PARA TARIM/ İDRİZ ÇOKAL Sebze ve meyve fiyatları diğer ürünlerde olduğu gibi son dönemde çok hareketli. Öyle ki çarşı-pazar ve marketlerde fiyatlar neredeyse her gün değişiyor. Enflasyonun aşırı yüksek olması nedeniyle bu fiyat hareketleri belki normal ama bazı ürünler var ki fiyat artışları astronomik seviyelerde. Elbette bu durum Türkiye'de ilk kez yaşanmıyor. Bazı sebze ve meyvelerde görülen bu "uçuk" fiyatlar, geçmişte de zaman zaman yaşandı. Kimi ürünlerin fiyatları rekor üstüne rekor kırarken, bazen de aşırı üretim nedeniyle bazı ürünler yok pahasına satıldı. Örnek vermek gerekirse patates, soğan, domates gibi ürünlerde yaşanan fiyat dalgalanmaları halen hafızalarımızda.
Sebze ve meyve fiyatlarındaki artış 2021 yılından bu yana devam ediyor. Üstelik sadece birkaç üründe değil, neredeyse tüm sebze ve meyvede bu anormal fiyat artışları yaşanıyor. Daha üç yıl önce 5 lira seviyesinde olan sebze ve meyvelerin fiyatı bugün 40-50 liraları geçmiş durumda. Ancak bunların içinde öyle bir meyve var ki, fiyat artışını enflasyonla da açıklamak mümkün değil.
Evet, limondan bahsediyoruz. Hasat döneminde tarlada 3 liradan bile alıcı bulamadığı için dallarından toplanmayan limon, geçen hafta İstanbul Hali'nde 75 lirayı gördü. Perakende fiyatları ise 100 liraya dayanmış vaziyette. Ancak şunu hemen belirtelim. Yaşanan bu aşırı fiyat artışından üretici hiç yararlanamadı. Çünkü bu ürünler 3 liradan bile çiftçiden alınmadığı için ürünler toplatılamadı. Tüccarlar da depolama maliyetlerini karşılamaz diye alım yapmaktan kaçındı. Bugün astronomik fiyatlar nedeniyle bazı depolara baskınlar düzenleniyor ancak nafile. Çünkü depolar da boş. Fiyat artışına sebep olarak arz yetersizliği gösteriliyor.
YENİ HASAT İLE FİYATLARDA GERİLEME BEKLENİYOR
Limon fiyatlarındaki bu aşırı artışın, yeni hasat dönemine kadar süreceği belirtiliyor. Çünkü şu anda tarlada hiç limon yok. Yeni dönem hasat ise en erken ağustos sonunda başlayacak. Hazır yeri gelmişken belirtelim. Türkiye'de limonun üç ayrı hasat dönemi var. Mayer denen erkenci limonların hasadı en erken ağustos sonunda başlar. Ardından eylül sonunda enterdonat cinsi limonların hasadı yapılır. Türkiye bu limon cinsinde 500 bin tonluk üretimi ile dünyada lider. En son da aralık ayında küt diken yediveren cinsi limonun hasadı başlar. Hasat dönemi nisan ve mayıs ayına kadar devam ediyor. Astronomik rakamlara ulaşan fiyatların ilk hasat dönemi ile birlikte gerilemesi bekleniyor. Yeni hasat döneminde üreticiler limonun tarladan çıkış fiyatının kalibresine ve kalitesine göre 15 ile 20 lira arasında olmasını öngörüyor. Bu rakamların altındaki fiyatların ise üreticiyi zarar ettireceği belirtiliyor.
LİMONLAR DALINDA KALDI
Aslında limon üretiminde bu yıl rekolte açısından bir sorun yaşanmadı. Aksine bolluk oldu. Ancak üreticinin tarladaki ürünü, gerçek değerini bulamadı. Hasat döneminde fiyatlar 3 liraya kadar düştü. Hatta düşük kalitedeki limonun fiyatı 1 liraya kadar geriledi. Üreticiler, maliyetlerini bile karşılamayan bu düşük fiyat yüzünden limon hasadını yarıda bıraktı. Adana Seyhan Ziraat Odası Başkanı Süleyman Girmen, limon ağaçlarını söken çiftçilerin olduğunu belirterek, "Ekonominin temel kuralı işliyor. Arz düşük kaldı, talep arttı. Fiyatlar yükseldi. Şu anda tarlada limon yok. Hasat 20 güne kadar başlar. Yeni limonlar piyasaya çıkınca fiyatlar normale döner. Baskınlar yapılıyor ama depolarda da limon yok" diyor. Benzer durumların sürekli yaşandığını belirten Girmen, planlı üretimin şart olduğunu söylüyor. Bugün sadece limonda değil, birçok tarım ürününde girdi maliyetlerinde ciddi artışların olduğunu belirten Girmen, "Girdi maliyetleri düşmediği sürece fiyatlar geri gelmez. İşçilik, ilaçlama, sulama gibi maliyetler inanılmaz arttı. Tarımın asıl sorunu plansız üretim ve yüksek girdi maliyetleri. Bu iki konuya çözüm bulunmalı" diyor.
"FİYATLAR YÜKSEK DEĞİL"
Limon üretiminin en yoğun yapıldığı il hiç şüphesiz Mersin. Türkiye'nin yaklaşık 1.2 milyon tonluk toplam limon üretiminin 700 bin tonunu Mersin gerçekleştiriyor. Bu üretimin yarısını ise tek başına Erdemli ilçesi karşılıyor. Erdemli Ziraat Odası Başkanı Rasim Şahin, limondaki fiyat artışının sezon sonu arz yetersizliğinden kaynaklandığını söylüyor. Yeni hasat döneminde fiyatların daha makul seviyelere geleceğini ifade eden Şahin, "Sezonda üretici zarar etti. Tüccar fiyatlar düşük diye yeterli miktarda alım yapmadı. Şu an ürün az. Bu yüzden fiyatlar yüksek değil, normal. Hasat sezonu başlayıp, yeni ürünler piyasaya girince makul seviyelere gelecektir" diyor. Tüccarın da para kazanması gerektiğini belirten Şahin, depolara yeterince ürün konamadığını söylüyor.
BAZI ÜRETİCİLER AĞAÇLARI SÖKTÜ
Mersin Ziraat Odası Başkanı Musa Yılmaz da yaptığı değerlendirmede, limon üreticisinin zarar ettiğine işaret ediyor. Bazı üreticilerin limon ağaçlarını söktüğünü belirten Yılmaz, "Üreticiyi küstürmemek lazım. Yeni sezonda çiftçiyi kurtaracak fiyat 15-20 lira arasıdır. Daha aşağıda bir fiyat oluşur ise gelecekte üretici bulamayız. Sadece işçilik maliyeti bile 3-4 lira. Gübresi, sulaması, ilaçlaması gibi maliyetler ile bir kilo limonun toplam maliyeti 10 liraya yaklaşıyor" diyor.
Narenciye ihracatının önemli firmalarından biri olan İzmir merkezli Kral Tarım'ın CEO'su Erdinç İnan Yılmaz ise, yaptığı değerlendirmede fiyatların Ağustos sonu, Eylül başında dengeye geleceğini söylüyor. Şu anda piyasadaki limonların şubat-mart ayında hasadı yapılan depolardaki ürünlerin olduğunu hatırlatan Yılmaz, "Ucuzken üretici bıktırıldı, limonlar toplanmadı. Dallarında kaldı ya da döküldü. Şimdi depolarda da dayanmıyor ve arz talep dengesizliği yaşanıyor. Fiyat artışının temel sebebi arz talep dengesizliği" diyor.
ÇEKİRDEKSİZ LİMON GELİYOR
Peki, dünyada ve Türkiye'de limon üretimi ne durumda? Dünya Tarım Örgütü FAO verilerine göre; Hindistan, Meksika, Çin, Arjantin, Brezilya, Türkiye ve İspanya dünya limon üretiminin yüzde 79'unu karşılıyor. Dünyada limon üretimi yıllık 8 milyon ton seviyesinde gerçekleşirken, Türkiye 1 milyon 200 bin ton üretiyor. Bunun 550 bin tonu ihraç ediliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, Türkiye üretiminin yüzde 93'ü Akdeniz, yüzde 7'si de Ege Bölgesi'nde gerçekleşirken, Mersin, Adana ve Muğla toplam üretimin yüzde 90'ını karşılıyor.
Hem iç piyasa hem de ihracat için özel bir yeri olan limonda yeni çeşit çalışmaları da oldukça yaygın. Bu çalışmalardan birini de Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü gerçekleştiriyor. 1944'ten bu yana birçok başarılı çalışmaya imza atan Enstitü, 2018 yılında üç adet çekirdeksiz limon çeşidi geliştirmişti. Alata'daki uzman ekip sürekli yeni çeşitler üzerinde çalışıyor. Kütdiken limon çeşidi çalışması sonucunda 'Alata', 'Gülşen' ve 'Uzun' adlı üç farklı çekirdeksiz limon çeşidi geliştirilerek tescil ettirildi. Her üç limon çeşidi de verim ve meyve özellikleri bakımından genel olarak Kütdiken çeşidiyle benzer özelliklere sahip olup, sadece çekirdeksizlik özelliği bakımından farklılık arz ediyor.
Enstitünün geliştirdiği bu üç limon çeşidi geçtiğimiz yıl ticari olarak dikilmesi için fidancılara hakları devredildi. Fidancılar geçen yıl 5 bin çekirdeksiz limon fidanını bahçe kurmak isteyenlere sattı. Bu yıl ise yine yasa gereği en az 20 bin adet fidan yetiştirip üreticiye satacak. Üretici tarafında çekirdeksiz limon bahçeleri kurulmaya başlanmış durumda.
Ülkelerin limon üretimi ( Milyon / ton)
Hindistan 3.2
Meksika 2.6
Çin 2.5
Arjantin 1.9
Brezilya 1.5
Türkiye 1.2
İspanya 1.1
Kaynak: FAO
En çok ihracat yapılan 5 ülke (Milyon dolar)
Rusya 428
Irak 182
Ukrayna 101
Polonya 56
Romanya 48
Kaynak: Akdeniz İhracatçı Birlikleri
İstanbul Hal Fiyatları (TL) 1 Ocak 2024
Birim En düşük En yüksek
Limon Kilogram 8 12
Limon (Çıkma) Sandık 5 7
Limon (Lamas) Kilogram 15 18
İstanbul Hal Fiyatları (TL) 3 Temmuz 2024
Birim En düşük En yüksek
Limon Kilogram 55 75
Limon (Çıkma) Sandık 30 40
Limon (Lamas) Kilogram 50 60
