PARA ARAŞTIRMA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK), hidrojeni "yeşil" olarak üretecek, depolayacak, sıvılaştıracak", "karbonu yakalayacak, depolayacak, katma değerli ürüne dönüştürecek" projeleri destekleyecek. 30 Kasım itibarıyla Teknoloji ve Ürün Geliştirme Projeleri Destek Programı (TUGEP) çerçevesinde "hidrojen teknolojileri ve yakıt hücresi" ile "karbon yakalama, kullanım ve depolama teknolojileri" olmak üzere iki çağrıya çıkan TENMAK, her bir proje için yıllık bütçe sınırlaması olmaksızın 50 milyon TL'ye kadar destek sağlayacak. "TENMAK Ar-Ge Teşvikleri Hidrojen Teknolojileri ve Yakıt Hücresi" çağrısı kapsamında öncelikli olarak günlük en az 100 kilogram üretim kapasiteli temiz hidrojen üretim teknolojileri, günlük 100 kilogram depolama kapasitesine sahip depolama ve sıvılaştırma teknolojileri ile uygulama alanına göre en az 10 kW güç çıkış kapasitesine sahip yakıt hücresi teknolojileri desteklenecek. Hedef ise, Türkiye'nin elektrolizör (su moleküllerini kurucu oksijen ve hidrojen atomlarına ayırabilen cihaz) kapasitesinin 2053'e kadar 70 gigawatt'a (GW) çıkarılması… "TENMAK Ar-Ge Teşvikleri Karbon Yakalama Kullanım ve Depolama Teknolojileri" çağrısı kapsamında ise yüzde 95 üzerinde verimli ve günlük en az 1 ton tutabilecek karbon yakalama teknolojileri, karbon kullanım ve faydalı ürüne dönüştürme teknolojileri, günlük en az 1 ton depolama kapasitesi ile yüksek verim ve düşük maliyete sahip modüler depolama seçeneklerinden rezervuarlara kadar geniş kapsamlı depolama seçeneklerine sahip karbon depolama teknolojileri öncelikli olarak desteklenecek konular arasında yer alacak. Karbonun katma değerli bir ürüne dönüşmesi ve ekonomiye geri kazandırılmasını sağlanacak.
Her iki çağrı için proje başvuruları http://tendes.tenmak.gov.tr adresinden yapılacak. 2 Ocak 2023'te başlayacak olan başvuru süreci 6 Mart 2023'te sona erecek. Elektronik başvuru çıktısının gönderilmesi için son tarih 13 Mart 2023 olacak.
TEKNOLOJİK ÜRÜNE DÖNÜŞTÜRÜLECEK
Bu iki çağrıyla "hidrojen ve yakıt hücresi teknolojileri" ile "karbondioksit yakalama, kullanım ve faydalı ürüne dönüştürme ile depolama teknolojileri konularında" kamu, üniversite ve sanayi kurumlarının bir araya getirilerek Türkiye'nin ihtiyaç duyduğu ticarileştirilebilir teknolojilerin geliştirilmesi hedefleniyor. Elde edilecek teknolojik ürünün yüksek verimli, düşük maliyetli, modüler ve kompakt olması ile çevre dostu malzemelerden oluşturulması gerekiyor. Bu amaçla proje yürütücüsü kuruluşlar tarafından yapılacak; araştırma, inovasyon ve teknoloji geliştirme sonuçlarının faydalı araç, gereç, malzeme, hizmet, ürün, yöntem, süreç, sistem ve üretim tekniklerine dönüştürülmesi, mevcutların iyileştirilmesi ve kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla teknoloji ve ürün geliştirme projeleri TENMAK ve proje sonuçlarını Türkiye'de uygulamayı taahhüt eden en az bir sanayi ortağı tarafından desteklenecek.
DIŞA BAĞIMLILIK AZALTILACAK
PARA Dergisi'ne açıklamalarda bulunan TENMAK Başkanı Prof. Dr. Abdulkadir Balıkçı, açtıkları çağrılarla küçük ve laboratuvar ölçeklerindeki sistemlerden ziyade ticarileşebilecek ve sanayide kullanılabilecek sistemlerin geliştirilmesini istediklerini vurguladı. Teknoloji hazırlık seviyesi en az 4 olan projelerin, teknoloji hazırlık seviyesinin 8'e çıkarılıp gerçek ortamda kullanılabilecek teknolojik bir ürüne dönüştürülmesinin hedeflendiğini dile getiren Balıkçı "Bu nedenle günlük en az 100 kilogram hidrojen üretebilecek teknolojilerin, yine bu miktarda depolama ve sıvılaştırma teknolojilerine yönelik projeleri destekleyeceğiz. Ayrıca elektrik dönüşümünde de gücün en az 10 kW olmasını istiyoruz. Türkiye'nin elektrolizör kapasitesinin 2053'e kadar 70 gigawatt'a (GW) çıkarılması hedefleniyor. Teorik olarak, Türkiye'nin 24 saat çalışan 70 GW'lik elektrolizör kurulu gücü olan tesisleri olsa buradan üretilecek hidrojen, enerji miktarı olarak Türkiye'nin bir yılda ithal ettiği doğalgaz miktarına eşit olacağı söylenebilir. Karbon Yakalama Kullanma ve Depolama çağrısında ise günlük en az 1 ton karbon yakalayabilen prototip sistemleri destekleyeceğiz. Karbon değerli bir elementtir. Karbonun katma değerli bir ürüne dönüşmesini ve ekonomiye geri kazandırılmasını istiyoruz. Temel amacımız, söz konusu teknolojilerde Türkiye'nin dışa bağımlılığını ortadan kaldırmaktır. Kamu, üniversite, sanayi işbirliği içerisinde yapılacak her iki çağrıdaki projelerin test altyapısı ihtiyacını TENMAK karşılayacaktır" diye konuştu.
DESTEK ÜST LİMİTİ 50 MİLYON TL
Her iki çağrıda da önerilecek projelerin süresi 36 ayı aşamayacak. Söz konusu çağrılar çerçevesinde sunulacak her bir proje için TENMAK tarafından sağlanan toplam destek üst limiti yıllık bütçe sınırlaması olmaksızın 50 milyon TL olacak. Her bir projenin TENMAK tarafından sağlanan toplam proje bütçesinin en az yüzde 20'si ayni ya da nakdi destek olarak sanayi ortağı tarafından ayrıca karşılanacak. Bu destek sanayi ortağı tarafından kabul edilen projelerin onaylanan bütçesinde yer alan proje süresi ile sınırlı olarak istihdam edilen süreli personel giderleri ve/veya proje sonrasında müşteri kuruluşa devredileceği belirtilen alet, teçhizat ve yazılım giderleri şeklinde olabilecek. Bu durumda sanayi ortağı tarafından sağlanan destek dışında kalan proje bütçesi TENMAK tarafından desteklenecek.
SERMAYE ŞİRKETLERİ BAŞVURABİLECEK
TENMAK tarafından açılan her iki çağrıda, kamu kurum/kuruluşu, üniversite ve özel sektör kuruluşları proje yürütücüsü kuruluş olabiliyor. Özel sektör kuruluşunun ticaret sicil belgesine sahip ve Türkiye'de yerleşik sermaye şirketi olması gerekiyor. Birden fazla proje yürütücü kuruluşun yer aldığı projelerde, projenin yönetiminden sorumlu olan proje yöneticisi kuruluş belirleniyor ve proje başvurusu proje yöneticisi tarafından yapılıyor. Tek proje yürütücü kuruluşun yer aldığı projelerde, proje başvurusu bu kuruluşun proje yürütücüsünce yapılıyor. Proje başvuruları, TENMAK tarafından usul ve şekil bakımından incelenecek. İnceleme sonucunda uygun görülmeyen veya verilen süre içerisinde eksiklikleri tamamlanmayan başvurular iade edilecek. Usul ve şekil bakımdan uygun görülen proje başvurularına ait öneriler, değerlendirme komisyonu tarafından ön değerlendirmeden geçirilecek. Proje başvurusunda proje sonuçları uygulama planını sunan ve proje sonuçlarını Türkiye'de uygulamayı taahhüt eden en az bir sanayi ortağı olması zorunlu oluyor. Her bir projenin toplam proje bütçesinin en az yüzde 20'si ayni ya da nakdi destek olarak sanayi ortağı tarafından karşılanacak.
LİSANS SÖZLEŞMESİ İMZALANACAK
Proje kapsamında ortaya çıkacak her türlü fikri ve sınai ürün ile bunlara ilişkin hakların sahibi TENMAK olacak. TENMAK, lisans sözleşmesi ile proje kapsamında ticarileştirme planı sunan sanayi ortağına; proje kapsamında ortaya çıkan fikri ve sınai haklara ilişkin üretim, ticarileştirme, satış, dağıtım, ihraç etme, her türlü geliştirme ve geliştirilmiş teknolojinin farklı alanlara uygulanması haklarını kapsayan inhisari lisans verecek. Lisans bedeli ve bu hususa ilişkin diğer hususlar sanayi ortağı ve TENMAK arasında imzalanacak lisans sözleşmesi ile belirlenecek. TENMAK, lisans bedelinin yüzde 15'ini proje yöneticisi kuruluş (PYÖK) / proje yürütücüsü kuruluş ödeyecek.
"HİDROJENİN 'YEŞİL' ÜRETİLMESİNİ HEDEFLİYORUZ"
Prof. Dr. Abdulkadir BALIKÇI /Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) Başkanı
Düşük karbon hedeflerine, ekonomik kalkınma ve refahı azaltmadan ulaşmayı sağlayacak en güçlü, ümit vaad eden çözümlerden biri olarak öne çıkan hidrojen, geleceğin yakıt taşıyıcısı olma yolunda teknolojik gelişimini hızla sürdürüyor.
Dünyada hidrojene ilgi her geçen gün giderek artarken ülkeler ve enerji şirketleri de hidrojenle ilgili yol haritalarının ya yenisini çıkarıyor ya da güncelliyor. TENMAK olarak biz de 'Hidrojen Teknolojileri Yol Haritası' hazırlıyoruz. Yol haritamızda hidrojenin; üretilmesi, depolanması, kullanılması açısından neler yapılması gerektiğini belirliyoruz. İhtiyaçlar belirlendi ve bunlar için kısa, orta, uzun dönem çözüm önerilerini açıklayacağız. Yapılan tüm çalışmalarda, özellikle elektrolizör ve yakıt hücresi gibi teknolojilerin 'yerli ve milli' imkânlarla tasarlanması ve üretilmesinin önemini vurguluyoruz. 'Karbon Yakalama, Kullanma ve Depolama (CCUS)" Teknolojileri alanında Stratejisi ve "Yol Haritası" çalışmalarımızın sonuna yaklaştık.
Her iki 'yol haritamız' kapsamında çağrı konularını belirledik. Açtığımız bu iki çağrı kapsamında desteklenecek projelerle ortaya çıkacak ürünler; Türkiye'nin 2053 net sıfır emisyon hedeflerine ulaşmasında, teknolojik olarak dünyada öncü bir ülke olunmasında, önemli katkılar sağlayacaktır. Bugün dünyada üretilen hidrojene baktığımızda, yüzde 90'ından fazlası fosil yakıtlardan geliyor. Bu hidrojene 'gri hidrojen' diyoruz. Biz hidrojenin 'yeşil' olarak üretilmesini hedefliyoruz.
"İKİNCİ, ÜÇÜNCÜ NÜKLEER SANTRALLERDE, TEKNOLOJİ TARAFINDA DA OLACAĞIZ"
TENMAK Başkanı Prof. Dr. Abdulkadir Balıkçı, Kurumun nükleer enerjiyle ilgili çalışmaları hakkında da bilgi verdi. Yerli ve milli imkânlarla, Türkiye'deki insan kaynağını kullanarak bir araştırma reaktörü geliştirmek için çalıştıklarını söyleyen Balıkçı, üzerinde çalışılan bu reaktörlerin nükleer alanda geliştirilen yeni ekipmanları test etmek ve nükleer tıpta kullanılan ilaçları üretmek amacıyla kullanıldığına dikkat çekti. Yeni nesil nükleer santrallerle ilgili de çalışmalar yaptıklarını belirten Balıkçı, dördüncü nesil reaktörlerin geliştirilmesiyle ilgili fizibilite aşamasında olan bir proje hazırlıkları olduğunu vurguladı. Nükleerde tecrübe, insan kaynağı ve teknolojiye sahip olmak gerektiğinin altını çizen Balıkçı, "Akkuyu'dan önce nükleer konusunda bilgi birikimi yok denecek kadar azdı. Akkuyu ile nükleer teknolojiye bir adım attık. Bazı işleri yapmaya başladık, insan kaynağı yetişmeye başladı. İkinci ve üçüncü nükleer santrallerde işin teknoloji tarafında da bulunmaya başlayacağız" dedi.
