Güneşten de sıcak: Dünyanın 10 ölüm vadisi
PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL Sıcaklıkların her yıl rekor tazelediği bir dünyada yaşıyoruz. Sıcaklar, hız kesmeden, ara vermeden sürüyor. Öyle ki, futbola bile yeni kurallar geldi. Hakem, taraflara su içme ve serinleme izni veriyor. Eskiden böyle şeyler görmezdik. Sıcakların dayanılmaz derecelere çıktığı noktaları belirledik. Kışı yaşadığı için güney yarıküreyi hesaba katmadık. Bakalım tarihi boyunca en sıcak noktalar nerelermiş…
(1) Furnace Creek / Ölüm Vadisi / ABD: 56.7 santigrad derece
Ülkenin Kaliforniya eyaletindeki bu vadi, ölümcül sıcaklarıyla ünlü. Bu vadiye tek başına, korunmasız ve susuz inmek, ölüme davetiye çıkarmak demek. Yaz aylarında ortalama sıcaklık, 45 derece. Ama en yüksek sıcaklık, 10 Temmuz 1913 günü ölçülmüş. Tam 56.7 derece. Sıcaklık ölçümleri, gölgede yapılıyor. Onun için bu sıcaklığa makul düzeyde diyebiliriz. 15 Temmuz 1972'de güneş gören bir noktada yapılan bu ölçüme inanmayabilirsiniz: 93.9 derece. Böyle bir ortamda nefes almak bile imkansız gibi. Üstelik sıcaklık, suyun kaynama derecesinden sadece birkaç ölçek düşük.
(2) Kebili / Tunus: 55 derece
Afrika kıtasında iseniz, serin bir yer bulmakta zorluk çekersiniz. Ama "en sıcak yer neresi ?" diye sorarsanız, alacağınız cevap sizi şaşırtabilir. Burası Tunus'un Kebili bölgesi. 7 Temmuz 1931'de sıcaklık, 55 dereceyi bulmuş. Kebili ve çevresinde yapılan arkeolojik kazılardaki buluntulardan anlaşıldığı kadarıyla insanlık 200 bin yıl önce burada yaşıyormuş. Kebili, sadece Tunus'un değil, Kuzey Afrika'nın en eski vahalarından biri. Tarihinin bir kesitinde Roma İmparatorluğu'nun da bir parçası haline gelen Kebili nüfusunun kökeni üç gruba dayanıyor: Berberiler, Araplar, siyah Afrikalılar. Bir zamanlar köle ticaretinden geçimini sağlayan kent, günümüzde tarım ve turizmden gelir sağlıyor.
(3) Ahvaz / İran: 54 derece
Buradaki rekor sıcaklık, 29 Haziran 2017'de yerel saatle 16:57 - 17:00 arası ölçülmüş. İran'ın Kuzistan eyaletinin başkenti Ahvaz'da bir milyon 300 bin kişi yaşıyor. Basra Körfezi'ne bir demiryoluyla bağlı. Bunun sebebi, Ahvaz'dan günde 250-300 bin varil petrol çıkarılması. Günlük üretimin 600 bin varile çıkarılmasına çalışılıyor. Sıcaklıkta yüksek bir derece ile dünya rekorlarına ortak olurken, ocak ayında ısı, -7'ye kadar düşüyor. Nüfusu bir milyon 400 bine yaklaşan Ahvaz, Bender Şahpur petrol alanlarıyla ünlü.
(4) Tirat Zvi / İsrail: 54 derece
Bu sıcaklık, 21 Haziran 1942'de ölçüldü. İsrail'in Ürdün sınırına yakın bir bölgede bulunan bu kibbutz'da, sadece 975 kişi yaşıyor (İbranice'de "hep birlikte" anlamına gelen kibbutz, geleneksel olarak tarıma dayalı, tüm mülkiyetin ortak olduğu, komün tarzı yaşayan topluluklara verilen ad). Tirat Zvi, 21 Haziran 1942'de de 54 dereceyle, Asya'nın en sıcak noktası olarak belirlenmiş. Et işleme tesisleri olan kibbutz'un en önemli özelliği, 18 bin hurma ağacının olması. Bilim insanları, hurmanın ilkbaharda hasat edilip, sonbaharda satılmasının en uygun olacağına karar vermişler.
(5) Mitribah / Kuveyt: 53.8 derece
Bu sıcaklık ise yakın bir tarihte, 21 Temmuz 2016'da ölçüldü. Son 76 yılın en yüksek ısısıydı. Burası aslında Kuveyt'in kuzeybatısında, bir sıcaklık ölçüm tesisi. Arap yarımadasının kuzeydoğusunda, Basra Körfezi kıyısında yer alan bu ülkede insanlar, serin havayı sadece kapalı mekanlarda ve klimalı ortamlarda soluyor. Ülkede mart ayında başlayan ilkbahar, nadir olarak görülen sağanak yağışlara rağmen ılık geçiyor. Güneydoğudan esen rüzgarlar, sıcak ve nemli olup, temmuz ve ekim ayları arasında etkisini gösteriyor. Kuzeybatıdan esen şimal (kuzey) rüzgarları, haziran ve temmuz aylarında etkili olurken, kum fırtınalarına da yol açıyor.
(6) Basra / Irak: 53 derece
Ortadoğu, dünyanın sıcak bölgelerinden biri. Burada pek çok yerde sıcaklık 50 dereceyi bulabiliyor. 53 derece sıcaklık, 22 Temmuz 2016'da ölçülmüş. Neredeyse Kuveyt'in rekor sıcaklığıyla aynı. 1.5 milyon nüfusu olan Basra, Köppen İklim Sınıflandırması'na göre çöl iklimine sahip (Köppen, dünyada çok yaygın kullanılan bir iklim sınıflandırması. İlk kez 1884'te, Rus asıllı Alman iklim bilimci Wladimir Köppen tarafından yapıldı. 1846-1940 yılları arasında yaşamış olan Köppen'in sınıflaması, 1918 ve 1936'da değişikliğe uğradı). Basra, komşu bölgelerden biraz fazla yağış alıyor. Nem oranı yüzde 90 olduğundan, sıcaklık daha boğucu hale geliyor. Bir zamanlar tarıma elverişli olan toprakları, artan sıcaklıklar, suyun tuzlaşması ve çölleşmenin yayılmasıyla bozulmuş.
(7) Turbat / Pakistan: 53 derece
Bu sıcaklık, 28 Mayıs 2017'de ölçüldü. Bu tarihteki sıcaklık, Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından da onaylandı. Belücistan bölgesinde, Kech Nehri kıyısında bulunan bu kent, Asya kıtasının da en sıcak noktası. Turbat aynı zamanda, Kech idari bölgesinin yönetim merkezi. 214 bin kişinin yaşadığı Turbat, deniz kıyısında değil ama denize yakın. Fakat bu coğrafi konum, ikliminin yumuşamasını sağlamıyor. 12'nci yüzyılda kurulan Turbat, tarihi boyunca kabileler tarafından yönetilmiş.
(8) Al Jazeera Sınır Kapısı / Birleşik Arap Emirlikleri: 52.1 derece
Burada sıcaklık, 2002'nin temmuz ayında ölçülmüş ama 2013'ün temmuz ayında sıcaklık yine 51.2 dereceye kadar çıkmış. Bu sıcaklık, 15 dakika kadar sürmüş. İnsanların, 50 derecenin üzeri sıcaklığa dayanması pek mümkün görünmüyor. Birleşik Krallık'ta dört bin kişinin yaşadığı Coningsby'de sıcaklık temmuz 2022 itibariyle 40.3 dereceye çıkmış, özellikle yaşlılar arasında hayatını kaybedenler olmuştu. Birleşik Arap Emirlikleri'nde bu sıcaklığın 10 derece fazlası yaşandı. Biz Al Jazeera'yı, 24 saat İngilizce ve Arapça yayın yapan iki TV kanalı olarak da biliyoruz.
(9) Mexicali / Meksika: 52 derece
Meksika'nın en sıcak yeri, Mexicali Vadisi. 28 Temmuz 1995'te 52 derece sıcaklığı gördü. Kuzeyde Baja Kaliforniya eyaletinde bulunan bu kentten, "güneşi tutsak almış belde" olarak söz ediliyor. Mexicali, 20'nci yüzyılın başlarında kurulmuş yeni bir şehir. Elbette ki "maquiladora"larıyla tanınıyor (Bunlar, ABD-Meksika sınırı yakınlarına kurulmuş fabrikalardır. Meksika firmaları, ABD'de imal edilmiş parçaları gümrüksüz olarak ithal etmekte ve bunların montajını yaptıktan sonra yine ABD pazarına ihraç etmektedir. ABD ise malın tümüne gümrük vergisi koymayıp yalnız Meksika'da eklenen değeri vergilendirmektedir. Sahibi Meksikalı olmayan bu tür fabrikalar, 1960'larda ortaya çıkmıştır).
(10) Cidde / Suudi Arabistan: 52 derece
22 Haziran 2010'da ölçüldü. Burası, 4.6 milyon nüfuslu eski bir liman kenti. İdari olarak Mekke bölgesinde yer alıyor. Yerel mimariyle yapılmış tarihi evleri ve sur kalıntılarıyla 2014'te UNESCO Dünya Mirası listesine girmeye hak kazandı. Adana ile kardeş şehir olan Cidde'de haziran ayında 52 derece sıcaklık görmek normal. "Kızıldeniz"in Gelini" olarak bilinen Cidde, sıcak havasını kış mevsiminde de koruyor. Kışın sıcaklık 36 derecenin altına düşmüyor. Kuzey Afrika'dan gelen toz fırtınaları, yazın da kışın da görülebiliyor.
Not: Biz ısı ve sıcaklık kelimelerini birlikte kullandık. Oysa sıcaklık, termometre ile ölçülür, derece ile tanımlanır. Isı ise kalori ile gösterilir.
Sıcak Çarpması Nedir?
MedicalPark'ın internet sitesi, şu bilgileri veriyor: Sıcak çarpması (hipertermi), vücut sıcaklığının aşırı yükselmesiyle ortaya çıkan ve hayati tehlike arz eden bir durumdur. Normalde vücut, sıcaklık dengesini korumak için terleme yoluyla ısısını düzenler. Ancak aşırı sıcak ve nemli bir ortamda uzun süre kalmak veya yoğun fiziksel aktivite sırasında bu mekanizma başarısız olabilir. Sonuç olarak, vücut aşırı ısınır. Aşırı sıcaklık, vücut organlarının ve sistemlerinin normal işlevlerini etkileyebilir ve hayati organlara zarar verebilir. Sıcak çarpmasına yol açan faktörler şöyle sıralanabilir:
* Sıcak ve nemli hava koşulları: Yüksek sıcaklık ve yüksek nem seviyeleri, sıcak çarpmasına yol açabilecek önemli bir faktördür. Bu koşullar altında vücut, terleme yoluyla ısısını düzenleyemez ve sıcaklık artışı oluşur.
* Uzun süreli maruziyet: Aşırı sıcak ve nemli bir ortamda uzun süre kalmak, sıcak çarpmasının riskini artırır. Özellikle açık havada çalışan işçiler, sporcular, askerler ve açık hava etkinliklerine katılan bireyler bu risk altındadır.
* Yoğun fiziksel aktivite: Yoğun fiziksel aktivite, vücut ısısının artmasına ve terleme oranının yükselmesine yol açar. Bu da sıcak çarpması riskini artırır. Özellikle aşırı egzersiz yapan sporcular ve fiziksel işlerde çalışan bireyler bu risk altındadır.
* Yaş: Çocuklar ve yaşlılar sıcak çarpması açısından daha savunmasızdır. Vücut ısı düzenleme mekanizmalarının daha az etkili olduğu yaşlılarda sıcak çarpması riski artar.
* Kronik sağlık sorunları: Kalp hastalığı, solunum problemleri, diyabet, obezite ve böbrek hastalığı gibi kronik sağlık sorunları olan bireyler, sıcak çarpması açısından daha fazla risk altındadır.
Sıcak çarpmasının başlıca belirtileri şunlardır:
- Yüksek ateş: Vücut sıcaklığı tehlikeli seviyelere yükselirken, kişinin ateşi hızla artar. Genellikle 40 derece veya daha yüksek bir ateş görülebilir.
- Nabız hızlanması: Kalp, vücudu soğutmak için daha fazla çalışır. Bu nedenle nabız hızlanır ve derinleşir. Nabız, normalden daha hızlı atar.
- Baş dönmesi ve sersemlik: Kişi baş dönmesi ve sersemlik hissi yaşayabilir. Denge sorunları ortaya çıkabilir ve kişi zorlukla ayakta durabilir.
- Ciltte değişiklikler: Sıcak çarpması durumunda cilt renginde değişiklikler görülebilir. Cilt kızarabilir veya solgunlaşabilir. Ayrıca cilt sıcak ve kuru olabilir.
- Şiddetli baş ağrısı: Sıcak çarpması durumunda yoğun baş ağrıları ortaya çıkabilir. Baş ağrısı genellikle şiddetli ve dayanılmaz olabilir.
- Halsizlik ve yorgunluk: Vücut sıcaklık düzenlemesindeki bozukluk nedeniyle enerji düşebilir ve kişi halsizlik ve yorgunluk hissi yaşayabilir.
- Nefes darlığı: Sıcak çarpması durumunda nefes alıp vermede zorluk yaşanabilir. Nefes darlığı hissi oluşabilir.
- Bulantı ve kusma: Sıcak çarpması belirtileri arasında bulantı ve kusma da görülebilir. Vücutta su ve elektrolit dengesindeki bozulma nedeniyle sindirim sistemi etkilenebilir.