Dünyanın konuştuğu bitki

İREM GÜL/ Tabiri caizse "mucizevi" bir bitkiden söz edeceğiz. Aslında bu bitki ile ilgili daha önce de haber yaptık. Henüz yeni bilinmeye başladığı o dönem yaptığımız haberde, moringanın büyük bir pazar potansiyeline sahip olduğuna işaret etmiştik. Çünkü sağlık açısından faydaları saymakla bitmiyor. Bu yüzden de tüm dünyada, özellikle de Avrupa'da çok popüler. Pazarı hızla büyüyen "süper gıda" moringanın yetiştirilmesi açısından Türkiye'nin iklimi de son derece uygun. Şimdi gelin bu bitkiyi biraz daha yakından tanıyalım.

Sıcak iklimleri seven ve besleyici değerinin yüksek olduğu bilinen moringa bitkisi, son zamanlarda birçok ülkede gıda desteği olarak popüler olmaya başladı. Sağlıklı beslenmeye olan duyarlılığın giderek artması, moringa bitkisinin yıldızını iyice parlatmış durumda.

Latince ismi moringa oleifera olan ve ağaç türü olarak geçen moringanın ana vatanı Hindistan ve Pakistan. Günümüzde Afrika, Güney Amerika, Asya ve Orta Doğu'da da yetiştiriliyor. Bereketli topraklarımızda da yetiştirilebilen bu ürünün ülkemize ilk girişi "Mucize Bitki Moringa'nın Kadın Çiftçilerle Türkiye Tarımına Kazandırılması Projesi" ile oldu. Tarım ve Orman Bakanlığı Gaziantep İl Müdürlüğü, Gaziantep Üniversitesi Nurdağı Meslek Yüksek Okulu, Nurdağı Kaymakamlığı ve Nurdağı Belediyesi'nin birlikte yürüttüğü bu proje, 6 Şubat depreminden çok fazla etkilenen Gaziantep Nurdağı ilçesinde gerçekleşiyor.

KULLANIM ALANI ÇOK GENİŞ

Moringa Proje Koordinatörü ve Kırsalda Kadın Çalışmaları Uzmanı Aysel Eskici, yüzde 90'ı kadınlardan oluşan bu kooperatifin kurulması ile birlikte moringa ihracatına yönelik çalışmalar gerçekleştirdiklerini belirtiyor. Bu projeyi yetkililere sunmadan önce bir araştırma yaptığını ve moringanın birçok alanda kullanıldığını keşfettiğini, ancak Türkiye'de yeterince üretilmediğini gördüğünü söylüyor. Moringantep Kadın Kooperatifi Kurucusu Aysel Eskici, projeye başlamalarını şöyle anlatıyor: "Gıdadan fermakolojiye, hayvan yeminden kâğıt endüstrisine, yağ üretiminden su temizlemeye varıncaya kadar birçok alanda katma değerli bir ürün elde edilebilecek bir bitkiyi Türkiye tarımına ve sanayisine kazandırmanın önemli olduğunu düşünerek konuyu ekip arkadaşlarım ve idarecimiz ile paylaştım." Akabinde Türkiye'de henüz bir örneği olmadığı için belirli bir süre beklemek zorunda kaldıklarını ifade eden Eskici, sözlerini şöyle sürdürüyor: "Gaziantep Nurdağı'nda başladığımız projeyi pilot olarak belirlediğimiz Şahinbey, Nizip ve Araban ilçelerimizde de uygulama amaçlı deneme parselleri oluşturduk, en iyi verimi Nurdağı ilçesinde elde ettik. Akabinde projenin 1 yıllık uygulama süreci bitti ve "Kooperatifleşme Alt Yapısını Oluşturma" hedefini koyduğumuz projemizi "S.S.Moringantep Girişimci Kadınlar Üretim ve Kalkınma Kooperatifi" adı ile kurarak moringanın Türkiye'de sürdürülebilir bir yapı haline gelmesini sağladık."

Projenin 6 Şubat depreminden çok büyük yara aldığını dile getiren Eskici, "İşletme binası yerle bir oldu, makine ve ekipmanlar kullanılamaz hale geldi. Depreme kadarki bütün aşamaları yeniden inşa etmek zorunda kaldık" diyor.

ÖNCE DENEME ÜRETİMİ YAPIN

Aysel Eskici, moringa üretimi yapmak isteyenlere moringayı araştırıp detaylı bilgi sahibi olduktan sonra hangi pazara ulaşmak istiyorlarsa ona yönelik yetiştiricilik planı yapmalarını tavsiye ediyor. İlk etapta geniş bir alandan ziyade 500 m2'lik bir alanda deneme yapmalarını aktaran Eskici, sonuca göre genişletme yapmalarını öneriyor. Kaliteli bir ürün elde edebilmek ve piyasada tutunabilmek adına öncelikle etüt çalışması yapılması gerektiğini vurgulayan Eskici, "Mesela tohum üretim amacıyla yetiştiricilik yapılacaksa çeşit ona göre seçilmeli, dikim aralıkları belirlenmeli" diyor. Sonrasında ise 15-20 dekarlık bir alanda yaprak üretimi ile bir ailenin bir yıllık temel geçim kaynağı sağlayabileceğini söyleyen Eskici, bunun için pazar bulunması koşulu olduğunu da vurguluyor.

Moringa bitkisi kozmetik ve gıda sektöründe, biyoyakıt ve su dezenfeksiyonu gibi birçok alanda kullanılan bir bitki olarak karşımıza çıkıyor. Eskici, her geçen gün ürün yelpazesini genişleten moringa bitkisi hakkında "Yakın zamanda moringa yufkalı döner üretimi de gerçekleşecektir" diyor. Moringantep kooperatifi ise moringa bitkisi ile 5 farklı moringa çayı (moringa powder, öğütülmüş moringa yaprağı, moringa kış çayı, saf moringa sallama çay, stevialı moringa çayı), moringa kapsülü, moringalı antibakteriyel şampuan, moringa sabunu üretimi gerçekleştiriyor.

İTHALAT AZALDI

Söz konusu proje öncesi moringanın yüzde 100 ithal edilen bir ürün olduğunun altını çizen Eskici, yapılan üretim sonucu ithalat miktarının azaldığını aktarıyor. Eskici, üretimin olduğu yerleri şöyle sıralıyor: "Gaziantep-Nurdağı, Antalya-Demre, Hatay, Mersin, Muğla-Fethiye, Balıkesir-Bandırma, İzmir." Moringanın dünyada gittikçe büyüyen bir pazarının olduğunu vurgulayan Eskici, şu değerlendirmeleri yapıyor: "Halkımız görüp kullanarak ya da tavsiye üzerine moringa ve onun gibi yenilikçi ürünleri kullanmaya yatkın. Bunun yanı sıra moringayı araştıran ve bizlere ulaşan birçok kişi de oluyor. Özellikle sivil vatandaşlarla birlikte Fitoterapi doktorları da moringayı hastalarına tavsiye ediyor."

Nurdağı Ziraat Odası Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Belpınar da moringa bitkisinin çok tanınmadığını söylüyor. Tüketiminin daha fazla yaygınlaşması için tanıtımının daha iyi yapılması gerektiğini söyleyen Belpınar, moringa bitkisinden, sabun, çay, krem ve hatta makarna dahi yaptıklarının altını çiziyor. Belpınar, "Depremden dolayı iki yıldır üretim yapamadık. Bu sene inşallah 20-30 dönüm ekim yapmayı düşünüyoruz" diyor.

EN ÇOK ÇAYI SATILIYOR

Doğa Aktar Firma Sahibi Netice Gümüş ise, Türkiye'de daha çok moringa yaprağından elde edilen moringa çayının tüketildiği belirtiyor. Moringanın genellikle zayıflatıcı özelliği ile ön plana çıktığını aktaran Gümüş, bu özelliğinin yanı sıra, moringa yaprağının zengin mineral ve besin içeriği ile bilimsel olarak desteklenen pek çok faydasının da bulunduğunu vurguluyor. Bir dönem popülaritesinin arttığını fakat hak ettiği değeri henüz göremediğini de dile getiren Gümüş, birçok Avrupa ülkesinde çok farklı ürün kategorisinde kullanıldığını kaydediyor. Gümüş, cilt, saç, vücut bakım ve gıda takviyelerinde sıkça kullanılan bir ürün olmasına rağmen, bu ürünlerin Türkiye'de henüz yeterince olmadığının altını çiziyor. Gümüş, moringanın diğer bitkisel takviye ürünleri gibi aktarlarda veya sağlık ürünleri satan yerlerde de çok fazla olmadığını söyleyen Gümüş, moringa fiyatlarının ürünün ne kadar saf ve katkısız olduğu ile alakalı olduğunu, ancak fiyat ortalaması yüksek olan bir takviye ürün olduğunu ekliyor.

BESİN DEĞERİ ÇOK YÜKSEK

Acıbadem Maslak Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı Fatma Turanlı, moringanın hızlı büyüyen ve kuraklığa dayanıklı bir ağaç olduğunu belirterek sözüne başlıyor. Ardından bu bitkinin yenilebilir kısımlarını ise şöyle sıralıyor: Yaprakları, olgunlaşmamış yeşil meyveleri ve tohum kabukları, çiçekleri ve kökleri, tohumlardan preslenen yağları. Yapraklarının bitkinin en besleyici kısmı olduğunu da belirten uranlı, önemli bir B-C-K vitamini, beta karoten, manganez ve protein kaynağı olduğunu da söylüyor. Oksalat seviyesinin ıspanaktan daha yüksek olduğunu vurgulayan Turanlı, "Yapılan çalışmalar maringa bitkisinin antimikrobiyal, antiviral, antioksidan, antidiabetik, antikanser ve kardiyovasküler sistem üzerinde koruyucu etkileri olduğunu gösteriyor" diye ekliyor. Ardından ise, antikanser etkileri açısından daha kapsamlı çalışmalar yapılması ve etki mekanizmasının aydınlatılması gerektiğini söylüyor.

Moringa yapraklarının besin değerinin diğer yapraklara kıyasla protein açısından son derece yüksek olduğunu aktaran Turanlı, "İçerdiği vitamin, mineral, esansiyel amino asit, alfalinoleik asit ve yağ asitlerinden dolayı beslenmede kullanımı yüksek potansiyele mucize bir bitki olarak görülmektedir" diyor. Bitkinin oluşmuş bir hastalığın tedavisinden ziyade hastalıkları önleme amacıyla kullanıldığını belirten Turanlı, sağlıklı insanlarda kullanılmasının daha faydalı ve önemli olduğunun altını çiziyor.

Moringanın en bilindik ürünü moringa çayı, yapraklarının kurutulup öğütülmesi ile elde ediliyor. Moringa çayının zengin C vitamini, beta karoten, E vitamin ve polifenoller gibi antioksidan içeriği olduğunu anlatan Beslenme ve Diyet Uzmanı Fatma Turanlı, bu vitaminleri sayesinde bağışıklık sistemini desteklediğini ve enfeksiyonlara karşı koruduğunu söylüyor. Akabinde ise, B vitaminleri ve mineral içeriği sayesinde enerji seviyesinde ve performansta artışa, yorgunluğun azalmasına destekleyici bir etki yarattığını ekliyor. Turanlı, moringa çayını diğer faydalarını ise şöyle sıralıyor: "Yapraklarında bulunan polifenolik maddelerin (kersetin, kemferol ve flanoidler) hipoglisemik aktivite göstermesi, izotiyosiyanatlar gibi bileşiklerin insülin direncini azaltması nedeniyle diyabet hastaları için yararlı etkileri vardır. Yapraklardaki alkaloitler ve flavonoidler yüksek tansiyon düşürücü etki göstermiştir."

YIL İÇİNDE BİRDEN FAZLA HASADI YAPILIYOR

Antalya'nın Demre ilçesinde moringa üretimi yapan öğretmen Aydın Çevik, moringa yetiştiriciliğinin Türkiye'de son yıllarda artan sağlık bilinci ile birlikte karlı bir yatırım alanı haline geldiğini anlatıyor. Kazancının değişkenlik gösterebileceği konusunda bazı unsurlar bulunduğunu da belirten Çevik, ilk olarak pazar talebini örnek gösteriyor: "Moringa, besin değeri yüksek bir süper gıda olarak değerlendirildiği için, özellikle organik gıda pazarında önemli bir talep görüyor. Çay, toz, kapsül ve yağ gibi çeşitli ürünlerde kullanılıyor. Yapraklarının kilogram fiyatı 100-250 TL arasında değişebilir. Organik ve kaliteli ürünlerde bu fiyat daha da yükselebilir." Ürünün yıl içinde birden fazla hasadının yapılabildiğini belirten Çevik, "Moringa bitkisi hızlı büyüyen bir bitki olduğu için, yılda 3-5 kez hasat yapılabilir. Bu da gelir potansiyelini artırır" diye konuşuyor.

1 dekar alanda yaklaşık 300-400 moringa ağacı yetiştirilineceği düşüncesi ile yola çıkan Çevik, kazanç potansiyelini hesaplıyor. Bir dekar alandan elde edilen yaprak miktarının yılda yaklaşık 500-1000 kg olabileceğini söyleyen Çevik, bu rakamların hasat sayısına bağlı değişkenlik gösterebileceğini de ekliyor. Ardından Çevik hesaplamalarını özetliyor, "Eğer bir dekar alandan 800 kg yaprak elde ediliyorsa ve yaprakların kilogram fiyatı ortalama 150 TL ise 120 bin TL yıllık getirisi olur. 1 dekar moringa bahçesinin maliyeti genellikle 3 bin 500 TL ile 8 bin TL arasında değişmektedir. Yıllık masraflar hesaba katıldığında, bu karlılık oranı etkilenebilir."

Üretici Aydın Çevik, moringa yetiştiriciliğinin uygun şartlarda ve doğru pazarlama ile yapıldığında karlı bir alan olabileceğini aktarıyor.

Moringa, sağlık bilincinin arttığı günümüzde farklı pazarlarda yer bulma potansiyeline sahip olan bir bitki. Çevik, "Pazar araştırması yapıp hedef kitlenizi belirleyerek, etkili bir satış stratejisi geliştirebilirsiniz" tavsiyesinde bulunan Çevik, yerel pazarlar ve organik marketlere rahatlıkla satılabileceğini aktarıyor. Çevik, satış için uygun diğer yerleri ise şöyle sıralıyor: "Online satış platformlarına, restoran ve kafelere, içecek üreticilerine, ilaç ve takviye ürünleri şirketlerine ve kozmetik firmalarına pazarlanabilir."

ÜRETİMİ İÇİN UYGUN YERLER

Çevik, Türkiye'nin iklim koşulları ve toprak yapısı açısından belirli bölgelerde moringa üretimi için uygun potansiyel taşıdığını aktarıyor. Çevik, moringa üretimi için uygun olabilecek bazı şehirleri ise şöyle sıralıyor: "Antalya, Mersin, Aydın, İzmir, Muğla, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Elâzığ, Malatya, Sakarya, Tekirdağ."

Prof. Dr. Hasan KIRMIZIBEKMEZ / Yeditepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Anabilim Dalı Başkanı

"Uzun süre ve yüksek dozda kullanılmamalı"

Bitki son zamanlarda birçok ülkede gıda desteği olarak popüler olmaya başlamış ve bazı rahatsızlıklarda faydalı olabileceği iddia edilmektedir. Ancak, yapılan çalışmaların çoğu in vitro , nadiren in vivo (deney hayvanlarında) çalışmalar olup klinik çalışma sayısı oldukça azdır. Bitkinin zayıflatıcı olduğuna dair yeterli klinik çalışma yok. Yapılan çalışmalarda bitkinin antioksidan, antienflamatuvar, kan şekerini düşürücü, karaciğer koruyucu ve antidepresan etkilerinin olduğu görülmüştür. Moringa bitkisinin vitamin olarak A, B1, B2, B3, C ve E vitaminlerini içerdiği gösterilmiştir. Ancak, bu çalışmalar ya in vitro ya da in vivo olarak yapılmış olup bitkinin insanlar üzerindeki etkilerini kanıtlamak için kapsamlı ve iyi dizayn edilmiş klinik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Deney hayvanları üzerinde yapılan çalışmalarda moringa bitkisinin ciddi bir toksisitesi saptanmamıştır. Bir çalışmada, yüksek dozda kullanıldığında bazı karaciğer enzimlerinin yükseldiği bildirilmiştir. Ayrıca, moringa üzerinde klinik ve toksikolojik çalışma sayısının az olması nedeniyle bu türün uzun süreli toksisitesi hakkında yeterli veri bulunmamaktadır. Sonuç olarak uzun süreli ve yüksek dozda kullanılmaması gerekir.

1 Dekar bahçenin maliyeti

1 dekar moringa bahçesi kurmanın toplam maliyeti genellikle 3 bin 500 TL ile 8 bin TL arasında değişebilir. Bu rakamlar, yerel koşullara, malzeme fiyatlarına ve tercih edilen yöntemlere göre farklılık gösterebilir.

Maliyet Kalemleri:

Tohum Maliyeti: Genellikle 100-300 TL arasında satılmaktadır. Bir dekar için yaklaşık 500-1000 gram tohum gerekebilir.

Toprak Hazırlığı: Toprağın sürülmesi, analizi ve organik madde eklemesi 500-1000 TL.

Sulama Sistemi: Sulama sistemi kurulumu (damla sulama önerilir) 1500-3000 TL.

Gübreleme: Organik ve inorganik gübrelerin maliyeti 200-500 TL.

İşçilik: Tohum ekimi, sulama ve bakım için gereken işçilik 500-1000 TL.

Yabancı Ot ve Zararlılarla Mücadele: Ot ilaçları 200-500 TL.

İlaç sanayinde kullanımı artıyor

• Türkiye'de moringanın özellikle sağlık besinleri, organik ürünler, doğal takviyeler ve ilaç sektöründe kullanımı artıyor.
• Kullanım alanlarına göre çay, toz, kapsül ve yağ gibi ürünler şeklinde talep ediliyor.
• Sağlıklı yaşam ve doğal ürünlere olan ilgideki artış, moringa bitkisine karşı olan ilgiyi artırmaktadır.

• Dünya genelinde moringa, özellikle gelişen ülkelerde sağlık yararları nedeniyle popüler bir süper gıda olarak kabul edilmektedir.
• Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ülkeleri ve Asya pazarlarında büyük bir talep var.
• Moringa yaprakları, besin takviyeleri, ilaçlar ve kozmetik ürünlerde kullanılmaktadır.