Enflasyonda hızlı iniş Mayıs’tan sonra
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) enflasyon tahminlerini yukarı yönlü güncelledi. Yıl sonu enflasyon tahminini 2023 için yüzde 58'den yüzde 65'e, 2024 için yüzde 33'den yüzde 36'ya çıkaran TCMB, 2025 yılı sonu için yüzde 15'ten yüzde 14'e çekti. Tahmin aralıklarının alt ve üst noktalarını da 2023 yılı için yüzde 62 ve 68, 2024 yılı için ise yüzde 30 ve 42 olarak revize etti. TCMB Başkanı Hafize Gaye Erkan, jeopolitik riskler ve yönetilen/yönlendirilen fiyatlara ilişkin belirsizliklerin artması nedeniyle tahminler üzerindeki belirsizlik aralığını genişlettiklerini vurgulayarak, dezenflasyonun başlama zamanı, hızı ve seyrinde bir değişiklik olmayacağını değerlendirdiklerini söyledi. Erkan, toplumun refahı için özverili ve kararlı şekilde dezenflasyonu tesis etmekte kararlı olduklarını kaydetti. Aylık enflasyonun ana eğiliminde gerileme beklediklerini ifade eden Erkan, bununla birlikte aylık enflasyon patikasında Kasım, Ocak ve Mayıs aylarında para politikasının etki alanı dışında kalan unsurlara bağlı olarak geçici yükselişler olacağını değerlendirdiklerini kaydetti. Erkan, "Örneğin, Kasım'da doğal gaz tüketiminin artmasıyla, hanelerin bedelsiz kullanım sınırını aşacağını öngörüyoruz. Bu durum, enflasyonda yukarı yönlü mekanik bir etki oluşturarak, aylık enflasyonun Kasım'da geçici olarak yükselmesine sebep olacak. 2024 yılı Ocak'ta ise asgari ücret ayarlaması, fiyatları zamana bağlı belirlenen hizmet kalemlerindeki gelişmelerin ve otomatik vergi güncellemelerinin devreye girmesini bekliyoruz" ifadelerini kullandı.
Mayıs 2024'te doğal gaz kaynaklı baz etkileriyle yıllık enflasyonda tepe noktasının gerçekleşmesini beklediklerini vurgulayan Erkan, enflasyonun Mayıs'ta yüzde 70-75 aralığında seyredeceği öngörüsünü paylaştı. Enflasyonda hızlı inişi 2024 Mayıs'tan sonra beklediklerini söyleyen Erkan, enflasyonda belirgin bir iyileşme sağlanana kadar parasal sıkılaştırmayı güçlendirmeye devam edeceklerini kaydetti.
"TALEPTEKİ AŞIRILIK KADEMELİ ŞEKİLDE KALKIYOR"
Yılın son enflasyon raporunu TCMB'nin İdare Merkezi'nde düzenlediği bilgilendirme toplantısında açıklayan ve soruları yanıtlayan Başkan Erkan, 2023 yılı sonu enflasyon tahmininde 7 puanlık yukarı güncellemenin 2.9 puanının Temmuz enflasyon raporundaki öngörülerin üzerinde gerçekleşen enflasyonun yansıması olduğunu açıkladı. Erkan, 1.3 puanın gıda fiyatlarındaki gelişmeler, 2 puanın başta petrol olmak üzere enerji ithalatı fiyatlarındaki gelişmelerin etkisi kaynaklı olduğunu söyledi.
Enflasyonun yükselişinde temel belirleyicilerden olan ve parasal sıkılaştırmanın dezenflasyonu tesisinde kritik rol oynayacak temel unsurun, talebin yapısı ve dengelenmesi olduğunu vurgulayan Erkan, bu bağlamda, talepteki güçlü seyir devam etmekle birlikte, bazı göstergelerin talepteki aşırılığın kademeli şekilde ortadan kalkmakta olduğuna işaret ettiğini kaydetti.
"İHRACAT VE YATIRIMA DESTEK VERMEKTEN YÜKSÜNMÜYORUZ"
Son dönemde hizmet enflasyonunun artan katılığında kiraların ön plana çıktığını dile getiren Erkan, özellikle büyükşehirlerde, kiralık ev ilanlarındaki fiyat artışlarında yavaşlama sinyalleri aldıklarını, ancak yeni konut fiyatları ve kira artışlarında öngörülen yavaşlamanın enflasyona yansımasının zaman alacağını söyledi.
Enflasyonun belli bir eşik değerin üzerinde yüksek seyrettiği için ihracat ve yatırıma destek vermekten yüksünmediklerini belirten Erkan, ihracat ve yatırımı desteklemenin dezenflasyona girme sürecine ters etkide bulunmayacağına kanaat getirdiklerini söyledi.
Mevduat vadelerinin yavaş yavaş da olsa uzuyor olmasının çok olumlu olduğunu vurgulayan Erkan, bunları teşvik edecek düzenlemelere devam edeceklerini kaydetti. Erkan, "Para politikasına dair yapısal reformlar, menkul kıymetleştirme olabilir, katılım finans üzerinden olabilir, çalışmalarımıza başladık" ifadelerini kullandı.
Erkan, şu an mevduat faizlerinin 2024 sonu beklentilerinin üzerinde olduğu kaydetti.
DİJİTAL PARA İÇİN TAKVİM…
Erkan, dijital para çalışmalarına ilişkin de bilgi verdi. Dijital para birinci faz çalışmaları raporunun yıl sonuna kadar yayımlanmasını planladıklarını belirten Erkan, ikinci faz çalışmaları kapsamında da 2024'te hukuki, iktisadi ve güvenlik boyutlarının ele alınacağını kaydetti. Erkan, "Çevrim dışı ödeme, donanım, cüzdanlar gibi ürünler üzerinde çalışılacak. Üçüncü fazda da dijital Türk lirasının tüm boyutlarıyla etkilerine ilişkin nihai çalışmalar ve hukuki altyapısı tamamlandıktan sonra yaygınlaşma değerlendirilecek" dedi.
TÜFE AYLIK YÜZDE 3.43 ARTTI
Geçen hafta Ekim ayı enflasyon verileri de açıklandı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Ekim'de aylık yüzde 3.43 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 0.17 puan azalışla yüzde 61.36 oldu. Ekimde yıllık bazda en az artış gösteren ana grup yüzde 25.98 ile konut olurken, yıllık bazda artışın en yüksek olduğu ana grup ise yüzde 94.12 ile lokanta ve oteller olarak kaydedildi. Aylık bazda ise yüzde 13.73 ile en çok artış gösteren ana grup giyim ve ayakkabı oldu.
Yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Ekim'de aylık yüzde 1.94 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 8.05 puan azalışla yüzde 39.39 oldu. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nca belirlenen yeniden değerleme oranına esas teşkil eden 12 aylık ortalamalara göre Yİ-ÜFE ise yüzde 58.46 artış gösterdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın vergi ve harçlarda yeniden değerleme oranını yüzde 50'ye kadar artırma ve azalma yetkisini kullanmaması halinde, 2024 yılında vergi, harç ve ceza tutarları yüzde 58.46 olan yeniden değerleme oranında artacak.
TURİZM GELİRİ 42 MİLYAR DOLAR
Türkiye'nin turizm geliri 2023'ün ilk dokuz ayında yıllık yüzde 20.1 artışla 41 milyar 999 milyon 592 bin dolara yükseldi. Bu dönemde çıkış yapan ziyaretçi sayısı yüzde 13.2 artarak 44 milyon 605 bin 295 kişi oldu. 2023 yılı sonunda Türkiye'nin turizm gelirinin 55.6 milyar dolar, ziyaretçi sayısının 56.7 milyon kişi olması hedefleniyor. On İkinci Kalkınma Planı'na göre: 2028 yılı sonunda turizm gelirinin 100 milyar dolar, ziyaretçi sayısının 82.3 milyon kişi olması öngörülüyor.
TÜİK verilerine göre; Türkiye'nin turizm geliri yılın üçüncü çeyreğinde yıllık yüzde 13.1 artarak 20 milyar 225.3 milyon dolar oldu. Turizm gelirinin yüzde 16.51'i Türkiye'yi ziyaret eden yurtdışı ikametli vatandaşlardan elde edildi. Bu çeyrekte ziyaretçiler Türkiye'yi yüzde 76.2 ile en çok "gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler" amacıyla ziyaret etti. İkinci sırada yüzde 16.6 ile "akraba ve arkadaş ziyareti", üçüncü sırada ise ile yüzde 3 ile "alışveriş" yer aldı. Ülkeden çıkış yapan ziyaretçi sayısı 2023 yılı üçüncü çeyreğinde yıllık yüzde 6.8 artarak 22 milyon 428 bin 234 kişi oldu. Ziyaretçilerin yüzde 12'sini 2 milyon 687 bin 458 kişi ile yurtdışında ikamet eden vatandaşlar oluşturdu.
Yurtiçinde ikamet edip başka ülkeleri ziyaret eden vatandaşların harcamalarından oluşan turizm gideri yılın dokuz ayında yıllık yüzde 80.3 artışla 5.1 milyar dolar, yurtdışını ziyaret eden vatandaş sayısı yıllık yüzde 65.9 artışla 7 milyon 925 bin 97 kişi oldu. Turizm verilerini değerlendiren TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Cahit Sönmez, makul ve finanse edilebilir bir cari açık için turizm gelirlerinin hayati önem taşıdığını kaydetti. Sönmez, "Son yıllarda yabancı sermaye girişleri de olmadığından ve açığı Merkez Bankası rezervinden finanse etmek zorunda kaldığından, turizm gelirleri cari açık açısından daha da önem kazandı" dedi.
EKONOMİK GÜVEN ENDEKSİ
Ekonomik güven endeksi, Ekim'de bir önceki aya göre yüzde 1.2 artarak 96.5 değerini aldı. TÜİK verilerine göre; Ekim'de tüketici güven endeksi yüzde 4.4 artarak 74.6, reel kesim güven endeksi yüzde 0.2 artarak 105.3, hizmet sektörü güven endeksi yüzde 0.5 artarak 113.6, perakende ticaret sektörü güven endeksi yüzde 3.3 azalarak 113.9, inşaat sektörü güven endeksi yüzde 0.9 artarak 89.1 değerini aldı. Ekonomik güven endeksinin 100'den küçük olması genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği gösteriyor.
Geçen hafta açıklanan verilerden bir diğeri ise imalat sanayi performansında referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) oldu. İSO Türkiye İmalat PMI, Ekim'de bir önceki aya göre 1.2 puan azalışla 48.4 olarak gerçekleşti ve üst üste dördüncü ay 50 eşik değerini altında kaldı. Endeks, faaliyet koşullarındaki yavaşlamanın ılımlı olduğunu gösterse de söz konusu yavaşlama Eylül'e göre daha belirgin gerçekleşti.
FAİZ ARTIŞLARI KKM'DEN TÜRK LİRASI HESAPLARA GEÇİŞİ DESTEKLEDİ
Yılın son enflasyon raporuna göre; Haziran'dan itibaren başlayan parasal sıkılaşma ve makro ihtiyati çerçevede atılan sadeleşme adımları ile Türk lirası mevduat payının artırılmasına yönelik düzenlemelerin etkisiyle mevduat faizleri artışa geçti. Bununla birlikte, 21 Temmuz 2023 ve 1 Eylül 2023'te yürürlüğe giren ve kur korumalı mevduat (KKM) hesaplarına uygulanan zorunlu karşılık oranlarını artıran düzenlemeler ile yaklaşık 700 milyar Türk lirası likidite sterilize edildi. 25 Ağustos ve 20 Ekim arasını kapsayan dönemde Türk lirası mevduat hesapları 970 milyar lira artarken yabancı para mevduat ve KKM hesaplarından, sırasıyla 3.9 milyar dolar ve 298 milyar lira çıkış gerçekleşti. Bu bağlamda, yılın üçüncü çeyreğinde, faiz artışlarının ve düzenlemelerin kur korumalı hesaplardan Türk lirası mevduata geçişi desteklediği gözlemlendi. TCMB Başkanı Erkan, yılın son enflasyon raporu toplantısında yaptığı açıklamada 20 Ekim itibarıyla sekiz haftada Türk lirası mevduatın toplam mevduat içindeki payının yaklaşık yüzde 5 arttığını kaydetti. 20 Ekim itibarıyla brüt uluslararası rezervlerin, Mayıs sonuna kıyasla 28 milyar dolardan fazla artış göstererek 126 milyar doların üzerine çıktığını vurgulayan Erkan, rezervler artarken KKM bakiyesinin düşmesinin, mevduata geçiş stratejilerinin doğru yolda olduğunu gösterdiğini kaydetti.
Geçen hafta aldıkları "yabancı para mevduata Türk lirası olarak tesis edilmek üzere ilave yüzde 4 zorunlu karşılık tesisi" kararına işaret eden Erkan, böylece ilave 350 milyar lira likiditenin daha sistemden çekilmesiyle toplam sterilizasyon 1 trilyon liranın üzerine çıkacağını kaydetti.
ON İKİNCİ KALKINMA PLANI YÜRÜRLÜĞE GİRDİ
2024-2028 dönemini kapsayan On İkinci Kalkınma Planı, Resmi Gazete'nin 1 Kasım 2023 tarihli mükerrer sayısında yayımlanarak yürürlüğe girdi. On İkinci Kalkınma Planı'na göre; plan döneminde büyüme oranının yıllık ortalama yüzde 5 oranında gerçekleşmesi ve Plan dönemi sonunda kişi başına gelirin 17 bin 554 dolara ulaşması hedeflendi. Plan dönemi boyunca 5 milyon ilave istihdam sağlanarak işsizlik oranının dönem sonunda yüzde 7.5'e gerilemesi öngörüldü. 2028 yılı sonunda enflasyonun yüzde 4.7'ye gerilemesi öngörüldü.
"Hizmetler enflasyonunda ataleti kaldırmak kritik önemde"
Doç. Dr. Mevlüt TATLIYER / İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi
TCMB, enflasyonda zirvenin ancak 2024'ün ortalarında görüleceğini ve yılın ikinci yarısından itibaren enflasyonun düşüş trendine girmesini bekliyor. 2024 sonu için enflasyon beklentisi ise yüzde 36. Dolayısıyla dezenflasyon sürecinin en az üç yıl sürmesi beklendiği ve enflasyonda tek haneli rakamlara dönüşün en erken 2026'da gerçekleşmesinin beklendiği anlaşılıyor. Enflasyonun bundan sonraki süreçte izleyeceği seyirde kuşkusuz izlenecek para politikasının niteliği ile küresel ekonomik ve jeopolitik gelişmeler etkili olacak. Enflasyonun 2024 sonunda yüzde 36 düzeyine kadar gerilemesi atılacak para politikası adımlarının ne kadar başarılı olduğuna ve bunun yanı sıra da izlenecek maliye politikasının niteliğine bağlı olacak. Tabii ki küresel gelişmeler de önemli bir faktör olarak karşımıza çıkıyor. Petrol fiyatlarında yaşanan artışlar, direkt olarak enflasyona yansıyor ve bu noktada yapacak bir şeyiniz olmuyor. Ekim'de aylık enflasyon oranı beklentilerle uyumlu bir şekilde yüzde 3.43 olarak geldi. Enflasyon üzerinde en etkili faktörler ise giyim ve ayakkabı ile konut sektörleri oldu. Bunları ise lokanta ve oteller takip etti. Giyim ve ayakkabı da mevsimsel nedenlerin etkili olduğunu görüyoruz. Fakat burada yüksek enflasyon ortamının da önemli bir etkisinin olduğu görülüyor. Genel olarak bakıldığında ise enflasyon üzerinde özellikle hizmetler sektörünün ciddi bir etkiye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bundan sonraki süreçte de enflasyonu düşürme noktasında hizmetler sektöründe görülen enflasyon ataletini ortadan kaldırmak kritik öneme sahip olacak.
"Süreç sekteye uğramazsa enflasyon belirlenen patikaya yerleşir"
Dr. Cahit SÖNMEZ / TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi (ETÜ) Öğretim Üyesi
Bir önceki raporda olduğu gibi enflasyon ile ilgili doğru ve tutarlı tespitler yapılıyor. Enflasyonun nedenleri açıklıkla vurgulanıyor. Çözümün en önemli kısmı, doğru tanı koymaktır. TCMB'nin her raporda yaptığı yüzde 70 olasılığa dayalı enflasyon öngörülerinde gerek bu yıl gerekse 2024 için tahminlerini yukarı yönlü revize edeceğini bekliyorduk. Beklendiği gibi 2023 enflasyonunu yüzde 65'e, 2024 enflasyonuna yönelik tahminini de yüzde 36'ya yükseltti. Bunu tutturabilmesi için petrol fiyatlarının 85 dolarda, dolar kurunun ise 35 dolarları aşmaması gerekiyor. Tabii denkleme yeni bir iç ya da dış faktör eklenmezse. Bu raporda önemsediğim iki noktaya vurgu yapmak istiyorum. Birisi, gelecek yıl Mayıs ayına kadar enflasyonun zirve yapması ve sonrasında dezenflasyonist sürecin başlaması. İkincisi ise çıktı açığının negatif seviyelere gelmesi. Yani özel tüketimlerin baskılanması sürecek. Enflasyon hedeflemesi rejiminin en önemli ilkesi çerçevesinde yayımlanan enflasyon raporu ikidir amacına hizmet ediyor ve TCMB'nin sözlü yönlendirmesine olumlu katkı yapıyor. Haziranda başlayan bu süreç sekteye uğramazsa TCMB, bu raporda yaptığı öngörüleri büyük olasılıkla tutturabilir ve enflasyon belirlediği patikaya yerleşir. Ekim ayı manşet enflasyonu, beklentilerin biraz altında geldi. Yüzde 4 beklentide yoğunlaşma vardı. TÜİK yüzde 3.6 olarak açıkladı. Böylece yıllık bazda yüzde 61.36'ya çıkmış oldu. Alt grupları incelediğimizde enflasyon üzerinde giyim, konut ve lokanta otel fiyatlarının etkili olduğunu görüyoruz. Maliyet enflasyonu tarafında ise Yİ-ÜFE aylık yüzde 1.94 artmış, yıllıkta ise artış yüzde 39.39 seviyesinde gerçekleşmiş. Maliyet enflasyonun son aylarda gerilemesinde enerjinin çok etkili olduğunun altını çizmek gerekiyor. Çünkü yıllık enflasyon oranının altında kalan sadece dört sektör var.
"Faiz artırımlarına yönelik kapı açık bırakıldı"
Seda YALÇINKAYA ÖZER / İntegral Yatırım Araştırma Müdürü
Merkez Bankası'nın yılın son enflasyon raporunda yansıttığı sözel iletişim ve verdiği mesajları olumlu karşıladık. Merkez Bankası 2023 yılı ilk enflasyon raporunda 2023 yılı için yüzde 22.3 enflasyon beklentisine sahipti. 2024 yılı için ise yüzde 8.8. Yılın ikinci enflasyon raporunda bu beklentiler korundu. Ekonomi yönetimi değişimiyle yılın üçüncü enflasyon raporunda 2023 yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 22.3'ten yüzde 58'e, 2024 yıl sonu beklentisi yüzde 8.8'den yüzde 33'e yükseldi. Böylelikle daha rasyonel ve piyasa gerçekliği ile uyumlu beklentiler oluşmuş oldu. Yılın sonuna doğru yaklaştığımız şu dönemde enflasyondaki yukarı yönlü riskler canlı kalmaya devam ediyor. Dolayısıyla Merkez Bankası'nın yıl sonu enflasyon beklentilerini yukarı yönde revize etme beklentimiz bulunuyordu. Son toplantıda 2023 beklentisi yüzde 58'den yüzde 65'e revize edildi. Bu revize beklentilerle uyumlu. 2024 yıl sonu ise yüzde 33'ten yüzde 36'ya ve 2025 yıl sonu enflasyon beklentisi ise yüzde 15'ten yüzde 14'e revize edildi. Tek haneye 2025 yılında gelemeyeceğimiz beklentisi halen geçerli. Faiz artırımlarına yönelik kapı, açık bırakılmış durumda. Bununla birlikte piyasadan ciddi anlamda likidite çekilmesi bekleniyor. Burada da bir sıkılaşma olacak. Dolayısıyla ekonomik koşulların her yönden tam anlamıyla sıkılaşacağı bir döneme girdiğimizi söylemek mümkün.