PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye'nin yenilenebilir enerjide yeni yol haritası belli oldu. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar'ın açıkladığı "Enerji Dönüşümü-Yenilenebilir Enerji 2035" yol haritasına göre, Türkiye'nin 30 bin megavat (MW) olan güneş ve rüzgar kurulu gücü 2035'te 120 bin MW'a çıkarılacak. Bu hedefe ulaşabilmek için 80 milyar dolarlık yatırıma ihtiyaç olacak. 2024'ten başlamak üzere yarışma modeliyle her yıl en az 2.000 MW YEKA (yenilenebilir enerji kaynak alanları) ihalesi yapılacak. 1.200 MW'lık 2024 rüzgar enerji santrali (RES) YEKA için 28 Ekim'de, 800 MW'lık 2024 güneş enerji santrali (GES) YEKA için 4 Kasım'da ilana çıkılacak. 2024'ün RES YEKA yarışması 28 Ocak, GES YEKA yarışması ise 4 Şubat 2025'te gerçekleştirilecek. 2024 RES YEKA projesi olarak ikisi Sivas, biri Edirne, ikisi Kırklareli'nde devreye alınacak. 2024 GES YEKA kapsamında, Kütahya, Antalya, Karapınar, Karaman, Van ve Malatya'da altı saha (800 MW) için yarışılacak. 2035'e kadar en az 5.000 MW denizüstü (offshore) rüzgar yatırımı yapılacak. Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) kararları için eşik değer belirlenmesi, izin başvurularının ÇED süreciyle yürütülmesi gibi önümüzdeki günlerde yapılacak düzenlemelerle izin süreçleri kısaltılacak. Bakan Bayraktar'ın ifadesiyle "Süper İzin" dönemi başlatılacak. 2035 hedefleri için iletim şebekesini güçlendirecek, yine Bakan Bayraktar'ın ifadesiyle şebekeyi "Şampiyonlar Ligine" çıkaracak altyapı yatırımlarına ağırlık verilecek. Önümüzdeki 11-12 yılda altyapı yatırımları için, 28 milyar dolar yatırıma ihtiyaç olacak. Böylece, yenilenebilir enerjide 2035 hedeflerini gerçekleştirmek için reformlarla birlikte, yaklaşık 108 milyar dolarlık yeni yatırımın devreye alınması gerekecek.
YENİ ENERJİ MİMARİSİNE İHTİYAÇ VAR
Bakan Bayraktar, Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Çalışma Ofisi'nde "Yenilenebilir Enerji 2035" lansman toplantısında yaptığı sunumda, tüm dünyada enerjinin dönüştüğünü, tüketicilerin üretici hale geldiğini, bütün ezberlerin bozulduğunu ifade ederek, yeni bir enerji mimarisine ihtiyaç olduğunun altını çizdi. Türkiye'nin enerjide tüm politikaları şekillendiren üç temel hedefi olduğunu vurgulayan Bayraktar, bunları arz güvenliğini sağlama, dışa bağımlılığı azaltma ve 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşma olarak açıkladı. Son 20 yılda doğal gaz ve elektrik talebinin üç kat arttığına ve bu artışın devam edeceğine işaret eden Bayraktar, 2035 yılına gelindiğinde Türkiye'nin elektrik talebinin 510 teravatsaate ulaşacağını öngördüklerini söyledi. Bayraktar, özellikle üretim ve altyapı tarafında artan talebi karşılayacak yatırımların gerçekleştirilmesi gerektiğini vurguladı.
Bayraktar, politika önceliklerini reform, çeşitlendirme ve dijitalleşme olarak sıraladı. Elektrik talebini karşılamak için sessiz devrim olarak nitelenen reform süreçlerine devam edeceklerini, farklı kaynaklardan enerji temin ederek çeşitlendirmeye gideceklerini ve talep tarafını işin içine katarak dijitalleşmeye önem vereceklerini dile getirdi. Yapmayı planladıkları reformlara değinen Bayraktar, Isı Kanunu, Jeotermal Kanunu, küçük modüler reaktörlerle alakalı kanuni düzenlemenin hedefleri arasında olduğunu kaydetti.
HER YIL 8.000 MEGAVAT
Türkiye'nin 2035 yılında 120 bin MW'lık güneş ve rüzgâr kurulu gücüne ulaşma hedefini ilan eden Bayraktar, "Bugün 30 bin olan rüzgâr ve güneş kurulu gücümüzü 4 katına çıkaracağız ve 120 bin MW'lık bir toplam kurulu güce inşallah rüzgarda ve güneşte sahip olacağız. Her yıl Türkiye mutlaka en az 7.500-8.000 MW kurulu gücü devreye alması gerekiyor" dedi.
Bayraktar, 2005'te 12.975 MW ile toplam kurulu güç içerisindeki payı yüzde 33 olan yenilenebilir enerji kurulu gücünün 2024 Eylül itibarıyla 67 bin 400 MW ile yüzde 59'a ulaştığını açıkladı.
2035 yol haritasına göre 2024 yılından başlamak üzere her yıl en az 2.000 megavat YEKA ihalesi yapılacak. Yeni yol haritası çerçevesinde uluslararası projelere kapasite ayrılacak. Mevcut santraller için hibrit kapasite tahsis edilecek. Aynı bağlantı noktasında şebekeye enerji vermeksizin öz tüketim kapasite tahsisi yapılacak. OSB'deki uygun alanlara, çatılara kendi tüketimleri için bu güneş panellerini kurmalarıyla alakalı süreç tahsis anlamında kolaylaştırılacak. 2035'e kadar en az 5.000 MW offshore rüzgar yatırımı yapılacak.
2024 YEKA İHALELERİ İÇİN DÜĞMEYE BASILDI
Bakan Bayraktar, yeni modeldeki ilk ihalenin duyurusunu da yaptı. Bayraktar'ın açıklamalarına göre; toplam 1.200 MW'lık 2024 yılı RES YEKA ihalesi için 28 Ekim'de ilana çıkılacak, yarışma 28 Ocak 2025'te yapılacak. 800 MW'lık 2024 yılı GES YEKA için 4 Kasım'da ilana çıkılacak, yarışma 4 Şubat'ta gerçekleştirilecek. 2024 RES YEKA çerçevesinde ikisi Sivas, biri Edirne, ikisi Kırklareli'ndeki sahalar devreye alınacak. 2024 GES YEKA kapsamında, Kütahya, Antalya, Karapınar, Karaman, Van ve Malatya'da altı saha için yarışılacak.
20 YIL İHALE FİYATINDAN ALIM
YEKA modelinde sistem, santrallerin hızla devreye alınması üzerine kurgulandı. Bakan Bayraktar'ın açıklamalarına göre, yatırım döneminde gelir artırıcı uygulamaya gidilecek. Güneşte 60 ay, rüzgarda 72 ay süresince santraller devreye alındığı andan itibaren elektrik o günkü piyasa fiyatından sisteme satılabilecek. Bu dönemde serbest piyasa için kilovatsaat başına 4.95 dolar/cent taban fiyat uygulanacak. Bu rakamın altına inilmeyecek. YEKA projelerinde alım garantisi süreci 20 yıl olacak. 20 yıllık bu süreçte ihale fiyatı, taban fiyat olarak uygulanacak. İhalelerde fiyatın aşağı düşmesini önlemek için, şartnamelerde taban fiyat belirlenecek. Kalan lisans süresinde ise serbest piyasadan satış yapılacak.
Bayraktar yaptığı sunumda taban fiyat için; "Bu belki 3.5 sent olacak. Onu şartnameyi açıkladığımızda göreceksiniz. O fiyatın altına herhangi bir ihalede herhangi birisi düşmeyecek" ifadelerini kullanmıştı.
Yarışmalarda taban fiyata gelen yarışmacılar olursa, o zaman da lisans bedeli üzerinden veya kapasite bedeli üzerinden megavat başına bir yarışma tesisi olacak.
Bayraktar, "Döviz bazlı bir fiyat, asgari yerlilik şartını mutlaka koyacağız. İçerisinde uluslararası tahkimin olduğu, bütün bu süreçlerde uluslararası finansmanı da buraya çekecek bir model kurguluyoruz. İletim bedeli bu fiyatların içerisinde olmayacak. İletim bedeli ödenip daha sonra YEKDEM mekanizmasından geri alınacak" dedi.
"PROJELERİN MALİ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİ DESTEKLEYECEK"
YEKA modeline ilişkin değerlendirmelerde bulunan Enerji Yatırımcıları Derneği (GÜYAD) Yönetim Kurulu Başkanı Cem Özkök, iletim bedellerinin yatırımcıların sıkça şikayetçi olduğu bir konu olduğuna işaret ederek, "Yatırımcılar, fizibilite çalışmaları sırasında iletim bedellerindeki beklenmedik yüksek zamları öngöremiyorlardı. Bu da projelerin maliyet hesaplamalarında belirsizlik yaratıyordu. Şimdi ise iletim bedellerinden muafiyetin getirilmesiyle, yatırımcılar daha hassas ve öngörülebilir hesaplamalar yapma şansına sahip olacaklar. Bu gelişme, projelerin finansal sürdürülebilirliğini artıracak ve yatırımcıların projeleri hayata geçirme sürecinde daha güvenli adımlar atmalarına olanak tanıyacak. Projelerin yapılabilirliği önündeki en büyük engelin, uygun koşullarda finansman bulunması olduğunu düşünüyorum. Mevcut konjonktürde yüksek faiz oranları, projelerin finansmana erişimini zorlayacak. Ancak, getirilen düzenlemeleri olumlu buluyoruz. İletim bedellerinden muafiyet ve döviz bazlı fiyatlandırma gibi adımlar, projelerin mali sürdürülebilirliğini destekleyecek. Yine de, bu ortamda finansal olarak güçlü grupların projelerde daha aktif rol alacağına ve bu ihale ile sunulan kapasitelerden yararlanabileceğine inanıyorum" dedi.
"FİNANSMANI KOLAYLAŞTIRACAK"
Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TÜREB) Başkanı İbrahim Erden ise, yenilenebilir enerji yol haritasıyla ilgili yaptığı açıklamada, YEKA projelerindeki alım garantisi sürecinin 10 yıldan 20 yıla çıkarılmasının finansmanı kolaylaştıracak bir adım olduğunu vurguladı. Yapılan değişikliklerle ihale mekanizmasının daha işler hale geldiğini düşündüklerini söyleyen Erden, "Artık bir taban fiyat var. Taban fiyat geldiğinde, yatırımcı artık lisans bedeli ya da kapasite bedeli gibi bir ilave bedel ödemek durumunda olacak. Bu noktada da ciddi ve bu yatırımları gerçekten gerçekleştirecek yatırımcıların devam edeceği bir süreç olacağını düşünüyoruz" ifadelerini kullandı.
Önceki YEKA modelinde santral devreye girdikten sonra alım garantisi sürecinin başladığını anımsatan Erden, "Son YEKA'da başarılı bir süreç oldu. Yatırımı, verilen süreden daha hızlı devreye alan yatırımcılar belirli bir süre projenin ürettiği enerjiyi piyasaya satma hakkına sahip oldular. Bu da daha yüksek fiyattan enerji satma hakkı getiriyordu. Bunun teşvik edici bir rolü olduğunu görüyorduk. Enerji Bakanlığımız da bu tespitten hareketle ilk birkaç sene için piyasaya satış hakkını vererek, ondan sonra 20 yıllık alım garantisi ortaya koymuş. Hem süre uzamış hem de baştan piyasaya satış hakkı doğmuş. Dolayısıyla yatırımcılar ve finansörler için cezbedici bir adım atıldığını söyleyebiliriz" dedi.
İzin süreçleri kısalıyor
Yenilenebilir enerjide 120 bin MW hedefine ulaşabilmek için, izin süreçlerinin kısaltılmasına yönelik reform paketi devreye alınacak. Lisans dönemine kadar 48 ayı bulan izin süreçleri, Bakan Bayraktar'ın ifadesiyle "süper izin" mekanizmasıyla iki yılın altına indirilecek. ÇED kararları için etik değerler belirlenecek. İzin başvuruları, ÇED süreci ile birlikte yürütülecek. İmar ve ruhsat süreçleri iyileştirilecek. Orman izin süreçlerinin sadeleştirilerek tek izne dönüştürülecek. Acele kamulaştırma imkanı sağlanacak. İzin süreçleriyle ilgili reform paketinin 2024 yılı sonuna kadar Meclis'e sunulması bekleniyor.
Altyapıya 28 milyar dolar yatırım
Yeni yol haritasındaki önemli hedeflerden bir diğeri ise Türkiye'nin daha modern, daha yeşil bir iletim şebekesine sahip olması. 75 bin 464 km iletim şebekesine, 798 trafo merkezine sahip olan Türkiye'nin, 2035'te elektrik iletim hattını 90 bin 500 km'ye, trafo merkezi sayısını 942'ye çıkarması hedefleniyor. Türkiye'nin komşularıyla ihracatta 2.280 MW, ithalatta 1.360 MW olan enterkonneksiyon kapasitesinin, 2035'te ihracatta 6.750 MW'a, ithalatta 6.600 MW'a çıkarılması öngörülüyor. Türkiye'yi doğudan batıya, güneyden kuzeye 40 bin MW'lık HVDC koridorla bağlamayı, şebekeyi şampiyonlar ligine çıkarmayı hedeflediklerini söyleyen Bakan Bayraktar, yaklaşık 14.700 km HVDC hat, 40 adet HVDC dönüştürücü merkeziyle birlikte Türkiye'nin 120 bin MW'lık kurulu gücü taşıyabilecek, aynı zamanda gelecek nükleer kapasiteyi de kaldırabilecek çok büyük bir altyapıya sahip olacağını kaydetti. Önümüzdeki 11 yılda altyapı yatırımlar için 28 milyar dolarlık yatırıma ihtiyaç olduğunu vurgulayan Bayraktar, uluslararası finansal kuruluşlarla, Dünya Bankası'yla, diğer paydaşlarla, sadece TEİAŞ'ın yatırımcı olmadığı farklı modellerin hayata geçirilebileceğini kaydetti.
YEKA 2024 Projeleri
Balkaya RES (340 MW)
Sergen RES (200 MW)
Edirne RES (410 MW)
Gürün RES (90 MW)
Yellice RES (160 MW)
Kütahya GES (40 MW)
Antalya GES (40 MW)
Karapınar GES (385 MW)
Karaman GES (200 MW)
Van-2 GES (60 MW)
Malatya GES (75 MW)
Şirketlerin kurumsal dönüşümü yapılacak
Piyasayla ilgili reform süreci devam ederken kurumları da dönüştürmek gerektiğini ifade eden Bayraktar, "Özellikle KİT'ler, EÜAŞ, TEİAŞ, BOTAŞ… Şimdi buradan hemen bir özelleştirme hikayesi çıkmasın. TEİAŞ, BOTAŞ, TPAO, Eti Maden ve EÜAŞ'ın, bu beş şirketimizin 2023 yılı cirosu 50 milyar dolar. Bu şirketleri, modern bir anlayışla klasik kamu işletmeciliği mantığından çıkartmamız gerekiyor. Bunları biz bölgesel milli şampiyonlar haline getirmek istiyoruz" dedi.
Bu şirketlerdeki kurumsal dönüşüm ve yeniden yapılandırmanın en önemli reform alanlarından biri olduğunu dile getiren Bayraktar, dönüşüm yapacakları alanlardan bir diğerinin de EPİAŞ olduğunu kaydetti. EPİAŞ'ı da karbon piyasasının içerisine katarak, karbonu fiyatladığımız bir yapıya dönüştürerek İstanbul Finans Merkezi'nde çok daha güçlü, çok daha geniş bir kapsamda, madenlerin de içerisinde ticaretinin yapıldığı bir yapıya dönüştürmek istediklerini aktardı.
Cem ÖZKÖK / Enerji Yatırımcıları Derneği (GÜYAD) Yönetim Kurulu Başkanı
"İmza tarihi itibarıyla piyasaya satış hakkı, büyük teşvik"
Yeni YEKA ihale modelini olumlu bir adım olarak değerlendiriyoruz. Bakan Bayraktar'ın açıklamalarından bu modelin Türkiye'nin ihtiyacına daha uygun düzenlemeler içereceğine inanıyoruz. Özellikle, bu modelin, kapasitelerin en hızlı ve uygun şekilde sisteme bağlanabilmesini amaçladığı ve bunun için de isteklilerin projelerin yapılabilirliğine odaklanmasını sağlayarak daha gerçekçi teklifler vermelerini teşvik eden bir yol haritası sunduğu anlaşılıyor. Model, yapmış olduğumuz çalışmalar neticesinde 2-3 senedir öneri olarak bu amaçla sunduğumuz ana noktaları içeriyor. Yeni modelde, daha önce de savunduğumuz gibi, projelerin yapılabilirliğini sağlamak amacıyla bir alt limit belirlendi. İstekliler, bu limitin altına inerek 'önce kazanayım, sonra para bulmaya çalışır ve er ya da geç bir şekilde projeyi tamamlarım' mantığıyla hareket edemeyecek. Zira, henüz tam detaylar netleşmemiş olsa da, MW başına önerilecek bir ön ödeme sistemi üzerinde teklifler verilecek gibi görünüyor. Yüksek enflasyon ortamında projelerin sürdürülebilirliği açısından döviz bazlı fiyatlandırmanın önemini vurgulamıştık ve bu talebimiz kabul edildi. 4,95 $cent/kWh olarak belirlenen alt limit, döviz üzerinden fiyatlandırılmayı da kapsıyor. Projelerin piyasaya satış hakkı talebimiz ise alt limit YEKDEM fiyatı olmak üzere karşılık buldu. Bu gelişmeler, projelerin uzun vadeli sürdürülebilirliği ve kapasitelerin hızlı bir şekilde sisteme bağlanması açılarından önemli adımlar. Sözleşme imza tarihinden itibaren belirlenen süre boyunca piyasaya satış hakkının tanınması, başından beri savunduğumuz önemli bir noktaydı. Bu düzenlemeyle birlikte, imza tarihinden itibaren 5-6 yıl boyunca piyasaya satış hakkı tanınması, bu hakkı en verimli şekilde kullanmak isteyen yatırımcılar için büyük bir teşvik olacaktır. Bu tür teşvikler, yenilenebilir enerji projelerinin uygulanabilirliğini artıracak ve sektöre pozitif bir etki yaratacak.
Dr. Murat DURAK / Deniz Üstü Rüzgar Enerjisi Derneği (DÜRED) Yönetim Kurulu Başkanı
"İhale takvimi bir an önce açıklanmalı"
Yeni yol haritasıyla daha önce güneş ve rüzgar için 83 gigavat (GW) olarak arak belirlenen yenilenebilir enerji hedefi, 120 GW'a çıkarıldı. Yeni yatırım ve reform süreciyle birlikte elektrik altyapısının geliştirilmesi hedefine kilitlenilmesi de memnuniyet verici. Denizüstü RES hedefi ise 5 GW olarak korundu. Denizüstü RES'te yol haritasının biraz daha somutlaştırılmasını, ihale takviminin bir an önce açıklanmasını bekliyoruz. Denizüstü RES için Bandırma açıklarında bin 111 kilometrekare, Bozcaada kıyılarında 299 kilometrekare, Gelibolu açıklarında 75.6 kilometrekare ve Karabiga kıyılarında 410 kilometrekare alan aday YEKA olarak açıklanmıştı. Bu sahaların küçültülmesi, denizüstü ölçümlerine bir an önce başlanılması lazım. Ayrıca, Ege'de aday YEKA alanlarından daha yüksek rüzgar şiddetine sahip sahalar bulunuyor. Özellikle yabancı yatırımcıların ilgisini artırmak için Ege'de de ölçüm yapılmalı, sonuçlara göre deniz üstü RES'ler Ege'ye kaydırılmalı.
Alper KALAYCI / Enerji Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (ENSİA) Yönetim Kurulu Başkanı
"Zaman kaybetmeden projeleri devreye almalıyız"
2.000 MW'lık yeni YEKA yarışmalarının duyurulmasını enerji sektörü açısından çok sevindirici buluyoruz. YEKA'lardaki gecikmelerin, sektörde yatırımcı şirketlerin yansı sıra ana ve yan sanayide ekipman üreten üreticilere yaşattığı olumsuz etkiyi pek çok kez dile getirdik. YEKA projelerinin duyurulması, sektör oyuncularının önlerini görmeleri açısından çok değerli. YEKA yarışma modelinde taban fiyat, kapasite bedeli, döviz bazlı fiyat, iletim bedeli muafiyeti, asgari yerlilik şartı, uluslararası tahkim gibi vurgular elbette önemli. Ancak bana göre hepsinden önemlisi, modelin tarihlendirilmesinde yatıyor. RES ve GES'te tarihler açıklandı. Şimdi yapmamız gereken bu tarihlere harfiyen uyarak, tüm hazırlığımızı bu takvime göre yaparak projeleri hızlıca devreye almak. Sıradaki YEKA takvimlerinin de bir an önce açıklanmasını bekliyoruz. ENSİA olarak uzun yıllardır dikkat çektiğimiz bir diğer nokta, bağlantı noktalarına yönelik yatırımların artırılması gerekliliği idi. Bu konuda Bakan Bayraktar'dan yatırım müjdesini duymak da bizleri fazlasıyla mutlu etti. Güneş YEKA'larındaki iddialı ve agresif kurulu güç hedefleri için ilerleyen yıllarda on binlerce dönüm araziye ihtiyaç duyulacak. Bu noktada acele kamulaştırma kararlarını elbette önemsiyoruz ancak bu işlemlerin yurttaşlarımızın haklarını gözeterek, önceliği hazine arazilerine vererek bir planlama yapılmalı. Elbette en önemlisi GES projelerini tarım alanlarının bütünüyle dışındaki arazilerde gerçekleştirmek. Tarım GES uygulamalarının da özel destek kapsamına alınması gerektiğini düşünüyoruz.
Murat DİLEK / Uluslararası Güneş Enerjisi Topluluğu–Türkiye Bölümü (GÜNDER) Yönetim Kurulu Üyesi
"Yatırımcı ilgisini artıracak adımlar"
Gerek mevcut enerji yatırımcılarımızın gerekse de ülkemizdeki yenilenebilir enerji yatırım imkanlarını değerlendirmek isteyen yabancı yatırımcıların uzun zamandır beklediği yeni YEKA takviminin açıklanması, sektörümüz adına çok sevindirici bir gelişme oldu. Asıl önemli bulduğumuz konu ise yapılacak bu yeni yarışmaların, önceki YEKA yarışmalarından elde edilen tecrübelerin de katkısı ile yatırımların çok hızlı bir şekilde devreye girmesinin hedeflenerek belirlenmiş olması oldu. Özellikle yarışmalarda taban fiyat uygulanacak olması, proje sahalarının ÇED süreçleri tamamlanarak yatırımcılara sunulacak olması, projelerin kısmi olarak da devreye girdikleri andan itibaren uygun koşullu bir şekilde elektrik satışı yapabilecek olmalarını çok olumlu ve yatırımcı ilgisini artıracak adımlar olarak görüyoruz. Bu adımlar Türkiye'yi yenilenebilir enerji projelerinin en hızlı şekilde devreye giren ülkelerden biri haline getirecektir. Projelerin finanse edilebilirliği açısından çok önemli olan yatırımlara uygulanacak elektrik alım fiyatlarının ne olacağı gibi konuların açıklığa kavuşması için de şartnamenin yayınlanmasını bekliyoruz.
