklaşık 150 firmanın ürünlerini Rusya, Ukrayna, Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan ve Orta Doğu ülkeleri başta olmak üzere 50 ülkeye pazarlıyor. Dosso Dossi Holding Yönetim Kurulu Başkanı Hikmet Eraslan, bu ülkeler arasında son dönemde özellikle Özbekistan pazarının öne çıktığını belirtiyor. Bunda Özbekistan'ın yeni Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in ülkeyi dışa açma politikalarının da etkisinin olduğunu ifade eden Eraslan, Türkiye ile Özbekistan'ın yakınlaşmasının da Özbeklerin Laleli'de varlıklarının artmasını sağladığını söylüyor. Eraslan, "İki ülke arasındaki yakın ilişki, bana göre Türkiye'ye pozitif ayrımcılık yaptırıyor. Özbekistan şu anda hızla gelişen, ekonomisi hızla büyüyen önemli ülkelerden biri. Türkiye geneli ve Laleli piyasası da bu büyümeden nasibini alıyor. Dosso Dossi Holding olarak Özbekistan pazarına özel bir ilgimiz var. Geçmişte orada fuarlar düzenledik. Her yıl Antalya'da düzenlediğimiz Dosso Dossi Fashion Show'larda da çok sayıda Özbekistanlı iş ortağımızı ağırlıyoruz. Türk tekstili ile Özbek pazarı arasında özel bir bağ var" diyor.
Bu yıl ihracatta 2023 yılı rakamlarını tutturacaklarını öngördüklerini belirten Eraslan, en fazla hazır giyim ihracatı yapan şirketler sıralamasında Türkiye genelinde 14'üncü sırada yer aldıklarını hatırlatıyor. Rusya-Ukrayna savaşının ilk aylarında kendilerinin de bundan etkilendiğini ancak bunun kısa sürdüğünü söyleyen Eraslan, sözlerine şöyle devam ediyor:
"Yılda iki kez Antalya'da düzenlediğimiz fuarımızın kapasitesini sürekli artırıyoruz. 2024 yılı içinde katılımcı marka sayısında yüzde 100 artış gösterdik. Buna paralel olarak alıcı sayılarımızda da önemli artışlar kaydediyoruz. Yakaladığımız bu büyüme trendini yeni pazarlar yaratarak devam ettireceğiz. Afrika pazarını radarımıza aldık. 2025 yılı içinde büyük bir fuar planımız var. Bu sayede Türk tekstil ürünlerini yeni pazarlara ulaştırırken ihracatımızda da önemli bir artış bekliyoruz."
"MEMLEKETLERİNDE İŞ KURUP, BİZİMLE ÇALIŞIYORLAR"
Kadın üst giyim ve çalışan kadınlara yönelik dış giyim ürünleri pazarlayan La chere firması 28 yıldır Laleli'de faaliyet gösteriyor. Firmanın bu bölgede iki tane mağazası var. La chere firma sahibi Hasan Bulut da son dönemde Özbek ve Kazak müşterilerin öne çıktığını belirtiyor. Bu ülkelerden gelen müşteri sayısında bir miktar artış olduğunu ifade eden Bulut, Özbek ve Kazak alıcıların piyasada fazla görülmesinde, Rus ve Ukraynalıların sayısındaki ciddi gerilemenin de etkili olduğuna işaret ediyor. Özbekistan'a yaptıkları ihracatın, toplam içindeki payının bir miktar arttığına değinen Bulut, "Bu ülkelerden gelen müşterilerimiz daha önceden de varlardı. Ancak buraya çalışmaya gelenlerin bir kısmı, biriktirdikleri sermaye ile ülkelerine döndüklerinde, buradaki potansiyeli görüp, mağaza açarak Laleli ile çalışmaya başladılar. Laleli'nin bir özelliği de küçük sermaye ile iş yapılabiliyor olması" diyor.
Ancak Özbekistan ve Kazakistan'ın tek başına Laleli'nin ihracatını artıracak bir potansiyele sahip olmadığını vurgulayan Bulut, nitekim ihracat açısından 2024'ün kötü geçtiğini söylüyor. Satışlarında geçen yıla göre yüzde 60 oranında gerileme olduğuna değinen Bulut, Rusya-Ukrayna savaşının uzun sürmesinin müşteri kaybında etkili olduğunu dile getiriyor. Bu ülkelerdeki müşterilerin ellerindeki nakit parayı harcamaktan kaçındıklarını belirten Bulut, bunun yanında kurların düşük seviyelerde kalmasının da kendilerini olumsuz etkilediğini dile getiriyor. Bu yüzden bir kısım müşteriyi Çin ve İtalya'ya kaptırdıklarının altını çizen Bulut, Rusya ve Kazakistan'daki fuarlara katılmaya devam ettiklerini, 2025 yılında satışlarda yüzde 20 civarında bir artış öngördüklerini söylüyor.
"GEÇEN YILA GÖRE BİR DÜŞÜŞ YAŞAMADIK"
Laleli merkezli bir başka kadın hazır giyim firması Fimka ise 45 yıldır Laleli'de. 82 üretici firmanın kadın hazır giyim ürünlerini 125 ülkeye ihraç eden firmanın, burada iki mağazası var. Fimka Yönetim Kurulu Başkanı Barış Köseliören de Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşa ve dünyada genel olarak yaşanan resesyona rağmen 2024 yılında ciro ve adet bazında, geçen yıla göre bir düşüş yaşamadıklarını ifade ediyor. Daha önce hiç olmadıkları veya fazla ağırlık vermedikleri pazarlara yönelmelerinin bunda etkili olduğunu vurgulayan Köseliören, en önemli sorunlarının değerli TL olduğunu ifade ediyor. Dolar kurunun yılbaşından bu yana yüzde 10 artış gösterdiğini kaydeden Köseliören, buna karşılık köprü ve otoyol ücretleri dahil her şeye çok daha fazla zam yapıldığını hatırlatıyor. Köseliören, "Bu durum ihracatçı için kabul edilebilir değil. Dolar kurunun en az olması gereken seviye 45 TL. Hükümetin uyguladığı politikalara iki, üç yıl destek verelim ancak önümüzü göremiyoruz. Dolar kurunun artıp ya da azalacağını hiçbir şekilde öngöremiyoruz. Ukrayna pazarı tamamen bitti. Her ne kadar dışarıdan göstermek istemeseler de Rusya'da da sıkıntı var. Bu durumu aşmak için daha önce çalışmadığımız ülkelere veya az ticaret yaptığımız ülkelere ağırlık veriyoruz. Çalıştığımız ülkeler içinde İhracatımızın arttığı veya azaldığı pazarlar oluyor. 2025'te piyasalarda bir düzelme bekliyoruz. ABD Merkez Bankalarının faiz politikaları gelişmekte olan ülkeleri olumlu etkileyecek. Çünkü dolar o ülkelere yönlendirilecek. Bu da tüketimi biraz artırır. 2025 daha güzel bir yıl olacak diye düşünüyorum" açıklamasını yapıyor.
"MÜŞTERİ PORTFÖYÜMÜZ TÜRK CUMHURİYETLERİ"
Daniel's Tekstil, 2002 yılından itibaren Laleli'de faaliyet göstermeye başladı. Bölgede bir mağazası bulunan firmanın ürün gamında takım elbise, mont, kaban, ayakkabı, triko, gömlek ve jean yer alıyor. Daniel's Tekstil'in patronu Murat Dalma, 2024 yılında gerçekleştirdikleri ihracatın 2023 yılına göre yüzde 35 oranında daraldığını belirtiyor. Rusya Ukrayna savaşı nedeniyle özelikle Ukraynalı müşteri sayısının ciddi oranda azaldığına işaret eden Dalma, İsrail'in önce Gazze'de, ardından da Lübnan'da başlattığı savaşın da Laleli piyasasını olumsuz etkilediğine dikkat çekiyor. Dalma, sözlerini şöyle sürdürüyor:
"Müşteri portföyümüz genel olarak Türk Cumhuriyetleri'nden oluşuyor. İhracatımızda şu anda bu ülkeler önemli ölçüde pay alıyor. Bu ülkelerle ticaretimizi devam ettiriyoruz. Ürün grubumuz daha farklı bir ülkeye hitap etmediği için yeni pazarlara ağırlık veremiyoruz. Piyasada ciddi ölçüde daralma var. Bölgemizde yaşanan savaşların bir an önce son bulmasını ve 2025 yılında işlerimizin biraz da olsa toparlanmasını umut ediyoruz."
Gıyasettin EYYÜPKOCA / Laleli Sanayici ve İşinsanları Derneği Başkanı
"Bizim için sürdürülebilir bir pazar"
Laleli'de son dönemde Türk Cumhuriyetleri'nin, özellikle de Özbekistan'ın öne çıktığını gözlemlemek mümkün. Bunu tetikleyen birkaç önemli faktör var:
Özbekistan, son yıllarda ekonomik reformlar ve dışa açılım politikalarıyla dikkat çekiyor. Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in başlattığı reformlarla ülke, daha liberal bir ekonomi ve ticaret yapısına kavuştu. Bu da Laleli gibi ticaret merkezleri için büyük bir fırsat anlamına geliyor. Özbekistan ekonomisi, özellikle tarım, doğal gaz ve altın ihracatı sayesinde büyüme kaydetti. Bu büyüme, ticaret hacmini artırarak Laleli'den daha fazla mal alımına olanak tanıdı. Özbekistan, Türkiye ile olan ilişkilerini güçlendiriyor ve vize kolaylıkları gibi uygulamalarla iş insanlarının hareketliliğini artırıyor. Türkiye ve Özbekistan arasında gelişen lojistik ağlar, mal tedariki ve sevkiyatını hızlandırarak ticaretin daha da kolaylaşmasını sağlıyor. Ayrıca Laleli gibi merkezler, Orta Asya'da geniş bir pazar arayan firmalar için kritik bir köprü işlevi görüyor. Özbekistan'ın genç nüfusu, gelişen orta sınıfı ve büyüyen ekonomisi, Laleli'deki firmalar için uzun vadeli ve sürdürülebilir bir pazar sunuyor. Özellikle hazır giyim ve tekstil sektöründe Özbekistan'ın artan talepleri, Laleli'nin ihracatını olumlu yönde etkiliyor. Ayrıca Türkiye ile Özbekistan arasındaki ticari anlaşmaların daha da derinleşmesi bekleniyor, bu da Laleli'yi daha cazip bir ticaret merkezi haline getirebilir. Özbekistan dışında öne çıkan bir diğer ülke Kazakistan. Kazakistan, doğal kaynak zenginliği ve büyüyen iç pazarı ile Laleli için önemli bir ticaret ortağı haline geliyor. Kazakistan, büyük bir ithalat potansiyeline sahip ve lojistik açıdan da güçlü bir altyapıya sahip olduğu için Laleli'den yoğun mal alımları gerçekleştiriyor. Azerbaycan da yine Türkiye ile yakın ilişkileri ve enerji kaynakları sayesinde ticaret hacmini artıran bir diğer önemli oyuncu.
Muhammed SANCAKTAR / İntersan Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı
"Bölge esnafı alternatif pazarlara yöneldi"
Beş ortaklı bir aile şirketi olarak 1991 yılında Laleli'de ticarete başladık. Hem kendi ürettiğimiz hem de tedarikçi firmalarımız vasıtasıyla satışa sunduğumuz kadın hazır giyim ürünlerimizin içinde kadın takım, elbise, tulum, bluz, gömlek, etek, pantolon ve şort bulunuyor. 2024 yılı tüm sektörlerde olduğu gibi Laleli tekstil piyasasın tamamı için zor bir sene oldu. Doğru ürün ve doğru satış stratejisi ile firma olarak gelişmelerden çok da fazla etkilenmedik. Bölgedeki esnaf, Rusya-Ukrayna ve Ortadoğu'daki savaş nedeniyle azalan pazarlar yerine alternatif pazarlara yöneldi. Mısır, Cezayir ve Fas gibi ülkelerde Laleli ürünlerine olan ilgi artıyor. Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan gibi Türk Cumhuriyetleri, Laleli'nin uzun süredir iş yaptığı pazarlardan ve bu bölgeye olan ticaretin güçlenerek devam ettiği gözlemleniyor. Yüksek alım gücüne sahip bu ülkeler, Laleli'den yapılan lüks moda ve tekstil ürünleri ihracatı için büyük bir potansiyel taşıyor. İran'daki ekonomik yaptırımlara rağmen, Türkiye'nin coğrafi yakınlığı ve ürün kalitesi, Laleli esnafı için İran pazarını da cazip kılıyor. Aynı şekilde, Irak da temel ürünler ve tekstil alanında büyük bir pazar olma özelliğini sürdürüyor. Özellikle Afrika ve Asya pazarları, genç ve büyüyen nüfuslarıyla önümüzdeki yıllarda daha fazla tüketici talebi oluşturabilir. Körfez ülkelerinde ise lüks tüketim, Laleli'den yapılan ihracatı artırabilir. Yılın son çeyreğine girerken, Laleli piyasasında hareketlilik gözlemliyoruz. Son çeyrek, aynı zamanda ticari fuarların düzenlendiği bir dönem. Bu tür etkinlikler, yeni bağlantıların kurulmasını ve ticaret hacminin artmasını sağlar. Kazakistan ve Özbekistan gibi Orta Asya ülkelerinden gelen alıcılar, özellikle yılbaşı ve kış sezonu öncesi alımlarını hızlandırmış durumda.