PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye, uzaydaki varlığını artırmaya, uzay teknolojilerine yatırım yapmaya devam ediyor. 15 Nisan 2023'te yerli ve milli ilk metrealtı çözünürlüklü yer gözlem uydusu İMECE'yi uzaya fırlatan Türkiye, yine yerli ve milli olarak geliştirilen ilk haberleşme uydusu TÜRKSAT 6A'yı ise 8 Temmuz'u 9 Temmuz'a bağlayan gece uzaya fırlattı. 15 yıldan fazla hizmet vermesi öngörülen TÜRKSAT 6A'nın, Ekim ayı içerisinde kalıcı yörüngesine yerleşmesi ve en geç yıl sonunda devreye alınması bekleniyor. Yer gözlem ve haberleşme uydusu geliştirmesi alanında önemli mesafeler kaydeden Türkiye, bu arada yeni uydu projelerine de devam ediyor. Uzay teknolojileri alanında Türkiye'nin lider araştırma ve geliştirme kuruluşu olan TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü (TÜBİTAK Uzay), yakın zamanda "İMECE Takım Uydusu Projesi'ne" başlamaya hazırlanıyor. Projenin, yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerine yerli ve milli imkanlarla erişilerek bölgesel ve küresel izleme sağlamak adına iki uydudan oluşması ve dört yıl içinde devreye alınması planlanıyor. Uydu teknolojileri alanında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından oluşturulan ekosistemde yeni kabiliyetler de ekleyerek devamlılık sağlanması hedefleniyor.
Bu arada Türkiye'nin Ay Araştırma Programı birinci aşaması çerçevesinde, Türkiye Uzay Ajansı, TÜBİTAK, TÜBİTAK Uzay ve Delta V şirketi tarafından yürütülen proje ile Ay yüzeyine sert iniş gerçekleştirecek uzay aracının üretiminin tamamlanarak, 2026 sonu-2027 ilk çeyreği periyodu içerisinde fırlatılması ve Ay'a erişimi planlanıyor. İkinci aşamada ise milli imkanlarla uzaya ulaşarak ve yerli itki sistemleriyle Ay'a ulaşıp yumuşak iniş yapmak ve gezen araç göreviyle Ay yüzeyinde incelemeler yapılması öngörülmekte olup bu kapsamda kavramsal tasarım çalışmaları sürüyor.
UYDU SİSTEM VE ALT SİSTEMLERİ GELİŞTİRİYOR
Türkiye, ilk haberleşme uydusu fırlatma heyecanını 1994'te TÜRKSAT 1A ile yaşadı. Ancak uydu, roketteki teknik arıza nedeniyle düştü. Türkiye'nin yerli üretim ve teknoloji geliştirme noktasında uzay yolculuğu TÜBİTAK Uzay'ın yürüttüğü proje çerçevesinde 2003'te uzaya fırlatılan Türkiye'nin ilk yer gözlem uydusu BİLSAT uydusu ile başladı. TÜBİTAK'ın ilgili kuruluşu TÜBİTAK Uzay'ın ürün portfolyosunda, 2011'de uzaya fırlatılan ve 11 yıl görev yapan Türkiye'nin ilk gözlem uydusu RASAT, 2012'de uzaya fırlatılan Türkiye'nin ilk milli askeri istihbarat uydusu GÖKTÜRK-2, 2023'te uzaya fırlatılan Türkiye'nin ilk metrealtı çözünürlüklü yer gözlem uydusu İMECE ve bu yıl uzaya fırlatılan TÜRKSAT 6A uyduları yer aldı. TÜBİTAK Uzay, 2001'den bu yana faaliyet gösterdiği bu alanda ülkenin teknolojik bağımsızlığını sağlamak amacıyla yerli ve milli operasyonel uydular, haberleşme sistemleri, yıldız izler ve uçuş bilgisayarları gibi birçok alt sistem ve uygulama projesi geliştiriyor.
TÜBİTAK'tan edinilen bilgiye göre, 15 Nisan 2023'te uzaya fırlatılan İMECE uydusu ile kazanılan yüksek çözünürlüklü görüntüleme yetkinlikleri, daha gelişmiş ve hassas uydu görüntüleme sistemleri geliştirilmesinde kullanılacak. İMECE Projesi kapsamında metre altı çözünürlüklü kamera, tepki tekeri, elektrikli itki sistemi, güneş algılayıcı, yıldız izler, yüksek hızlı haberleşme sistemi, yeni nesil uçuş bilgisayarı gibi kritik alt sistemler/ekipmanlar geliştirildi.
İMECE TAKIM UYDU PROJESİ
TÜBİTAK'tan edinilen bilgiye göre yer gözlem ve haberleşme uydusu geliştirme alanında önemli aşamalar kaydeden TÜBİTAK Uzay uydu projelerine devam etmekte olup, İMECE Takım Uydu Projesi'ne de yakın zamanda başlayacak. Uydu teknolojileri alanında TÜBİTAK tarafından oluşturulan ekosistemde yeni kabiliyetler de ekleyerek devamlılık sağlanacak. Projenin, yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerine yerli ve milli imkanlar ile erişerek bölgesel ve küresel izleme sağlamak adına iki uydudan oluşması ve dört yıl içinde devreye alınması planlanıyor.
TÜBİTAK Uzay, bünyesinde geliştirdiği gözlem ve haberleşme uydu projelerinde elde ettiği bilgi ve tecrübeleri Ay Araştırma Programı'na da taşıyacak. Ay Araştırma Programı (AYAP) birinci aşamasında, uluslararası iş birliğiyle çıkılacak Dünya yörüngesinden kendi milli ve özgün hibrit roketin de ateşlenmesiyle Ay'a ulaşarak sert iniş yapılacak. Günümüz itibarıyla AYAP-1 kapsamında Ay'a ulaşması planlanan uzay aracının riskleri tanımlandı, görev tasarım ve ön tasarım çalışmaları tamamlanmış olup kritik tasarım aşaması devam ediyor.
Mevcut proje takvimine göre uzay aracının üretiminin tamamlanarak, 2026 sonu-2027 ilk çeyreği periyodu içerisinde fırlatılması ve Ay'a erişim planlanıyor. Kritik tasarım aşaması kapsamında, uzay aracının fiziksel ve işlevsel tasarım çalışmalarına devam edilmiş itki, yapısal, ısıl ve kablaj girdileri ile yerleşim sonlandırmaya ağırlık verildi.
TÜBİTAK UZAY bünyesinde geliştirilen ekipmanlardan X-bant verici, tepki tekeri, uzay aracı yönetim ekipmanı, sıcaklık izleme arayüz ekipmanlarının yeterlilik modelleri test aşamasında. Diğer geliştirme ekipmanların da takvimle uyumlu olarak tasarım, üretim, test faaliyetleri devam ediyor.
Yer İstasyonu Kiralama, Fırlatma Hizmeti gibi kritik hizmet alımlarının görüşmeleri sürüyor. Tedarik olarak temin edilecek ekipman ve alt sistemlerin büyük bir kısmı sözleşmeye bağlandı ve takvime uygun bir şekilde tedarik süreci devam ediyor.
Sözleşmesi imzalanmayan tedarik ekipmanların sözleşme çalışmaları da takvime uygun bir şekilde sürdürülüyor.
"UZAY ARACI" BİRÇOK YERLİ ALT SİSTEM İÇERECEK
Türkiye Uzay Ajansı, TÜBİTAK, TÜBİTAK Uzay ve Delta V şirketi tarafından yürütülen proje ile Ay yüzeyine sert iniş gerçekleştirecek uzay aracı milli imkanlar ile ve birçok yerli alt sistemi içerecek şekilde geliştiriliyor. Yine milli imkanlar ile geliştirilen hibrit itki sistemi (HİS) ile yörünge ateşlemeleri gerçekleştirilecek, uzay aracının Dünya yörüngesinden Ay transfer yörüngesine gönderilmesi ve Ay yüzeyine iniş manevralarında HİS dahil birçok yerli sisteme uzay tarihçesi ve ülkeye de derin uzay operasyonları tecrübesi kazandırılması amaçlanıyor.
Delta V A.Ş. ile Ay'a gönderilecek uzay aracındaki HİS üzerine geliştirme çalışmaları devam ediyor. Bu kapsamda, HİS yeterlilik modeli montaj çalışmalarına ve uçuş modeli tasarım çalışmalarına devam ediliyor. Ayrıca, HİS yönetim birimi üretim çalışmaları, HİS konnektör ve kablaj yerleşim çalışmaları da sürdürülüyor.
Hibrit itki sisteminin yerde statik ateşleme testleri Şile İstanbul'da gerçekleştiriliyor. Ayrıca, Hibrit İtki Sistem'inin uzay şartlarında çalışabilirliğini doğrulamak için sonda roketleriyle testler gerçekleştiriliyor. Ayrıca hibrit itki sisteminin uzay testlerinin yapılmasına yönelik 2023 yılı içerisinde yine Sinop Test Merkezi'nden sonda roketi atışları gerçekleştirildi.
KAVRAMSAL TASARIM ÇALIŞMALARINA BAŞLADI
İkinci aşamada ise milli imkanlarla uzaya ulaşarak ve yerli itki sistemleriyle Ay'a ulaşıp yumuşak iniş yapmak ve gezen araç göreviyle Ay yüzeyinde incelemeler yapılması öngörülmekte olup, bu kapsamda kavramsal tasarım çalışmalarına başlandı.
Bu arada tedarik makamı Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB), ana yüklenicisi TUSAŞ olan GÖKTÜRK-3 Sentetik Açıklı Radar (SAR) Geliştirilmesi Projesi kapsamında TÜBİTAK UZAY ile sözleşme süreci devam etmekte olup, projenin önümüzdeki günlerde başlatılması planlanıyor. Projede TÜBİTAK UZAY tarafından geliştirilecek, güç alt sistemi, yörünge ve yönelim belirleme ve kontrol alt sistemleri (yıldız izler, güneş algılayıcı, tepki tekerleri, KKS alıcı, vb.), itki sistemi, telemetri telekomut (TTC) alt sistemi, görev yükü veri indirme alt sistemi için katı hal güç yükselteç ve yönlendirilebilir antenler kullanılacak.
İş-Ge süreci devam eden ana yüklenicisi TUSAŞ olan GÖKTÜRK-1 Yenileme Uydusu'nda da yine TÜBİTAK UZAY tarafından geliştirilen güç sistemi ekipmanları, KKS alıcı ve telemetri telekomut alt sistemi yer alacak.
TÜRKSAT 6A uydusu en geç yıl sonunda devreye alınacak
TÜRKSAT 6A uydusu Ekim ayı içinde kalıcı yörüngesine yerleşecek ve en geç yıl sonunda devreye alınacak. Türkiye'nin 6A ile birlikte altı haberleşme ve üç gözlem uydusu bulunuyor. Bu uydular, askeri ve sivil haberleşme yanında televizyon yayıncılığına olanak sağlıyor. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu yaptığı bir açıklamada şu anda beş uyduyla yakın coğrafyadaki 3.5 milyar insanı kapsadıklarını belirterek, Türksat 6A uydusuyla beraber yaklaşık 5 milyar insanı kapsayacaklarını vurguladı. Uraloğlu, Türkiye'nin uydu üretimine, TÜRKSAT mühendislerinin 3A ve 3B uydularının üretim sürecine katılmasıyla başladığını hatırlatan Uraloğlu, "Bu yetiştirdiğimiz mühendislerle beraber burada TÜBİTAK, Savunma Sanayii Başkanlığı, TUSAŞ ile bir araya gelerek uydu üretme noktasında ortaya bir irade koyduk. 2014'te ilk imzalar atıldı. Daha yoğun olarak 2020 ve 2022'de üretim yapıldı. Biz yüzde 81'i yerli ve milli olan ama en kıymetlisi de yazılımı yerli ve milli olan TÜRKSAT 6A uydusunu ürettik ve uzaya gönderdik. Ekim ayı içerisinde de kalıcı yörüngesine yerleşmiş olacak ve gerekli testler yaptıktan sonra da en geç yıl sonunda uydumuz devreye alınacak" ifadelerini kullandı.
Alçak yörünge uydularının da çok önemli imkanlar sunduğuna, bu uyduların daha küçük boyutlu ve az maliyetli olduğuna işaret eden Uraloğlu, "Bu alana kesinlikle girmemiz gerekiyor, onun için de Baykar'ın bu anlamdaki çalışmalarını Türksat olarak destekliyoruz, onlara müşavirlik hizmeti veriyoruz. Bu hayata geçtiği takdirde GPS'le uluslararası konumlama hizmetini de artık milli olarak kendi uçaklarımıza ve diğer uçaklara verme imkanına sahip olacağız" dedi.
Yeni teknolojik alanlarda Ar-Ge çalışmaları gerçekleştirilecek
2024-2028 yıllarını kapsayan 12. Kalkınma Planı'nda, 2053 ufkunda Türkiye'nin uzay alanında önde gelen ülkelerden biri olma vizyonu doğrultusunda uluslararası işbirliklerinin artırılması, genç nesillerin uzay alanında çalışmaya teşvik edilmesi, uzay araştırmalarının yaygınlaştırılması, uydu teknolojilerinin, gözlem sistemlerinin ve keşif programlarına yönelik olmak üzere altyapı ve teknolojik yetkinliklerinin geliştirilmesi hedefleniyor. Ülkenin uzay teknolojilerini üretme ve ticarileştirmede rekabetçi bir konuma gelmesi öngörülüyor. Plana göre; başta Ay Araştırma Projesi ile yerli ve milli uydu geliştirme projeleri olmak üzere Türkiye'nin uzay alanında teknoloji üretme kabiliyeti artırılacak. Başta alçak yörünge uydular olmak üzere uydu üzerinden sağlanan genişbant hizmetlerinin yapılacak düzenlemeler çerçevesinde tüm yurtta sunulmasına yönelik faaliyetler yürütülecek, yerlileştirmeye yönelik çalışmalar başlatılacak. 2025-2027 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program'a göre ise uydu geliştirme ve pazarlama faaliyetleri koordine edilerek nano ve mikro uydu ile mega takım uydu gibi yeni teknolojik alanlarda Ar-Ge ve ürün geliştirme çalışmalarının gerçekleştirilmesi hedefleniyor.
Yüzde 81'in üzerinde yerlilik oranıyla geliştirildi
TÜRKSAT 6A Projesi'nde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve Türksat A.Ş. Müşteri Kurum olarak, TÜBİTAK Uzay Proje Yönetici Kurum, ASELSAN, TUSAŞ ve C2TECH firmaları ise proje yürütücü kurum olarak yer aldı. Türksat'tan edinilen bilgiye göre yüzde 81'in üzerinde yerlilik oranıyla 84 yerli ekipman kullanılarak geliştirilen TÜRKSAT 6A uydusu ile Türkiye haberleşme uydusu üreten ilk 11 ülke arasına girdi. TÜRKSAT-6A'nın hizmet vermeye başlamasıyla birlikte Türkiye'nin uydu operatörü Türksat'ın işlettiği haberleşme uydusu sayısı altıya yükselecek. Halihazırda 6A'nın da eklendiği TÜRKSAT'ın uydu filosunda 3A, 4A, 4B, 5A ve 5B bulunuyor. Ömrünü tamamlamış uydular ise 1B, 1C ve 2A. TÜRKSAT 6A yer sabit (Jeosenkron) haberleşme uydusu olarak; TV yayıncılığı başta olmak üzere internet ve veri hizmetleri, acil durum haberleşmesi, geçici kapasite hizmetlerini geniş bir kapsama alanında sunacak. Kesintisiz televizyon yayıncılığı açısından önem arz eden TÜRKSAT 6A ile televizyon yayını yapan uydular yedeklenebilecek. Bu anlamda Türksat uydularından sunulan hizmetler de ek kapasiteyle artacak. TÜRKSAT 6A uydusu ile TÜRKSAT'ın hizmet verdiği kapsama alanı Hindistan, Tayland, Malezya ve Endonezya'yı kapsayacak şekilde genişleyecek. TÜRKSAT 6A ile Türkiye'nin uydularının ulaştığı nüfus 3.5 milyardan 5 milyara çıkacak.
