PARA TARIM/ İDRİZ ÇOKAL Bahar ve yaz meyveleri art arda manav ve pazarlarda yerini almaya başladı. Sezona iyi başlayan çilekten sonra kirazda da rekolte çiftçinin yüzünü güldürecek gibi görünüyor. Sezonun henüz başında tarlada 180 liraya kadar çıkan kiraz fiyatları, ürünün bollaşması ile birlikte 80 liraya kadar geriledi. Ancak marketlerde halen 200, hatta 300 liraya kadar satılıyor. Pazarlarda ise 100 liranın altına indi.
Evet, kirazda hasat dönemi başladı. İzmir'in Kemalpaşa ilçesi, Denizli'nin Honaz beldesi, Manisa'nın Salihli ilçesi ve Afyon bölgesinde kiraz hasadı sürüyor. Malatya, Elazığ ve Tokat gibi biraz daha rakımı yüksek bölgelerde ise Haziran ayının ikinci haftasından itibaren hasadı yapılacak. Biz de kiraz üretiminde ve ihracatında bu yılki durumu araştırdık. Gördük ki, Türkiye hem üretimde hem de ihracatta açık ara liderliğini bu yıl da sürdürüyor. 1990 yılında 143 bin ton olan kiraz üretimi, 2023 yılında 736 bin tona yükseldi. 2024 yılında ise rekoltenin 750 bin tonun üzerine çıkması bekleniyor. Dünya kiraz üretiminin açık ara lideri olan Türkiye'yi, 300 bin ton ile ABD, 260 bin tonla Şili ve 185 bin tonla Özbekistan takip ediyor. Türkiye, bu yıl kiraz ihracatından 300 milyon dolar gelir bekliyor.
KUZEY YARIMKÜRENİN İLK HASADI
Kiraz konusunda öne çıkan yörelerimizin başında İzmir Kemalpaşa geliyor. Kuzey yarım kürenin ilk hasadı da Kemalpaşa'da yapılıyor. İlçede erkenci türler yetiştirildiği için hasat sezonunun sonuna yaklaşıldı. Burada 118 bin 500 dekarlık alanda 112 bin ton kiraz hasadı yapıldı. Kemalpaşa Ziraat Odası Başkanı Bülent Oray, "Nisan ayında ovada başlayan kiraz hasadı, Nif Dağı eteklerinde devam ediyor. Erkenci hasadın sonuna yaklaştık. Haziran ayının sonuna kadar hasat devam edecek" diyor. Sezona dönük değerlendirmeler yapan Bülent Oray, üretici ve tüketici fiyatları arasındaki devasa farklılıklara dikkat çekiyor. Oray, "Bizden 80 liraya alınan ürün, aynı ilçenin market rafında 250 gramı 300 liradan satılıyor. Yani kilosu bin 200 liraya geliyor. Bu rakam üreticinin cebine girmiyor. Üretici de tüketici de zarar görüyor. Bu konuda bir tedbir şart" diyor.
Kirazın önemli üretim merkezlerinden biri de Manisa'nın Salihli ilçesi. Coğrafi işaretli Salihli Kirazı hem ihracatta, hem de iç piyasada oldukça iyi bir pazara sahip. İlk ürünler tarlada 150-200 lira arasında satıldı. Erkenci kirazları çoğunlukla Arap ülkelerine ihraç edilirken, Napolyon ve Salihli cinsi kirazları Rusya, Polonya, Balkanlar ve çeşitli Avrupa ülkelerine gönderiliyor. Sezonu değerlendiren Salihli Ziraat Odası Başkanı Cem Yalvaç, bu yıl rekoltenin geçen yıla göre bir miktar düştüğünü söylüyor. 150-200 liradan başlayan fiyatların üretimin bollaşması ile kademeli olarak gerilediğini belirten Yalvaç, fiyatların 80 liraya kadar indiğine işaret ediyor. Yalvaç, Salihli kirazının ABD, Kanada, İngiltere, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerine ihraç edildiğini ifade ediyor.
HONAZ KİRAZI TESCİLLENDİ
Denizli'nin Honaz ilçesi de Napolyon 900 kirazının ilk üretim merkezi. İlçede yıllık 10 bin ton kiraz üretimi gerçekleşiyor. Ancak bu yıl rekoltenin 7 bin tonlarda gerçekleşmesi bekleniyor. Denizli İl Tarım ve Orman Müdürü Şakir Çınar, "Denizli, yaklaşık 2 bin 300 hektar alanda 11 bin 500 ton civarında kiraz hasadı ve üretimi yapan bir il. Honaz, bu üretimin yarısını karşılıyor. Bu yıl havaların sıcak gitmesi nedeniyle hasat yaklaşık 10-15 gün önce başladı. Bugün kapalı bahçelerimizde erkenci çeşidin hasadını yapıyoruz. Yaklaşık 10-15 gün sonra da bu bölgenin Ziraat-900 (Napolyon) adı altında değerli olan ve ihracata giden çeşidimizin hasadını yapacağız. Kiraz Denizli, özellikle Honaz ilçemiz için önemli bir meyve. Bunun sebebi de İzmir bölgesinde başlayan erkenci çeşitler iç bölgelere gelirken, geçiş bölgesi olan Honaz'da değer bulmakta. Tüm alanlarımızda yeterli miktarda ürünümüz var. Son 10-15 gün içerisinde de havalarla ilgili bir sorun yaşanmaz ise üreticimizin yüzünü güldüreceğini düşünüyoruz" diyor.
Honaz Ziraat Odası Başkanı Hasan Yelek de yaptığı açıklamada, Honaz kirazının coğrafi işaret tescilinin alındığını belirtiyor. Yelek, "Napolyon 900 kirazının hayat bulduğu yerdir Honaz. Biz de Honaz Kirazı olarak tescillettik. Kalibresi yüksek, kaliteli bir kiraz yetiştiriyoruz" diyor. Kiraz fiyatlarının tarlada 180-200 lira bandında sezona başladığını hatırlatan Yelek, üretimin artmasıyla birlikte fiyatların 80-90 liraya gerilediğini dile getiriyor.
300 MİLYON DOLAR İHRACAT HEDEFİ
Türkiye'nin yıllık 736 bin tonluk kiraz rekoltesiyle dünya lideri olduğunu söyleyen Ege İhracatçı Birlikleri Koordinatör Başkan Yardımcısı ve Ege Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Hayrettin Uçak, 2024 yılında kiraz ihracatından 300 milyon dolar döviz hedeflediklerini belirtiyor. Kiraz üreticilerine bereketli bir sezon dileyen Başkan Uçak; "Kirazda dünyada ihracatta ilk dört ülke arasındayız. Ege Bölgesi'nde; İzmir, Manisa, Afyon, Denizli ve Aydın illerinde yıllık 260 bin ton kiraz üretiyoruz. Cumhuriyetimizin 100. Yılı olan 2023 yılında 83 bin ton kiraz ihracatı yaparak, 215 milyon dolar döviz girdisi sağlamıştık. Kirazımızın Çin ve Hindistan gibi pazarlara ihraç edilebilmesi için Tarım ve Orman Bakanlığımız temaslarını sürdürüyor. İlgili ülkelerle anlaşma olduğu takdirde, kirazda çok önemli bir aşama kaydetmiş olacağız" şeklinde konuşuyor.
İkiz kirazlar hormonlu mu?
Meyve ve sebzelerle ilgili hormon tartışması hep vardır. Meyvelerdeki şekil bozuklukları, standart dışı büyümeler bu soruları ister istemez akla getirir. Benzer bir tartışma da zaman zaman kirazda olur. Özellikle de ikiz kirazlarda. Ancak içiniz rahat olsun. Kirazda hormon uygulaması yok. İkiz kirazların da oluşum sebebi farklı. İkiz meyveler hormon kullanımı sonucu değil, ağaç üzerinde doğal iklim koşullarının olumsuzlukları neticesinde oluşur. Yüksek sıcaklık, kuraklıkla daha şiddetli olarak etki etmekte ve daha fazla ikiz meyve oluşmaktadır.
Hayrettin UÇAK / Ege Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı
"İhracatta Almanya ilk sırada"
"2023 yılında 215 milyon dolar kiraz ihracatı gerçekleştirdik. Almanya 95.5 milyon dolarlık Türk kirazı talebiyle zirvede yer aldı. Taze meyve sebze ihracatında Türkiye'nin lider pazarı olan Rusya Federasyonu'nun, 2023'te 43.8 milyon dolarlık Türk kirazı talebi oldu. Kiraz ihracatında geçen yıl üçüncü sırada 14.2 milyon dolarlık taleple Avusturya yer aldı. Türkiye, 2023 yılında 55 ülkeye kiraz ihraç ederken, ilk 10'daki diğer ülkeler; İtalya, Norveç, Hollanda, Irak, Polonya, Bulgaristan ve İngiltere şeklinde sıralandı. Kullandığımız Pestisitleri Biliyoruz Projesi ve Akdeniz Meyve Sineğinden Arındırılmış Kiraz Üretimi Projesi ile Türkiye'nin kalıntısız kaliteli kiraz üretip ihraç etmesi için çabalıyoruz."
Türkiye'de kiraz nerelerde yetişiyor?
Manisa Salihli, İzmir Kemalpaşa, Denizli Honaz, Yalova, Kocaeli, Sakarya, Bursa, Bilecik, Kütahya, Ankara, Amasya, Tokat, Uşak, Afyon, Isparta, Konya, Antalya, Karaman, Niğde, Mersin, Adana, Malatya, Elazığ, Kahramanmaraş.
1 dönüm kiraz bahçesinin maliyeti
Kiraz bahçesi kurmanın maliyeti ise oldukça makul. Günümüzde artık bodur ağaç tavsiye ediliyor. Bir dekar araziye 40 ağaç dikiliyor. Fidanların tanesi 200 lira. Sulama, ilaç, gübreleme maliyetlerini de koyduğunuzda tarla hariç maliyet 30 bin lirayı buluyor. Kiraz bahçesi kurduğunuz zaman 5-6 sene beklemeniz gerekiyor. Bekleme süresini de unutmayın. Bir ağaç ortalama 30 kilo meyve veriyor. 40 ağacın bulunduğu bir dekarlık bahçeden bin 200 kilo kiraz elde ediliyor. Tarladan 80 liraya sattığınızda 96 bin lira gelir elde edebilirsiniz. 5-6 yıl sabretmeyi göze alıyorsanız, kiraz iyi bir gelir kapısı olabiliyor.
TÜRKİYE KİRAZ ÜRETİMİ (Bin/Ton)
2006 310
2007 398
2008 338
2009 417
2010 417
2011 438
2012 470
2013 494
2014 445
2015 535
2016 599
2017 627
2018 639
2019 664
2020 724
2021 689
2022 656
2023 736
2024* 750
Kaynak: TÜİK
*Tahmini
Kiraz çeşitleri
Ziraat 09000 (Napolyon): "Türk kirazı" unvanına sahip. Geç olgunlaşır (haziran ortası). Parlak, koyu kırmızı, sert, sulu, çok iri ve kaliteli. Türkiye'de en yaygın üretimi yapılan çeşit. Ağaçları verimli, meyve çatlağı yapmaz.
Early Burlat: Çok erkenci (Mayıs ortası). Meyvesi yuvarlak yassı, iri, parlak koyu kırmızı renkte, ince yapılı, kaliteli ve suludur. Ağaçları verimli ama yola dayanıklılığı zayıftır. Yüzde 25 meyve çatlaması yapar. O yüzden olgunluğa yakın dönemde yağış olmayan bölgelere önerilir.
Stella: Geç mevsim (10 Haziran), meyvesi, fıçı şeklinde, çok iri, parlak koyu kırmızı renkte, gevrek ve çok kaliteli. Yola dayanıklıdır.
Van: Geç mevsim kirazıdır. (12 Haziran) Meyvesi iri ve lezzetli, sert ve kalp şeklinde. Yola dayanıklıdır.
Bing: Geç olgunlaşır. (13 Haziran) Meyvesi iridir. Hemen hemen siyaha yakın parlak koyu kırmızı renkte ve kalp şeklindedir. Çekirdek ete çok az bağlıdır. Yola dayanıklıdır.
Chelan: Bing çeşidine benzer fakat bu çeşitten iki hafta daha erken olgunlaşır. Meyve çatlamasına dayanıklıdır.
Lapins: Orta büyüklükte, kalp biçimindedir. Olgunlaşınca rengi koyu kırmızı olur. Meyve eti pembe ve suludur. Burlat çeşidinden bir ay sonra olgunlaşır.
