Özelleştirme geliri hedefi 30 milyar lira
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Özelleştirme adımlarını 2024 yılının son çeyreğinde hızlandıran Hazine ve Maliye Bakanlığı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB), 2025 yılı için hazırlıklarını sürdürüyor. ÖİB, 2025 yılında özelleştirme uygulamalarından 30 milyar lira gelir hedefliyor. 22 Ekim'de çıktığı ihale ilanıyla yatırımcılara çağrıda bulanan ÖİB, Türkiye araç muayene hizmetlerini iki bölge halinde, 20 yıllığına imtiyaz hakkı verilmesi suretiyle özelleştirmeye hazırlanıyor. (2004 yılında yapılan özelleştirme ihalesi sonrasında verilen araç muayene hizmetlerine ilişkin mevcut imtiyaz hakkı, 14 Ağustos 2027'de sona eriyor.) İlana göre, 1. ve 2. Bölge Araç Muayene hizmetleri için son teklif verme tarihi 10 Ocak 2025 olacak.
Hidroelektrik santral (HES) özelleştirmeleri de devam ediyor. Geçen hafta 32 MW (megavat) kapasiteli Çamlıgöze HES ve 0.2 MW kapasiteli Koyulhisar HES'i 49 yıl süreyle işletme hakkı devri suretiyle özelleştirilmek üzere ilana çıkaran ÖİB'nin, bu hafta ise 7.5 MW kapasiteli Seyhan 2 HES ve 6 MW kapasiteli Yüreğir HES için ilana çıkması bekleniyor. Kasım ayı ortasında da 76 MW kapasiteli Kesikköprü HES ve 54 MW kapasiteli Kapulukaya HES için ilana çıkılması planlanıyor. Geçen yılki ihalesi iptal edilen 115 MW kapasiteli Akköprü HES'in ve 10.7 MW kapasiteli Gaziler HES'in de bu yılın sonuna kadar ilana çıkılıp, özelleştirilmesi hedefleniyor.
YENİ VE ALTERNATİF MODELLER DENENECEK
On İkinci Kalkınma Planı'nda öngörülen çerçevede, önümüzdeki dönemde özelleştirme uygulamalarında uzun vadeli sektörel öncelikler çerçevesinde ve belirlenmiş bir program kapsamında halka arz dahil olmak üzere yeni ve alternatif modeller uygulanacak. Özelleştirmeler yoluyla devletin kamusal fayda taşımayan üretimdeki payının azaltılması işlevi sürdürülecek. Mevcut kamu iktisadi teşebbüs (KİT) faaliyetleri, verimlilik hedeflenerek piyasada rekabeti bozucu etkiye neden olmayacak şekilde yürütülecek.
Etkin bir piyasa mekanizması oluşturma hedefi doğrultusunda özelleştirme uygulamalarına devam edilecek. Özelleştirme uygulamalarında uzun vadeli sektörel öncelikler çerçevesinde ve belirlenmiş bir program kapsamında halka arz dahil olmak üzere yeni ve alternatif modeller kullanılacak.
Plan döneminde özelleştirme portföyünde bulunan şirket ve varlıkların özelleştirilmesine devam edilecek, özelleştirme potansiyeli olan yeni şirket ve varlıkların portföye dahil edilmesi sağlanacak.
ARAÇ MUAYENE HİZMETİ ÖZELLEŞTİRMESİ
ÖİB, 22 Ekim'de araç muayene hizmetinin yeniden özelleştirmesine yönelik ilana çıktı. Buna göre; Karayolları Trafik Kanunu'nun 35. Maddesi kapsamında 1. Bölge ve 2. Bölge Araç Muayene istasyonlarının yapımı, bakımı ve işletilmesi hizmetleri, imtiyaz hakkı verilmesi suretiyle 20 yıl süreyle özelleştirecek. 1. ve 2. Bölge için geçici teminat bedeli 15'er milyon lira olacak. 1. ve 2. Bölge Araç Muayene hizmetleri için son teklifler 10 Ocak 2025'te verilecek.
Araç muayene hizmetlerine ilişkin mevcut imtiyaz hakkı, 2004 yılında yapılan özelleştirme ihalesinin ardından15 Ağustos 2007'de başlamış olup, imtiyaz hakkının süresi 14 Ağustos 2027'de sona erecek. Yeni imtiyaza yönelik ihale sürecinin tamamlanmasıyla birlikte, yeni işleticiler 20 yıl boyunca ilgili bölgede araç muayene hizmetlerinin tek sağlayıcısı konumunda olacak.
BEŞ YIL "İŞLETİCİ VE ALT İŞLETİCİ" OLMA ŞARTI
İhale ilanına göre, ihale birden fazla teklif sahibinden kapalı zarf içerisinde teklif almak ve görüşmeler yapmak suretiyle "pazarlık usulü" ile gerçekleştirilecek. İstekliler tek bir bölgeye teklif verebileceği gibi ayrı ayrı olmak koşuluyla birden fazla için de teklif verebilecek. Bu durumda her bir bölge için ayrı şartname alınması gerekecek. İhaleye gerçek ve tüzel kişiler ile Ortak Girişim Grupları katılabilecek. Yatırım fonları, yabancı yatırımcılar ve yabancı yatırımcıların yüzde 50 veya daha fazla oranda hissesine sahip olduğu Türkiye'de kurulu tüzel kişiliğe sahip şirketler, ancak OGG'ye dahil olarak ihaleye katılabilecek. İhaleye teklif verecek isteklilerin en az beş yıl süreyle araç muayene sektöründe işletici veya alt işletici olarak faaliyet göstermesi, beş yıllık bir periyotta en az toplam 1 milyon aracın muayene işlemini gerçekleştirmesi şartı aranacak. İhaleye teklif verecek isteklilerin 2022 veya 2023'te en az 250 milyon lira ciro elde etmiş olma veya 31 Aralık 2023 tarihi veya daha sonraki bir tarih itibarıyla 250 milyon lira değerinde fon yönetiyor olma veya 2022 veya 2023 yılı içerisinde en az 250 milyon lira seviyesinde öz sermayeye sahip olma şartlarından en az birini sağlaması gerekecek.
KAMU PAYI ALINACAK
ÖİB'nin araç muayene hizmeti özelleştirilmesine yönelik kısa tanıtım dokümanına göre; araç muayene istasyonlarında her iki bölge için ödenecek ihale bedeline ilave olarak imtiyaz dönemi boyunca araç muayene hizmetlerine ilişkin elde edilecek gelir üzerinden ilk üç yıl gelirin yüzde 30'u kadar kamu payı alınacak. Takip eden yedi yıl için gelirin yüzde 40'ı ve son 10 yıl için ise gelirin yüzde 50'si Hazine payı olarak ödenecek.
Araç muayene hizmetleri, mevcut araç sayıları, illerdeki nüfus yoğunluğu gibi faktörler göz önünde bulundurularak iki bölge şeklinde özelleştirilecek. Türkiye'de güncel olarak 13.9 milyonu 1. Bölgede, 14.8 milyonu 2. Bölge'de olmak üzere toplam 28.7 milyon araç bulunuyor. Mevcut durumda 214 sabit, altı motosiklet, 75 seyyar araç, 18 seyyar traktör olmak üzere toplam 220 adet sabit araç muayene istasyonu ve 93 adet seyyar muayene istasyonu bulunuyor. Bu istasyonların mülkiyet hakları mevcut işletici şirketlere ait olup, mevcut altyapı, imtiyaz hakkını devralacak yeni işleticilere devredilmeyecek.
Bu arada; 1. Bölge'de 5.4 milyon aracın bulunduğu İstanbul'un da arasında olduğu 45 il yer alıyor. Toplam araç sayısının ve toplam nüfusun yüzde 49'u ile sürücü belgesi sahibi nüfusun yüzde 48'i 1. Bölge'de bulunuyor. 2.6 milyon aracın bulunduğu Ankara ve 1.8 milyon aracın bulunduğu İzmir'in de aralarında yer aldığı 2. Bölge 36 ili kapsıyor. Toplam araç sayısının ve toplam nüfusun yüzde 51'i ile sürücü belgesi sahibi nüfusun yüzde 52'si 2. Bölge'de bulunuyor.
ÇAMLIGÖZE VE KOYULHİSAR HES ÖZELLEŞTİRİLECEK
ÖİB, geçen hafta Elektrik Üretim A.Ş.'ye ait (EÜAŞ) 32 MW kapasiteli Çamlıgöze HES ve 0.2 MW kapasiteli Koyulhisar HES için özelleştirme ilanına çıktı. Yatırımcılara yapılan çağrıya göre; Çamlıgöze ve Koyulhisar HES ile bu santraller tarafından kullanılan taşınmazlar bir bütün halinde 49 yıllığına "işletme hakkı verilmesi" yöntemiyle özelleştirilecek. Geçici teminat bedelinin 30 milyon lira olarak belirlendiği Çamlıgöze ve Koyulhisar HES ihalesinde, son teklif verme tarihi 10 Aralık olacak. İhale, birden fazla teklif sahibinden kapalı zarfla teklif almak ve görüşmeler yapmak suretiyle "pazarlık" usulü ile gerçekleştirilecek. İhale, pazarlık görüşmelerine devam edilen teklif sahiplerinin katılımı ile yapılacak açık artırma suretiyle sonuçlandırılacak.
İhaleye yalnızca tüzel kişiler ile ortak girişim grupları katılabilecek. Gerçek kişiler ve özel yatırım fonları, en az bir tüzel kişinin bulunduğu Ortak Girişim Grubu'nda üye olarak yer alabilecek. Teklifler Türk Lirası cinsinden verilecek olup ihale bedeli peşin veya vadeli olarak ödenebilecek. Vadeli ödemelerde; ihale bedelinin asgari yüzde 35'i peşin, vadeye bırakılan tutarı ise 12 ayda bir ödeme yapmak kaydıyla en çok 48 ayda ödenebilecek. İhale bedelinin vadeye bağlanan tutarına yıllık yüzde 46 oranında basit faiz (vade farkı) uygulanacak.
Devir bedelinin vadeli olarak ödenmesinin tercih edilmesi halinde, vadeye bağlanan borç için sözleşme imza tarihinde kesin teminat mektubu alınacak.
YENİ İLANA ÇIKILACAK
Edinilen bilgiye göre ÖİB'nin, bu hafta 7.5 MW kapasiteli Seyhan 2 HES ve 6 MW kapasiteli Yüreğir HES için ilana çıkması bekleniyor. Kasım ayı ortasında 76 MW kapasiteli Kesikköprü HES ve 54 MW kapasiteli Kapulukaya HES için ilana çıkılması planlanıyor. Geçen yıl ihalesi iptal edilen 115 MW kapasiteli Akköprü HES'in ve 10.7 MW kapasiteli Gaziler HES için de bu yılın sonuna kadar ilana çıkılması ve özelleştirilmesi hedefleniyor.
2025 yılı bütçe gerekçesinde 312.6 MW kurulu güce sahip sekiz HES ve 10.2 MW kurulu gücündeki Bozcaada Rüzgar Enerji Santrali'ne (RES) ilişkin özelleştirme hazırlık çalışmalarının devam ettiği ifade ediliyor. Bu arada Temmuz 2024'te kurulu gücü 0.4 MW olan Dereiçi HES'in özelleştirme ihalesi gerçekleştirilmiş olup, Cumhurbaşkanı onayını bekliyor.
2025 yılı bütçe gerekçesine göre; 2 Temmuz 2021'de özelleştirme kapsamına alınan Türkiye Elektrik İletim A.Ş.'nin (TEİAŞ) halka arzına yönelik olarak özelleştirme hazırlık çalışmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TEİAŞ ve ÖİB tarafından koordineli biçimde yürütülüyor. TEİAŞ'ın halka arzı için yapılan hazırlık çalışmalarının tamamlanma tarihinin, Cumhurbaşkanı Kararı ile 31 Aralık 2024 olarak belirlendiğini hatırlatalım.
ÇANAKKALE GÖKÇEADA KUZU LİMANI İÇİN İHALE 2025'TE
Çanakkale Gökçeada Kuzu Limanı'nın "Yolcu ve Yat Limanı olarak" yeniden düzenlenmesine yönelik ÖİB tarafından yürütülen imar planı süreçleri tamamlandı. Mevcutta atıl durumda bulunan liman alanı 550 yat kapasiteli dört çıpalı yat limanı ve yolcu limanı olarak hizmet verecek şekilde projelendirildi. 2025 yılı içerisinde ihaleye çıkılması planlanıyor.
24 Mayıs 2017'de özelleştirme kapsam ve programına alınan Tekirdağ ili, Marmaraereğlisi ilçesi, Çeşmeli Mahallesi'nde bulunan taşınmazlar ile devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlardan oluşan Tekirdağ Çeşmeli Liman Sahası'nın (Eski NATO Kabul Limanı) özelleştirme ihalesine ilişkin ilanının, 2024 yılı son çeyreğinde yayınlanması ve 2025'te limanın devir sözleşmesinin imzalanarak özelleştirme işlemlerinin tamamlanması öngörülüyor. İşletme hakkının verilmesi yöntemiyle özelleştirme ihalesi yapılacak olan Limanın, özelleştirme sonrası dökme yük, sıvı yük, konteyner ve Ro-Ro hizmetleri verecek şekilde inşa edilmesi ve işletilmesi öngörülüyor. Mevcutta atıl durumda olan liman alanının imar planı süreçleri tamamlanmış bulunuyor.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.'ye ait; Fenerbahçe-Kalamış Yat Limanı'nın 40 yıl süreyle işletme hakkının verilmesi yöntemiyle özelleştirilmesi için 6 Nisan 2024'te açılan ihalenin nihai pazarlık görüşmeleri 16 Temmuz 2024'te tamamlandı. İş insanı Vahit Karaarslan, 505 milyon dolarla ihalede en yüksek teklifi verdi. İhaleye ilişkin gerekli izin ve onayların alınmasını müteakip Liman'ın devir sözleşmesi imzalanacak ve özelleştirme işlemleri tamamlanmış olacak.
Bu arada otoyollar ve köprülerin özelleştirilmesi için strateji belirleme çalışmaları devam ediyor. Bu kapsamda en uygun özelleştirme yöntemi yapılacak çalışmalar sonrasında belirlenecek olup özelleştirme stratejisinin tespiti sonrasında işlemlere başlanılacak.
İŞTİRAK ÖZELLEŞTİRMELERİ
Daha önce özelleştirme ihalesine çıkarılıp, yeterli teklif olmadığından ihaleleri iptal edilen iki iştirak hissesinin de tekrar özelleştirmesine yönelik çalışmaları devam ediyor. Bunlar; 2013'te ÖYK kararıyla "satış" yöntemiyle özelleştirilmesine karar verilen Milli Reasürans T.A.Ş.'nin sermayesinde bulunan Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.'ye (ADÜAŞ) ait yüzde 3.37 oranındaki iştirak hissesi ile yine 2013'te ÖYK kararıyla "satış" yöntemiyle özelleştirilmesine karar verilen Compagnie Financiere Ottomane S.A.'nın sermayesinde bulunan ADÜAŞ'a ait yüzde 3.81 oranındaki iştirak hissesi.
Bu arada, Sümer Holding A.Ş. kendi varlıklarından kalanlar ile Köyteks, Tümosan gibi birleştirilen şirketlerden gelen atıl taşınmazların, iştirak hisselerinin, markalarının ve diğer varlıklarının özelleştirme işlemleri ediyor.
Yedieminlik faaliyetleri, daha etkin ve verimli bir şekilde yerine getirilmesi amacıyla 31 Aralık 2025'e kadar özelleştirilecek. Özelleştirme işlemleri tamamlanıncaya kadar yedieminlik faaliyetlerinin ilgili mevzuatı çerçevesinde mevcut haliyle yürütülmesine devam edilecek.
Doğusan Boru Sanayii ve Ticaret A.Ş.'deki (Doğusan) ÖİB'ye ait yüzde 56.09 oranındaki hissenin "blok satış" yoluyla özelleştirilmesine ilişkin değerlendirme ve çalışmalar sürdürülüyor. Özelleştirmeye konu yüzde 56.09 oranındaki hissenin dışındaki hisseler Borsa İstanbul'da işlem görüyor.
Taşıt ve iş makineleri satışı için hazırlıklar sürüyor
Özelleştirme kapsam ve programında olan kamuya ait 15 kamu sosyal tesisinin özelleştirme işlemlerinin gerçekleştirilmesine yönelik hazırlık çalışmaları devam ediyor. Temmuz 2021'de Cumhurbaşkanı Kararı kapsamında 18 sosyal tesis özelleştirme kapsam ve programına alınmış, bunlardan üçünün özelleştirme sürecini tamamlanmıştı.
Taşıt Kanunu kapsamında taşıt ve iş makinelerinin idareler adına satılmasına yönelik esas ve usulleri belirleme çalışmaları sürüyor. Hatırlanacağı üzere; 26 Temmuz 2024 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 7521 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 2'nci maddesinyle taşıt ve iş makinelerinin idareler adına satılmasına yönelik esas ve usulleri belirlemeye ve belirlenen esas ve usuller kapsamında açık ihale ve/veya e-ihale yöntemiyle yapmaya ÖİB yetkili kılınmıştı.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yaptığı bir açıklamada, en son bin civarında aracın ÖİB'ye devredildiğini, ÖİB'nin yakında kamunun mülkiyetindeki araçların satışına başlayacağını vurguladı.
Özelleştirme uygulamalarından 71.1 milyar dolar tahsil edildi
1986'dan bu yana ÖİB tarafından gerçekleştirilen özelleştirme uygulamaları çerçevesinde hisse satışı veya varlık satış/devri yoluyla 277 kuruluşta özelleştirme işlemi gerçekleştirildi. 2025 yılı bütçe gerekçesine göre bu kuruluşlardan 272'sinde özelleştirme kapsamında olan kamu payı kalmadı. 1986-2024 arasındaki dönemde özelleştirme uygulamalarından tahsil edilen toplam tutar 150.9 milyar lira (71.1 milyar dolar) düzeyine ulaştı. Bu tutardan iş kaybı tazminatı ödemeleri ile özelleştirme kapsamındaki kuruluşların özelleştirmeye hazırlanması amacıyla idari, mali ve hukuki yönden yapılan düzenlemelerin gerektirdiği diğer zorunlu harcamalar düşüldükten sonra kalan 119.2 milyar lira (50.7 milyar dolar), genel bütçeye gelir kaydedilmek üzere Hazine hesabına aktarıldı. 2023'te 9.3 milyar liralık özelleştirme tahsilatı yapılırken, 2024 yılı Ağustos'a kadar 4.97 milyar liralık özelleştirme geliri elde edildi. 2024 yılı özelleştirme geliri hedefinin 20 milyar lira düzeyinde olduğunu hatırlatalım.
Kamu işletmelerinin hesap verilebilirliği artırılacak
KİT yönetişim reformu hayata geçirilerek KİT'lerde iyi uygulama örnekleri ışığında etkinliği ve verimliliği artıracak kurumsal yönetim anlayışı güçlendirilecek. 2025-2027 Orta Vadeli Program'da (OVP) KİT yönetişim reformunun hayata geçirilmesi için takvim 2025 yılı birinci çeyrek olarak açıklandı. Önümüzdeki günlerde TBMM'ye sunulması beklenen kanun teklifiyle KİT'lerin faaliyetlerini makroekonomik, sektörel, sosyal politikalarla uyum içerisinde ve kamu maliyesinde sürdürülebilirliği destekleyen bir anlayışla etkin ve verimli bir şekilde sürdürmesini sağlayacak düzenlemelere gidilecek.
Performansa dayalı ölçüm yöntemleri kullanılarak kamu işletmelerinin ve yönetim kurullarının hesap verebilirliği artırılacak, Faaliyetleri nedeniyle sektörel, idari ve mali alanlarda birbirleri ile etkileşim içerisinde olan kamu işletmeleri arasında eşgüdümü sağlayacak mekanizmalar kurulacak ve kurumsal düzenlemeler hayata geçirilecek.
Son teklifler 4 Aralık'ta alınacak
Çayırhan Termik Santrali (TES), Çayırhan Linyit İşletmesi tarafından kullanılan taşınırlar, Çayırhan Termik Santrali ile Çayırhan Linyit İşletmesi tarafından kullanılan taşınmazlar "varlık satışı"; ruhsatlar "işletme hakkının verilmesi" yöntemi ile bir bütün halinde özelleştirilecek. Geçici teminat bedelinin 150 milyon lira olarak belirlendiği ihalede son teklif verme tarihi 4 Aralık 2024 olacak. ÖİB'nin internet sayfasında yer verdiği kısa tanıtım dokümanına göre, Ankara Nallıhan'daki 620 MWe kapasiteli Çayırhan termik santralinde 751 kişi istihdam ediyor. Maden sahasında ise 213 mton kömür kaynağı, 131 mton işletilebilir kömür bulunuyor ve bin 393 kişi istihdam ediliyor.