PARA ARAŞTIRMA/ İDRİZ ÇOKAL Ekim ve kasım ayında Avrupa'da bugüne kadar görülmemiş bir kuş gribi salgını yaşandı, yaşanmaya devam ediyor. Bu sürede 50 milyondan fazla kümes hayvanı itlaf edildi. Tabii bu duruma dünya mal tedarikinde yaşanan sıkıntılar da eklenince, İngiltere ve Almanya başta olmak üzere birçok ülkede yumurta krizi yaşandı. Market raflarında yumurta bulunmaz oldu. Tedbir olarak marketlerdeki yumurta satışlarına kısıtlamalar geldi. Belli bir sayı üzerinde yumurta satışı yasaklandı. Ayrıca ülke yönetimleri, yumurta ihracatına da kısıtlamalar getirdi.
Bu tabii madalyonun bir yüzü… Türkiye'yi ilgilendiren tarafında ise fırsat var. Avrupa Birliği ülkelerine, Gümrük Birliği Anlaşması nedeniyle direkt ihracat yapılamıyor. Ama bürokratlar, yumurta krizine çare olabilmek için ara formüller için görüşmeler yapıyor. Sonuç alınır ise yumurta ihracatı için kapılar açılabilir. Bu durum, 2018 yılından bu yana küçülen yumurta sektörüne can suyu olacak. İngiltere başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesine dolaylı olarak yapılan ihracat, kapılar aralanır ise doğrudan yapılabilecek. Yumurta sektörü için tarihi bir fırsat olacak.
Dünyada toplam 80 milyon tona yakın yumurta üretiliyor. Dünyanın en büyük yumurta üreticisi olan Çin, toplam üretimden yüzde 35 pay alıyor. Dünya toplam yumurta üretiminde ABD yüzde 8.4, Hindistan yüzde 6.8, Meksika yüzde 3.7, Brezilya yüzde 3.5 pay alıyor. Dünya üretiminde dokuzuncu sırada olan Türkiye'nin payı ise yüzde 1.3 seviyesinde. Türkiye'nin halihazırdaki toplam kurulu günlük yumurta üretim kapasitesi 97 milyon 760 bin adet. Türkiye'de şu an günlük 70 milyon adet yumurta üretimi gerçekleştiriliyor. Toplam yumurta üreten işletme sayısı ise 468. Bu işletmelerde doğrudan yaklaşık 7 bin kişi istihdam edilirken bu rakam dolaylı olarak 35 bin kişiyi buluyor.
SEKTÖR ORTADOĞU'YA YÖNELDİ
Türkiye son yıllarda yumurta ihracatında ciddi atak yapıyor. Bir dönem Irak pazarının neredeyse tamamı Türkiye'den ihraç edilen yumurtalarla dolmuştu. Sektör bu noktada pazar çeşitlendirerek diğer Ortadoğu ülkelerine yöneldil. İstanbul Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği (İSHİB) Yönetim Kurulu Başkanı Müjdat Sezer'in verdiği bilgiye göre, yumurta ihracatı haftalık ortalama 200 TIR seviyesinde. Ağırlıklı ihracat Dubai, Katar, Kuveyt, BAE, Suriye ve Irak'a yapılıyor. Müjdat Sezer, 2022 yılı ihracatının 3.7 milyar adedi bulacağını söylüyor. Sezer, yumurta ihracatı hakkında şu bilgileri veriyor:
"Son 12 aylık döneme baktığımızda 1 Kasım 2021'den 31 Ekim 2022'ye kadar Türkiye genelinde bir önceki 12 aylık döneme göre yüzde 3.97 artışla 436 milyon dolarlık yumurta ihracatı yapıldı. Türkiye geneli yumurta ihracatı, Ekim ayında ise bir önceki aya göre yüzde 2.11 azalarak 41 milyon dolara düştü. Son 12 aylık döneme baktığımızda Türkiye genelinde en çok yumurta ihracatı yaptığımız ülkeler; sırasıyla 101 milyon dolarla Birleşik Arap Emirlikleri, 56 milyon dolarla Irak, 48 milyon dolarla Suriye, 47 milyon dolarla Katar, 36 milyon dolarla İran'dır. Aylık olarak baktığımızda Ekim ayında Türkiye genelinde en çok yumurta ihracatı yaptığımız ülkeler; sırasıyla 11 milyon dolarla Birleşik Arap Emirlikleri, 7 milyon dolarla Irak, 6 milyon dolarla Katar, 3 milyon dolarla Suriye, 1 milyon dolarla Amerika Birleşik Devletleri'dir."
İNGİLTERE'DE YAŞANANLAR HAREKETE GEÇİRDİ
Avrupa ülkelerine ve İngiltere'ye yumurta ihracatının şu an mevzuatlar nedeniyle yapılamadığını belirten Müjdat Sezer, bu pazarların Türkiye için olması gereken pazarlardan biri olduğunu vurguluyor. Bakanlık nezdinde İstanbul Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği olarak çalışmalar yaptıklarını belirten Sezer, "Avrupa pazarı, hem lokasyon olarak yakınlığı hem hayvansal ürünlerdeki ithalat oranı hem de güçlü ve istikrarlı bir pazar oluşu sebebiyle sektörümüz açısından son derece önem arz etmektedir. Bu sebeple Avrupa pazarının hem kanatlı eti hem de yumurta sektörüne açılması konusu son derece önemsenmekte ve titizlikle takip edilmektedir" diyor. İngiltere'nin yaşadığı durumun Türkiye için iyi bir fırsat olduğunu vurgulayan Sezer, "Birkaç büyük firmanın bu konu ile ilgili çalışmaları var. Tarım ve Orman Bakanlığı ile ortaklaşa hareket ederek yasal mevzuatlar, istenen şartlar ile ilgili çalışmalar ve araştırmalar devam etmektedir. Şu ana kadar net bir sonuç yok" diyor. Almanya'dan da yumurta talepleri geldiğini belirten Müjdat Sezer, fırsatın değerlendirilmesi için çalıştıklarını belirtiyor.
"AVRUPA PAZARI ÇOK ÖNEMLİ"
Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUMBİR) Başkanı İbrahim Afyon da yaptığı değerlendirmede İngiltere ve Avrupa pazarının önemini vurguluyor. Mevzuatlar gereği direkt ihracatın yapılamadığını belirten Afyon, dolaylı ihracatta artışlar yaşandığını söylüyor. Afyon'un verdiği bilgiye göre ihracat, Bulgaristan ve Arnavutluk gibi yakın ilişkide olduğumuz Balkan ülkeleri üzerinden yapılıyor. Türk yumurta üreticilerinin 2018 yılından bu yana zor bir dönem geçirdiğini belirten İbrahim Afyon, şu değerlendirmeyi yapıyor:
"Türkiye'de kümes hayvan varlığı 100 milyonlardan 80 milyonlara düştü. Bir dönem zararına satışlar da yapıldı. Şu sıralar ihracat pazarları hareketli. Öncelikle şunu net belirtmek isteriz: Türkiye'de kurulu kapasiteler gelen ihracat taleplerini karşılayabilecek durumda. İç piyasada kendi vatandaşımızı yumurtasız asla bırakmayız. Yumurta konusunda Türkiye avantajlı. İngiltere ve Avrupa'da yumurta krizi yaşanıyor. Yumurta arzında sıkıntı olduğu için satışlara kısıtlamalar var. Bu piyasa Türk yumurta üreticilerine açılır ise sektör için tarihi bir fırsat olur. Düşük kapasiteler hemen yukarı taşınır. Hem iç piyasaya hem ihracat pazarlarına mal yetiştirebilecek potansiyelimiz var."
"YUMURTA ÜRÜNLERİNDE İHRAÇ ENGELİ YOK"
Yumurta Üreticileri Ürünleri Sanayicileri Derneği (YÜSAD) Başkanı Metin Akman, yılda 19-20 milyar adet yumurta üretildiğini belirterek Türkiye'nin önemli yumurta üreticisi ülkelerden biri olduğunu vurguluyor. Yıllık 4 milyar adet yumurta ihracatı yapıldığına işaret eden Akman, üretimin ancak yüzde 17'sinin ihraç edildiğini vurguluyor. Bu oranın düşük olduğunu belirten Akman, "Yumurta ihracatında iyiyiz, ama yumurta ürünleri ihracatında sonlardayız. Yumurta ürünleri ihracatı maalesef yapamıyoruz. Halbuki yumurta ürünlerinin Avrupa Birliği'ne ihracında hiçbir yasal engel yok. Donuk ve toz olarak nitelendirdiğimiz yumurta ürünlerinde raf ömürleri bir yıla kadar uzuyor. Bu da yumurtanın daha katma değerli satılmasına neden oluyor" diye konuşuyor. Avrupa ve İngiltere pazarı için de değerlendirmeler yapan Metin Akman, şunları söylüyor:
"Bu pazarlara ihracatın oldukça kısıtlı, hatta neredeyse sıfıra yakın olduğunu söylemek gerek. Prosedürler ve mesafe, yumurta ihracatını zorlaştırıyor. Yumurtanın raf ömrü, uzak mesafeler ile ticaret yapılmasının önüne geçiyor. Nitekim bu pazara ulaşmanın çok basit ve etkili bir yolu var; "yumurtayı işlemek". Katma değerli ve işlenmiş yumurta ürünlerinin raf ömürlerini uzatarak avantaj sağlamak. Bu yol ile gerek Avrupa kıtası gerekse de daha uzak lokasyonlara ihracat mümkün hale gelmektedir. Ülkemizde yumurta ürünleri sektörü her sene üstüne koyarak gelişmektedir. Devlet ve regülasyon destekleri ile yumurtamızı işleyerek Avrupa pazarına kolaylıkla ulaşabiliriz. İhracatında ikinci sırada olduğumuz kabuklu yumurtada olduğu gibi, maalesef şu an 61. sırada olduğumuz yumurta ürünleri ihracatında da ilk beş sırada yer alabiliriz."
"AVRUPA'YI YUMURTASIZ BIRAKMAYIZ"
Kanatlı sektörünün en büyük girdi maliyetlerinden biri, hiç kuşkusuz yem. Sektör maliyetleri içinde yem, yüzde 80 gibi oldukça yüksek bir oran tutuyor. Yem sektörünün büyük firmalarından biri olan Matlı Holding, aynı zamanda Burdan markasıyla yumurta üretimi de gerçekleştiriyor. Sektörün her iki tarafında olan bir şirket. Bu ay ihalesi yapılacak olan Keskinoğlu ile de ilgileniyor. Matlı Holding Yönetim Kurulu Başkanı Özer Matlı, yasal engellerin çözülmesi halinde İngiltere ve Avrupa pazarının yumurta üreticileri için büyük bir fırsat olacağını belirtiyor. Matlı, "Avrupa Birliği'ne ihracat, Gümrük Birliği mevzuatlarına takılıyor. Kapı aralanır ise Avrupa'yı yumurtasız bırakmayız. Hem iç piyasayı hem ihracata yetecek potansiyel Türkiye'de var" diyor.
İHRACAT BİRİM FİYATI 1,92 DOLAR SEVİYESİNDE
Yumurta fiyatları iç piyasada toptan üreticiden çıkış beyaz dublede 1,80 TL/adet kahverengide 2 TL/adet, kremde 2,10 TL/adet şeklinde seyrediyor. İhracat rakamları da 22,5 kg için box fiyatı 33,50 dolar FOB seviyelerinde gidiyor. Son 12 aylık döneme bakıldığında yumurta için ihracatta birim fiyat bir önceki 12 aylık döneme kıyasla 1,73 dolardan 1,75 dolara yükseldi. Türkiye geneli yumurta ihracatında ekim ayında birim fiyat 1,92 dolar seviyesinde seyrediyor.
YUMURTA ÜRETİM MERKEZLERİ
Ankara, Konya, Karaman, Kayseri, İzmir, Afyon, Çorum, Bursa, Bandırma, Manisa, Sorgun, Kütahya Tavşanlı, Samsun, Balıkesir, Bolu, Denizli, Afyon Şuhut, Aydın Buharkent.
