PARA ARAŞTIRMA/ MERVE YILMAZ GERGİN Doğal ürünlerin tüketimindeki artışına bağlı olarak tıbbi ve aromatik bitkilerin pazar hacmi de hızlı bir artış içinde. Antioksidan içeriği bakımından oldukça zengin olan melisa (oğul otu) da bu bitkisel ürünlerin başında geliyor. Melisa bitkisinin uçucu yağ oranının az miktarda olmasına karşın güzel bir kokuya sahip olması, onun kozmetik sanayiinin önde gelen bitkileri arasında yer almasını sağlıyor. Melisanın yaprakları baharat ve çay şeklinde kullanılırken uçucu yağı ise gıda, kozmetik, parfümeri ve eczacılıkta kullanılıyor.
Türkiye'de melisa üretimine yönelik ciddi miktarda yatırım yapılsa da hala yeni ekimlere ihtiyaç gerekiyor. Çünkü mevcut aromatik tıbbi bitki üreticilerine göre melisa, çok miktarda üretildiğinde yurtdışından da talep gören bir ürün. Özellikle ABD, Almanya, Hollanda, Japonya ve Çin'den talep var. Ama belirtildiğine göre; şu an Türkiye'de yetiştirilen melisa Türkiye'ye yetmiyor, ithal ediliyor. Ihracatımız ise yok denecek kadar az.
Türkiye'deki üretim miktarları için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine bakınca, 2020 yılında 284 dekar ekilen alanın 240 dekarlık kısmının Akdeniz, Batı Anadolu ve Ege Bölgelerinde olduğu görülüyor. 2021 yılında ekilen 534 dekar alanın 468 dekarlık kısmı, yine bu üç bölgede yer alıyor. Özellikle Ege Bölgesi'nde 2020 yılında ekilen alan 2 dekar iken 2021 yılında ise 204 dekara çıktı. Yine TÜİK verilerine göre melisa ekilen alanların hemen hemen tamamı hasat edilmiş ve yıllık olarak verim miktarı dekar başına yaklaşık 500 kilogram.
Melisa üretimi için 10 dönümlük alanda küçük çaplı bir aile işletmesinin uygun olacağını söyleyen Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Volkan Güler, melisa üretimi yapılacak 10 dönümlük bir arazi için 2022 yılı fiyatlarına göre yaklaşık 100 bin lira maliyet öngörüldüğünü ifade ediyor. Bir dönümlük araziye 4 bin adet fide ekilebiliyor. Çiftçilik yapanlara melisa yetiştiriciliğini öneren Uludağ Agro Yönetim Kurulu Üyesi Süleyman İşci de yıl içinde üç farklı zamanda gelir elde edilebileceğini, çok miktarda üretildiğinde ise yurtdışından da talep gören bir ürün olabileceğini vurguluyor. Damlıca Çiftliği Ziraat Mühendisi Belgin Yolcu ise melisayı ekmeden önce arazi koşullarının uygunluğu, çeşidin piyasada beğeni seviyesi ve alıcı durumlarını gözden geçirdikten sonra tüm koşullar uygun olduğu durumlarda böyle bir yatırım yapılabileceğine dikkat çekiyor.
"İHRACATI ARTIRMALIYIZ"
Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Antalya, Burdur ve Isparta illerini kapsayan bölgedeki yatırım imkanlarını tanıtma ve yatırımcılara yön gösterme, bölge içi gelişmişlik farklarını azaltma ve yerel potansiyeli harekete geçirerek sürdürülebilir bölgesel kalkınmayı sağlama amacı doğrultusunda faaliyet yürütüyor. Bugüne kadar desteklediği 602 proje ile 2023 yılı rakamları 815 milyon lirayı aşan yatırımın önünü de açmış durumda. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, Tıbbi ve Aromatik Bitkilere Dayalı Üretimin Artırılması Sonuç Odaklı Programı'nın tasarımını da yapmış. Program ile Batı Akdeniz Bölgesi'nde halihazırda yetişen/üretilen ve üretilme potansiyeli yüksek olan tıbbi ve aromatik bitki türlerinin daha yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülmesi amaçlanıyor. 2020 yılından bugüne kadar yağ gülü, lavanta, melisa, biberiye, kekik, rezene, adaçayı, anason, nane, ölmez otu, papatya, kapari, çörek otu, defne ve ekinezya bitkilerinin tarımını ve endüstrisini detaylı bir şekilde ele alan 15 ön fizibilite raporu da ajansın koordinasyonunda konunun ilgili uzman akademisyenleri eliyle hazırlanmış. Melisa üretimi için 10 dönümlük alanda küçük çaplı bir aile işletmesinin uygun olacağını söyleyen Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Volkan Güler, ortalama yıllık verim miktarının dekar başına yaklaşık 500 kilogram olduğunu belirtiyor. Güler, "Bölgemizde, 2022 yılı TÜİK verilerine göre, tamamı Burdur ilinde olan 23 dekar alanda 15 ton üretim yapılmış ve Türkiye genelinde ise 702 dekar alanda toplam 324 ton melisa üretildi" diyor.
Melisa üretiminde vejetatif ve generatif tekniklerin kullanılabileceğini sözlerine ekleyen Güler, yaygın olan yöntemlerden birisinin yastıklarda fidelerin yetiştirilmesi ve tarlaya şaşırtılması yöntemi olduğunu söylüyor. Bu yöntemde 50-80 gram tohum 12-15 metrekarelik bir yastığa ekiliyor. Buradan da yaklaşık bir dekara yetecek kadar fide elde ediliyor. Yastıklara ekilen tohumların çimlenme süresinin üç-dört hafta arasında olduğunu kaydeden Güler, şunları anlatıyor:
"Çimlenen bu fideler yeterince büyüyüp dikilecek duruma geldiklerinde tarlaya şaşırtılırlar. Tarlaya şaşırtma işlemi, sonbahar veya ilkbaharda gerçekleştirilir. Tarlaya dikimde bitki sıklığının 40x50 cm veya 50x40 cm olması gerekir. Ancak mekanizasyon durumuna göre bu değerler değişebilir. Melisa, genellikle yılda üç biçim yapılarak hasat edilir. Verim; genel olarak ilk yıl az olur, diğer yıllarda artar. Yeşil herba miktarı dekarda 3 bin kilogram/yıl, drog yaprak verimi ise dekarda 500 kilogram/yıl olup ikinci yıldan itibaren alınabiliyor."
Güler, melisa üretimi yapılacak 10 dönümlük bir arazi için 2022 yılı fiyatlarına göre yaklaşık olarak 100 bin lira maliyet öngörüldüğünü de söyleyerek bu rakama arazi hazırlama, dikim, sulama, gübreleme, hasat, işçilik ve tarla kirasının (tarla kiralandığı durumda) dâhil olduğunu söylüyor.
Melisanın uçucu yağ olarak dış ticaret verilerine bakıldığında Türkiye'nin net ithalatçı bir konumda olduğunu belirten Güler, "Oğul otu uçucu yağı ithalatı TÜİK verilerine göre 2019 yılında 1 milyon dolar seviyesine kadar çıkmış. 2022 yılında ise 219 bin dolara gerilemiş. Endonezya ve Çin en çok ithalat yaptığımız ülkeler olarak öne çıkıyor. İhracatımız ise yok denecek kadar az. Bu bize, yapılacak üretimin, ithal ikame bir ürünün üretimi olacağını gösteriyor" diyor.
KOZMETİK SANAYİİNİN ÖNDE GELEN BİTKİSİ
Uludağ Agro, tıbbı aromatik bitkiler konusunda Türkiye'de daha çok değer yaratmak misyonuyla tohum-fide tedariği ve satışı, yetiştiriciliği ve ticareti, bitkisel yağ üretim ve satışı, distilasyon üniteleri imalatı dallarında faaliyet göstermek üzere hizmet veriyor. Müşteriler için tıbbi fide üretiyor. Lavanta, altınotu, biberiye, civanperçimi, aynısefa, melisa, kekik, paçhulli, ıtır, adaçayı, kantoron, tıbbi nane, tıbbi papatya, gojibery ve ekinezya fidesi bunlardan bazıları. Melisa bitkisinin halk arasında oğul otu olarak da bilindiğini söyleyen Uludağ Agro Yönetim Kurulu Üyesi Süleyman İşci, uçucu yağ oranının çok az fakat çok güzel kokulu olması nedeniyle kozmetik sanayinin önde gelen bitkileri arasında olduğunu söylüyor. Melisa yaprakları baharat ve çay olarak, uçucu yağı ise gıda sanayinde, parfümeri, kozmetik ve eczacılıkta kullanılıyor. Melisanın midevi, gaz söktürücü, rahatlatıcı, ağrı kesici, sinir sistemi ve kalp rahatsızlıklarında tansiyonu düzenleyici özelliklerinden dolayı halk hekimliğinde kullanıldığı bilgisini de paylaşan İşci, uçucu yağının anti-bakteriyel, anti-fungal, anti-parazitik ve antihistaminik özelliklerinin bulunduğunu ifade ediyor. Melisanın ülkemizde çok büyük dikim alanlarının olmadığını sözlerine ekleyen İşci, uçucu yağının genellikle yurtdışından ithal edildiğini söylüyor.
ÜÇ-DÖRT FARKLI ZAMANDA GELİR
İşci'nin belirttiğine göre; Akdeniz ve Ege'de yaklaşık 250 dönüm sahada dikimi yapılıyor. Ortalama bir dönümden 1,5 ton yaş herba (dal+yaprak) üretiliyor. Melisaya özellikle teşvik verilmediğini dile getiren İşci, ancak Ziraat Bankası'nın genel olarak fidesine ve yetiştiriciliğine ertelemeli, sıfır faizli veya düşük faizli desteklemeleri ile bazı belediye ve Tarım Müdürlüklerinin özel hazırlanan projelere fide desteği verdiğini de ekliyor. Melisa bitkisini üretecek girişimcilere seslenen İşci, şunları anlatıyor:
"Altı yıl boyunca başka dikim olmaz. Suyu sever. Damlama ve yağmurlama sulama sistemi olması gerekir. Bizler damlama sulamayı tavsiye ediyoruz. Mayıs, Haziran Ağustos, Ekim aylarında olmak üzere senede üç-dört defa hasat edilir. Lavantaya göre ekonomiye dönüştürmek için üç yıl beklemenize gerek yok. İlk dikimden hemen sonra mahsul alınabilir. Bilhassa çiftçilik ile uğraşanlara melisa yetiştiriciliğini öneririz. Yıl içinde üç farklı zamanda gelir elde edebilirsiniz. Çok miktarda üretildiğinde yurtdışından da talep gören bir üründür" diyor. Büyük arazi dikimlerinde ABD, Almanya, Hollanda, Japonya ve Çin'den talep gören bir bitki olduğunu da sözlerine ekleyen İşci, "Yurtdışından talep var ama şu an Türkiye'de yetiştirenler Türkiye'ye yetmiyor, ithal ediliyor" diyor.
DEKARA 4 BİN KÖK
Damlıca Çiftliği Ziraat Mühendisi Belgin Yolcu, melisa bitkisi üretimini yaklaşık sekiz metrekarelik bir alanda yaptıklarını belirtiyor. İlk zamanlarda iki metrekarelik alana ekim yaparak bu işe başladıklarını ve zamanla büyüttüklerini söyleyen Yolcu, melisa çayının stresi azaltıp uyumaya yardımcı olduğunu ifade ediyor. Yolcu, bu özelliklerin yanı sıra sindirim sistemine, vücut ağrılarına, regl ağrılarına iyi geldiği ve antioksidan bir özelliği olduğunu da belirtiyor. Bir bitkiyle ilgili olarak doğru piyasaya, doğru alıcının bulunduğu takdirde kazandırdığını söyleyen Yolcu, "Yeni girişimcilere söyleyebileceğimiz, bu ürünü ekmeden önce arazi koşullarının uygunluğu, çeşidin piyasada beğeni seviyesi ve alıcı durumlarını gözden geçirdikten sonra tüm koşullar uygun olduğu durumlarda böyle bir yatırım yapabilirler" diyor. Genel itibarıyla bu bitkinin ilk ekiminin 20-30 cm boşluklarla ekim yapılmasının uygun olacağını da belirten Yolcu, dekara 4 bin kökün denk geldiğini söylüyor ve bu miktarlarda yapılan ekimden 450-500 kilogram / dekar şeklinde verim beklendiğini söylüyor.
ÇOK HIZLI BÜYÜYOR
Uludağ Agro Yönetim Kurulu Üyesi Süleyman İşci, melisa bahçesi kurmak isteyen girişimcilere maliyetler hakkında "Üreticiye kazandırır. Sadece maliyeti düşürmek gerekir. Dikiminden hasadına makineyle tarım yapıldığında maliyetler düşecek, gelir artacak. Melisa bitkisi çok arsız bir bitkidir, çoğalması hızlı olur" diyor. Süleyman İşci'ye göre bir dönümlük araziye 4 bin adet fide dikiliyor. Fide maliyeti ise 10 bin lira. Sene içinde üç defa hasat ediliyor. Ortalama dört dönümden 1 litre uçucu yağ elde ediliyor. Yıl içinde ise ortalama bir dönümünden 900 ml yağ elde ediliyor ve onun eder fiyatı ise 900 euro. Yine yıl içinde 1,5 ton kuru drog elde ediliyor. Onun da eder fiyatı ortalama 800-900 euro arasında. İşci, 1 litre uçucu yağın bin euro, 1 kilogram kuru drogun 250 lira, 1 fidenin ise 2,5 lira olduğunu anlatıyor. Bir dönümden ise en az bin euro'luk gelir elde ediliyor.
