Kentsel dönüşüme dev paket
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Kentsel dönüşümü hızlandırmak, muhtemel doğal afetlere karşı hazırlıklı olmak için düzenlenen Kentsel Dönüşüm Programı kapsamında yeni bir destek paketi açıklandı. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nca ortaklaşa açıklanan pakete göre; konutu riskli alanlarda yer alan ya da konutu riskli olan malikler için kredi limiti 600 bin TL'den 1 milyon 250 bin TL'ye çıkarıldı. Paketle finansman maliyetinin 840 baz puana kadarlık kısmı karşılanırken, kredi faizi yüzde 0.79, vade ise 10 yıl olarak belirlendi. Yeni pakette kentsel dönüşüm yapacak müteahhide de ilk kez teşvik getirildi. Hazine destekli kefalet sistemi kapsama dahil edilerek, kentsel dönüşüm sürecinde yüklenici ve konut üreticisi firmalara 12 ay ödemesiz, 48 ay vade ile 250 milyon TL'ye kadar kredi imkanı sağlandı. Hazine destekli kefalet sistemi kapsamında şu ana kadar uygulanan tazmin oranı bu paket özelinde yüzde 7'den yüzde 9'a çıkarıldı. Bu doğrultuda, 50 milyar TL kefelet limiti kullanıma açıldı. Edinilen bilgiye göre, kamu bankaları paket çerçevesinde bu hafta kredi kullandırmaya başlayacak. Özel bankalarla da pakete destek olmaları konusunda görüşmeler yapıldı.
KREDİ BAŞVURULARI ÜÇ YIL İÇİNDE YAPILACAK
Bakanlıkların ortak açıklamasına göre; kentsel dönüşümde riskli alan, rezerv alan ve riskli yapıların sahiplerine bağımsız bölüm başına kredi üst limitleri; güçlendirme kredisinde 320 bin TL, konut yapım kredisinde 1 milyon 250 bin TL, konut edindirme kredisinde 1 milyon 250 bin TL, iş yeri yapım kredisinde 600 bin TL, işyeri edinme kredisinde 350 bin TL olarak uygulanacak. Vade; konut kredileri için 10 yıl, iş yeri kredileri için 7 yıl olacak. Güçlendirme kredisinde hak sahibi katkısı yüzde 0.99, devlet katkısı yüzde 0.50 iken, konut yapım kredisinde ilk konut için yüzde 0.79 hak sahibi katkısı, yüzde 0.70 devlet katkısı, daha sonraki konutlar için en fazla 3 milyon TL'ye kadar yüzde 0.89 hak sahibi, yüzde 0.60 devlet katkısı uygulanacak. Kredi müracaatı yıkımdan itibaren üç yıl içerisinde yapılabilecek. Kentsel dönüşüm kapsamında yüklenici ve konut üreticileri için destekte, azami kredi tutarı KOBİ'ler için 100 milyon TL, KOBİ dışı firmalar için 250 milyon TL olacak. Tazmin üst limiti yüzde 9, kefalet oranı KOBİ'lerde yüzde 90, KOBİ dışı firmalarda yüzde 85 olarak uygulanacak.
KONUT SATIŞLARINDA DEPREM ETKİSİ
Şimdi de kısaca geçen haftanın öne çıkan yurtiçi verilerine göz atalım. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye genelinde 2023 yılı Şubat'ta 80 bin 31 konut satıldı. Konut satışları Şubat'ta aylık yüzde 18.1, yıllık yüzde 18 geriledi. Böylece konut satışları Mayıs 2021'den bu yana en düşük seviyesini gördü. Şubat'ta ipotekli satışlar yıllık yüzde 12.7 azalışla 17 bin 357, diğer satışlar yıllık yüzde 19.3 azalışla 62 bin 674 düzeyinde gerçekleşti. 2023 yılı Ocak-Şubat döneminde konut satışları yıllık yüzde 4.4 azalışla 177 bin 739, ipotekli konut satışları yüzde 11.8 azalışla 33 bin 560 oldu. Şubat'taki ipotekli satışların 5 bin 93'ü, Ocak-Şubat dönemindeki ipotekli satışların ise 9 bin 353'ü ilk el satış olarak gerçekleşti. Türkiye genelinde ilk el konut satış sayısı, Şubat'ta yıllık yüzde 18.8 azalarak 23 bin 476, Ocak-Şubat döneminde ise yıllık yüzde 9.1 azalışla 51 bin 8 oldu. İkinci el konut satışları Şubat'ta yıllık yüzde 17.7 azalışla 56 bin 555, yılın ilk iki ayında yüzde 2.4 azalışla 126 bin 731 düzeyinde gerçekleşti. Yabancılara konut satışı Şubat'ta yıllık yüzde 27 azalışla 3 bin 350 olurken, yabancılara satışın toplam konut satışı içindeki payı ise yüzde 4.2 düzeyinde gerçekleşti. Ülke uyruklarına göre en çok konut satışı, bin 183 ile Rusya Federasyonu vatandaşlarına yapıldı.
Bu arada konut fiyatlarında artış devam etti. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre Türkiye'deki konutların kalite etkisinden arındırılmış fiyat değişimlerini izlemek amacıyla hesaplanan konut fiyat endeksi (KFE), 2023 Ocak'ta bir önceki aya göre yüzde 6.9 artarak 708.3 seviyesinde gerçekleşti. KFE Ocak'ta yıllık yüzde 153.1 artarken, reel artış yüzde 59.1 oldu.
TOPLAM CİRO YILLIK YÜZDE 94 ARTTI
Perakende ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını aylık olarak ölçen perakende satış endeksine göre, 2023 Ocak'ta sabit fiyatlarla perakende satış hacmi yıllık yüzde 33.9, aylık yüzde 5.4 arttı. Cari fiyatlarla perakende ciro yıllık yüzde 123.7, aylık yüzde 10.2 artış gösterdi.
Ülkemizde ekonomik durumun değerlendirilmesinde kullanılan önemli bir kısa dönemli gösterge olan ciro endekslerine göre, Ocak'ta sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörleri toplamında ciro endeksi yıllık yüzde 94 arttı. Toplam cironun alt detaylarına bakıldığında; 2023 Ocak'ta yıllık sanayi sektörü ciro endeksi yüzde 65.6, inşaat ciro endeksi yüzde 115.6, ticaret ciro endeksi yüzde 110.9, hizmet ciro endeksi yüzde 107.6 artış gösterdi. Toplam ciro endeksi Ocak'ta aylık bazda yüzde 8.3 arttı.
TÜİK'ten yapılan açıklamada perakende satış endeksleri ve ciro endekslerinin hesaplanmasında kullanılan katma değer vergisi (KDV) beyannamelerinin depremden etkilenen illerde ertelendiği vurgulanarak, Ocak ayına ilişkin hesaplamalarda eksik gözlemler için alternatif veri kaynakları ve istatistiksel yöntemler kullanılarak tahmin yapıldığı kaydedildi. TÜİK, bu yöntemlerle tahmin edilen büyüklüğün toplam içindeki payının perakende satış endekslerinde yüzde 6.25, ciro endekslerinde yüzde 6.29 olduğunu açıkladı.
BÜTÇE ŞUBAT'TA 170.6 MİLYAR TL AÇIK VERDİ
Merkezi yönetim bütçesi Şubat'ta 170.6 milyar TL açık verdi. Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre bütçe giderlerinin yüzde 93.9 artışla 389.4 milyar TL olduğu Şubat'ta, faiz hariç giderler yüzde 126 artışla 355.2 milyar TL, faiz giderleri yüzde 21.6 azalışla 34.2 milyar TL düzeyinde gerçekleşti. Şubat'ta bütçe gelirleri yüzde 19.1 azalışla 218.8 milyar TL olurken, vergi gelirleri yüzde 0.4 azalışla 179 milyar 620 milyon TL düzeyinde gerçekleşti. Şubat'ta faiz dışı denge 136.3 milyar TL açık verdi.
2023 yılının ilk iki ayında bütçe gelirleri yıllık yüzde 13.7 artışla 507.9 milyar TL, bütçe giderleri yüzde 104.9 artışla 710.7 milyar TL olurken, bütçe dengesi 202.8 milyar TL açık verdi.
"YÜKSEK ENFLASYONUN ETKİSİ GÖRÜLÜYOR"
Kur korumalı mevduat (KKM) için Şubat'ta Hazine'den ödenen tutarın 0.63 milyar TL, BOTAŞ'a yapılan transferin 16 milyar TL olduğunu vurgulayan Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova, KKM ve BOTAŞ ödemelerinin bütçe üzerindeki yükünü azaltırken özellikle afet bölgesini destekleyici yöndeki cari transferlerin bütçe üzerindeki yükü artırdığını kaydetti. Arzova, "Bütçe giderlerinde yıllık ortalama yüzde 94 artış görülmekte. Sermaye transferleri (yüzde 4.815), sermaye giderleri (yüzde 464) ve cari transferler (yüzde 161) en yüksek gider artışı yaşayan kalemler olarak dikkat çekiyor. Net artışlara baktığımızda, yaşanan yüksek enflasyonun etkisi net bir şekilde görülmekte. Bütçe gelirlerinde ise yaklaşık yüzde 19 civarında bir azalma var. Özellikle vergi affı çıkacağı beklentisi ile kurumlar vergisi gelirlerinde ciddi bir azalma gerçekleşti. Yeni bir ek bütçe gerekeceği çok açık. Kamu harcamaları ve tek seferlik transferler dikkate alındığında bütçe giderleri yükselişin devam edecek olması sürpriz değil" diye konuştu.
CARİ DENGE 9.8 MİLYAR DOLAR AÇIK VERDİ
2023 Ocak'ta cari işlemler hesabı 9 milyar 849 milyon dolar açık verdi. Ocak'ta altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 2.6 milyar dolar fazla verdi. Yıllıklandırılmış cari açık Ocak'ta geçen aya göre 2.96 milyar dolar artarak 51.69 milyar dolara yükseldi. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı, Ocak'ta geçen yılın aynı ayına göre 3.9 milyar dolar artışla 12 milyar 431 milyon dolar olarak gerçekleşti. Hizmetler dengesi kaynaklı girişler 3 milyar 164 milyon dolar, bu kalem altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler 2 milyar 454 milyon dolar oldu. Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler 223 milyon dolar olarak kaydedildi. Portföy yatırımları 490 milyon dolar tutarında net giriş kaydetti. Resmi rezervler son bir yılın en hızlı düşüşü ile Ocak'ta 9 milyar 341 milyon dolar net azalış gösterdi. Ocak'ta net hata noksan kaleminde 119 milyar dolarlık kaynağı belirsiz para çıkışı yaşandı.
"CARİ AÇIĞIN SEYRİNİ ALTIN İTHALATI BELİRLEYECEK"
Ödemeler dengesi verilerini değerlendiren Prof. Dr. Burak Arzova, Ocak'ta 12 aylık enerji dışı cari fazlanın 28.1 milyar dolar seviyesine gerilerken enerji+altın dışı cari fazlanın ise 51.7 milyar dolar seviyesine yükseldiğine dikkat çekti. Cari açıktaki bu artışın petrol fiyatlarının görece düşük olduğu aylarda gerçekleşmiş olmasının düşündürücü olduğunu dile getiren Arzova, "Net altın ithalatının da ödemeler dengesi üzerinde baskı yarattığı çok net görülmekte. Bunun en önemli nedeni yatırımcının yatırım yapacak alanının kısıtlanmış olması. Türk lirasının sürekli aynı seviyede tutuluyor olması da ithalatı ucuzlattığı için cari açık aydan aya artma eğiliminde. Altın ithalatındaki yüksek seyrin ne kadar daha devam edeceği konusu cari açığın temel belirleyeni olacak gibi" dedi.
Şunu da ekleyelim, TCMB'nin açıkladığı piyasa katılımcıları anketine göre; katılımcıların 2023 yılı cari açık beklentisi 36 milyar dolar oldu.
YIL SONU ENFLASYON BEKLENTİSİ ARTTI
TCMB'nin piyasa katılımcıları anketinde, katılımcıların BİST Repo ve Ters Repo Pazarında oluşan gecelik faiz oranı ile TCMB bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı Mart ayı sonu beklentileri bir önceki anket döneminde yüzde 9 iken, bu anket döneminde yüzde 8.50 olarak gerçekleşti. Katılımcıların 2023 yılı sonu döviz kuru (ABD doları/ TL) beklentisi bir önceki anket döneminde 22,84 TL iken, bu anket döneminde 22,91 TL oldu. Katılımcıların GSYH 2023 yılı büyüme beklentisi bir önceki anket döneminde 3.6 iken, bu anket döneminde yüzde 3.5 olarak gerçekleşti. Katılımcıların cari yıl sonu tüketici enflasyonu (TÜFE) beklentisi bir önceki aya göre yüzde 35.76'dan yüzde 37.72'ye çıktı. Katılımcıların Mart ayı enflasyon (TÜFE) beklentisi yüzde 2.88 olurken, Nisan'da yüzde 2, Mayıs'ta yüzde 2.53 oldu.
Bu arada TCMB, Para Politikası Kurulu toplantısını 23 Mart'ta gerçekleştirecek. Yüzde 8.5 olan politika faiz oranının sabit tutulması ile 50 baz puan düzeyinde ölçülü indirimine gidilmesi ekonomistlerin beklentisi dahilinde.
"KONUTLARIN YENİLENMESİ ACİL İHTİYAÇ"
Prof. Dr. Burak ARZOVA / Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi
Konut satışlarının gerilemesinin arkasındaki en büyük etkenlerden biri şüphesiz deprem felaketi. Felaketin boyutu buraya kaynak ayıracak tasarruf sahiplerinin birkaç kere daha yeniden düşünmesine neden oldu ve ilerleyen aylarda da olacak. Gündem kentsel dönüşüm olduğu için mevcut konutların yenilenmesi daha acil ihtiyaç olarak duruyor. Bunun yanında TCMB'nin konut fiyat endeksine göre Ocak'ta aylık fiyat artışı, beş ayın en yüksek seviyesine çıktı. Ocak ayıyla birlikte aylık enflasyon serisi 48. aya yükseldi. Alım gücünün düştüğü, krediye ulaşımın zorlaştığı ve kredi maliyetlerinin yüksek seyrettiği bir ortamda satışların gerilemesi de normal gözüküyor. Her iki unsur birleşince satışlarda gerileme ortaya çıktı. Deprem sonrası iki çeyrek GSYH'da bir artış beklemek, çok hayalcilik olacak. Ancak muhtemelen yılın ikinci yarısından itibaren deprem sonrası yeniden inşa ve seçim atmosferinin de geçmesiyle bir ekonomik canlanma beklenebilir. Burada doğal olarak inşaatla bağlantılı olan sektörler ön plana çıkacak. Ayrıca beyaz ve kahverengi eşya üreten firmaların ürünlerine de talep olacak. Bu hafta PPK toplantısından 50 baz puanlık faiz indirimi bekliyorum.
"TCMB ÖLÇÜLÜ İNDİRİME GİDEBİLİR"
Prof. Dr. Abdulkadir DEVELİ / Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi
Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından ekonomik aktivitede yaşanan duraksama, konut satışlarında yaşanan gerilemenin nedenlerinden biri oldu. Dar gelirliye ve orta gelirliye yönelik konut projeleri ile deprem bölgesinin yeniden inşa ve ihya sürecinin ekonomiye etkisi olacak. İnşaat sektörü, Türkiye açısından ihracatta önde olan sektör. Talebin içeriye yönelmesi ihracatı baskılayacak, iç talebi artıracak. Bunun da makro dengelere yansıması izlenecek. Bölgenin kendi ihtiyacı olan inşaat üretiminin bizatihi olarak yerli kaynaklardan, doğru finansman ve düşük maliyetle yapılması, üretim kapasitelerinin desteklenmesiyle olası bir ithalatın önüne geçecek. Bölgede 100 binlerce konut yapılması, ekonomik aktiviteyi canlandıracak. İhracatın azalması, iç talebin etkilerini gözlemlemek gerekiyor. Çok az da olsa, büyüme tahminlerinde aşağı yönlü bir güncelleme söz konusu olacak. Kamu harcamalarının artmasının etkisini de dikkate almak gerektiğini düşünüyorum. TCMB'nin bu haftaki Para Politikası Kurulu toplantısında temkinli bir karar alacak. Politika faizini sabit tutması olası. 50 baz puanlık ölçülü indirime de gidebilir.
"KONUT PİYASASINDA YAZ AYLARINA DOĞRU HAREKET BEKLERİZ"
Prof. Dr. Sinan ALÇIN / Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi
Konut satışlarında yaşanan gerilemede birkaç faktör etkili oldu. Geçen yıl bu dönemlerde, Rusya Ukrayna savaşının başlamasıyla başta Ruslar başta olmak yabancı alımları çok yüksekti. Oradan, geriye çekilme normal. Yine aradan geçen bir yıllık dönemde özellikle büyük kentlerdeki konut fiyatlarında yüksek oranlı artışlar ortaya çıktı. Bu da talebin bir noktadan sonra yavaşladığını bize gösteriyor. Aylık bazlı gerilemede kış aylarında konut talebinde yaşanan geri çekilme ve 6 Şubat'ta yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerin etkisi oldu. Emeklilikte yaşa takılanlarla (EYT) ilgili düzenlemenin yürürlüğe girmesinin Mart ve Nisan aylarında, özellikle yaz aylarına doğru konut piyasasını hareketlendirmesini bekleriz. Türkiye'de konut piyasasında fiyatlar hep artış yönünde. Bunun tek istisnası 1999 depremiydi. 1999 depremi sonrasında İstanbul'da özellikle riskli kabul edilen Avcılar, Yeşilköy, Bakırköy gibi bazı bölgelerde, ortalama konut fiyatlarında ciddi gerileme ortaya çıkmıştı. Fakat bu etkinin geçici olduğunu gördük. Şu anda konut fiyatları, ortalama genel fiyatlar genel düzeyinin oldukça üzerinde. İnşaat sektöründe bir taraftan yeni ve daha güvenli konut arayışı devam ediyor. Burada muhtemelen satışlar ve fiyatlar da buna paralel artmaya devam ediyor. Özellikle eski konutlar ve deprem açısından zemin problemi görülen bölgelerde konut fiyatlarında gerileme görülebilir. TCMB, bu hafta yapılacak para politikası kurulu toplantısında 50 baz puanlık indirime gidebilir.
"ASRIN FELAKETİ BÜTÇE RAKAMLARINDA ETKİSİNİ GÖSTERDİ"
Prof. Dr. Ersan ÖZ / Pamukkale Üniversitesi Öğretim Üyesi
Bütçe giderleri 2023 Şubat'ta yüzde 93.9 artış gösterirken, gelirler ise yüzde 19.1 azaldı. Bütçe dengesinde dikkat çeken diğer bir husus ise faiz dışı giderlerin yıllık bazda yüzde 126 artışı oldu. Bütçe tahminine göre bütçe gelirlerinin Şubat ayı gerçekleşme oranı, 2022'de yüzde 10.6 iken 2023'te yüzde 5.7 oldu. Şubat'ta vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı 2022'de yüzde 8.2 iken 2023'te yüzde 5.6 oldu. 6 Şubat 2023'te yaşanan ve 'asrın felaketi' olarak nitelendirilen depremin bütçe rakamlarında da etkisini görmek mümkün. Bütçenin mal ve hizmet alım giderleri ve cari transferler kalemlerinde geçen yılın aynı ayına oranla sırasıyla yüzde 161 ve yüzde 110 artmasının deprem etkisiyle olduğu söylenebilir. Bütçe gelirlerinde de aynı sebeple düşüş meydana geldiği belirtilebiliyor. 2023 Ocak'ta 9 milyar 849 milyon dolar açık kaydeden ödemeler dengesinin gelecek aylarda da benzer şekilde seyredeceği düşünülüyor. Türkiye'nin toplam ihracatında önemli yer tutan İstanbul, İzmir, Bursa, Ankara ve Kocaeli illerinden sonra yer alan Gaziantep'in depremden etkilenmiş olması gelecek aylarda Türkiye'nin ihracat rakamlarında bir miktar düşüş yaşanacağı beklentisi yaratıyor. TCMB'nin 23 Mart'taki para politikası kurulu toplantısında faizlerin sabit kalacağına dair beklenti, piyasada hakim görüş olarak yer alıyor. Enflasyonun Ocak ayında yüzde 6.65, Şubat ayında ise yüzde 3.15 olarak gerçekleşmesi de bu tahmini güçlendiriyor.