PARA ARAŞTIRMA/ ÖZGE ÖZ Son yıllarda tüketicilerin kişisel sağlık, sürdürülebilirlik ve doğal yaşama yönelik farkındalığının artması, vegan pazarına ilgiyi de artırdı. Özellikle pandemi döneminde sağlıklı beslenmeye yönelik artan talep, bu pazarı büyüttü. Tüm dünyada toplam nüfusun yüzde 1'i ile yüzde 0.1'i arasındaki bir kitlenin vegan beslenme biçimini benimsediği tahmin ediliyor. Bu da 80 milyon kişiye yakın bir gruba denk. Bloomberg Intelligence tarafından 2020'de yayınlanan rapora göre, dünyada bitki bazlı gıda pazarı 30 milyar dolara ulaştı. Raporda 2030 yılına kadar bu pazarın 162 milyar dolara ulaşmasının beklendiği belirtilirken, bu da 10 yılda yüzde 451'lik artış demek. Türkiye'de daha çok Z kuşağının bu beslenme biçimini benimsediğini görülüyor. Son yapılan araştırmaya göre, Türkiye'de vegan beslenme oranının yüzde 5'e ulaştığı da belirtiliyor. (Birinci Bölüm)
Çünkü bu özel alan; bazı nedenlerle hayvan kökenli gıdaları ve diğer hayvansal ürünleri kullanmayı reddeden veganlar, çeşitli nedenlerle et, balık, kümes hayvanları tüketmemeyen vejetaryenler, balık veya diğer su ürünlerinin bulunduğu fakat başka hayvanların etlerine yer vermeyen pesketaryenler ile hayvansal gıdayı azaltmak isteyip de tamamen bırakmayan fleksitaryenler için müthiş bir pazar. Biz bu haberimizde 'vegan' terimini, hepsini kapsayan çatı tanım olarak "vegan pazarı" şeklinde kullanacağız. Bu arada bizim burada yer vermediğimiz ancak bitki bazlı beslenen gıda pazarında ve sağlık sektöründe kullanılan kolojen ile diğer takviye gıda ve desteklerini başka bir habere bırakıp gıdadan tekstile, kozmetik, kişisel bakım, hijyen ve gastronomiye kadar çok talep gören vegan pazarına odaklanıyoruz.
Veganlığa sadece bir beslenme tarzı şeklinde bakmak doğru olmaz, çünkü veganlık bir yaşam tarzı haline geldi. Bu şekilde beslenen kişiler, hayatının her alanında vegan ürünleri tercih ediyor. Üstelik sadece veganlar değil, kalp hastaları ve alerjisi olanlar da tercihlerini değiştiriyor. Dünyada nüfusa göre vegan kişi sayısı en yüksek olan ülke İsrail. İlk vegan yemek okulunun burada açılması, her eylül ayında en büyük vegan festivallerden birine ev sahipliği yapması, 400'den fazla vegan ve vegan-dostu işletmenin olması da bu bilgiyi doğrular nitelikte.
İLK VEGAN ÇİKOLATA
Beslenmeden gıdaya, kozmetikten tekstile kadar birçok alanda vegan ürünleri görüyoruz. Türkiye'de bu sektördeki önemli oyunculardan biri de Yıldız Holding. Trendlerin yakından takip edildiğini söyleyen Ülker CMO'su Mustafa Kabakçı, tüketici beklentilerine göre ürün yelpazelerini genişlettiğini söylüyor. Kabakçı, "Özellikle pandemiyle kişinin fiziksel, zihinsel ve ruhsal iyiliğine öncelik veren iyi yaşam trendinin dünya üzerinde giderek daha fazla önem kazandığını gözlemliyoruz. Bu anlayışla Türkiye'de ilk defa vegan çikolatayı tüketicilerimize sunduk" diyor. Yıldız Holding'in global atıştırmalık şirketi Pladis'in yönetimindeki diğer pazarlarda da vegan ürünlere yönelik çalışmalar mevcut. Dünyadaki diğer vegan pazarları da inceleyen Yıldız Holding, Hindistan pazarı özelinde de çeşitli çalışmalar yapıyor. Kabakçı konuyla ilgili, "Hindistan'daki vegan ürünlerin bulunabilirliği oldukça düşük. Tüketici hassasiyetleri de dikkate alınarak Hindistan'da üretilen bazı ürünlerimizde süt yerine yağsız süt tozu tercih ediliyor. Yine McVitie's Digestive ürünümüz hiçbir hayvansal katkı maddesi olmadan Hindistan'da üretiliyor ve orada tüketicisiyle buluşuyor" diyor.
KOZMETİK SEKTÖRÜNDE İLK
Kozmetik alanında da yerli markalardan Eyüp Sabri Tuncer, vegan ürünleriyle öne çıkıyor. Markanın birçok kategoride vegan ürünü bulunuyor. Şirketin Yönetim Kurulu Başkanı Engin Tuncer, "Her zaman hassasiyetle ürettiğimiz ürünlerimize vegan ve vejetaryan sertifikası da alarak Türkiye'nin ilk vegan ve vejetaryen sertifikalı kozmetik markası olduk" diyor. Eyüp Sabri Tuncer'in vegan ürünleri arasında, diş macunundan el ve vücut losyonlarına, şampuandan sıvı sabuna ve yüzey temizleyici dahil birçok ürün bulunuyor. Engin Tuncer, "Avrupa Vejetaryen Birliği tarafından onaylanan ürünlerimizde vegan veya içeriğine göre vejetaryen sertifikalarını kullanmaktayız" diyor. Hatta markanın kişisel bakım ve ev bakım ürünlerinin yeni çeşitlerinde de artık vegan sertifikası olacak. Tuncer, marka olarak vegan ürün üretimine yaklaşık yedi yıl önce karar verdiklerini belirterek, "Dünya trendlerini ve müşteri alışkanlıklarını incelediğimizde vegan/vejetaryen yaşam tarzının ön plana çıktığını gördük" diyor. Bu pazarın geleceğine yönelik düşüncelerini de paylaşan Tuncer, "Bu süreci değerlendirdiğimizde son yıllarda özellikle kozmetik sektöründe birçok markanın bu logoyu ürünlerinde kullandığını görmekteyiz. Sektörümüzde vegan pazarı birçok sebeple gelişiyor, sadece ülkemizin değil dünyanın gündeminde olan bir konu. Süreç artık tüm dünyada dikkatle ve hassasiyetle karşılanıyor. Dolayısıyla bu alanda nitelikli marka ve ürün ihtiyacı da gün geçtikçe artacaktır diye düşünüyoruz" diyor.
VEGAN SERTİFİKALI DETERJAN
Gıda tarafında Ülker çalışmalarına devam ederken, günlük hayatta kullanılan deterjanlar da pazarda bir hayli yer edinmiş durumda. Uzay Kimya da vegan sertifikalı ürünleriyle dikkat çeken markalara sahip. Firmanın ürünleri arasında U Green Clean markasıyla sıvı çamaşır deterjanı, çamaşır yumuşatıcısı, el ve makine için bulaşık deterjanları, leke çıkarıcısı, bulaşık makinesi için tuz ve parlatıcı, banyo, mutfak temizleyiciler ve yağ çözücüler yer alıyor. Firmanın Kurucusu ve Genel Müdürü Sevda Arıkan, "Bu ürünleri Türkiye'nin belli başlı ulusal zincir mağazalarında, yerel ve organik marketlerde satıyoruz. Aynı sertifikalı ürünler, Ecogenic markasıyla yurtdışına ihraç ediliyor. İçerikler aynı. Organik sertifikalı yağlar ve vegan hammaddeler kullanılıyor" diyor. Uzay Kimya Ecogenic markası altındaki ürünlerini 18 ülkeye ihraç ediyor. İngiltere, Dubai, Romanya, ABD, Estonya, Filipinler, Fransa ve Almanya, bu ülkelerden birkaçı. Şirketin, U Green Clean markası altında ürettiği ürünler ise vegan sertifikasının yanı sıra Ecogarantie Sertifikası, Ecolabel Sertifikası ve Helal Sertifikası'na da sahip.
Her yıl yeni ürünlerle ürün yelpazelerini zenginleştirdiklerini söyleyen Arıkan, Türkiye'de vegan ürün sertifika taleplerinin son zamanlarda arttığını da belirtiyor.
Arıkan, son olarak, vegan ve ekolojik sertifikalı ürünlerin çoğu ithal ediliyor. Halbuki yerli sermaye olarak birçok üretici benzer ürünleri üretiyor. Tüketicinin bu malları kullanması halinde pazar daha da büyüyecek" diyor. Özellikle pandemi döneminde sağlıklı yaşam, beslenme ve doğal kaynakların önemine yönelik bilincin arttığını vurgulayan Arıkan, "Özellikle hayvan refahını koruyabilmeyi amaçlayan 'vegan' yaşam biçimi, çevresel hassasiyetlerin de eklenmesiyle tüm dünyada yükselişe geçti. Bu bağlamda, gelecek yıllarda vegan ürünlere yönelik talebin daha da artacağını düşüyoruz" diyor. Ayrıca Uzay Kimya, bu sene içinde kozmetik grubuna şampuan ve duş jeli ile giriş yaptı. Arıkan, "Sertifikalı temizlik ürünlerin üretimine dört ürünle başlamışken bugün 27 farklı ürüne ulaştık" diyor.
"TÜKETİCİNİN HASSASİYETİ DAHA DA ARTACAK"
Hayat Kimya; Bingo, Molfix, Molped, Evony, Papia ve Familia gibi bilinen 16 markayı dünya çapında 100'den fazla ülkede milyonlarca eve ulaştırıyor. Hayat Kimya Strateji ve Pazarlamadan Sorumlu Başkan Yardımcısı Aysel Aydın, vegan ürünleri üretme fikrini şöyle anlatıyor, "Nesiller boyu fayda sağlayacak inovatif ürünler geliştirme ve ekolojik dengeyi göz önünde bulundurarak sorumlu bir şekilde üretme vizyonuyla çalışıyoruz. Tüketicilerimizin ihtiyaçları doğrultusunda da dünya trendleriyle uyumlu ürünleri pazara sunuyoruz. Vegan ürünler üretme de yine bu doğrultuda hayata geçirdiğimiz bir karar oldu" diyor. Molped Pure&Soft, Bingo Oxyjen çamaşır suyu, deterjan ve Molfix Pure&Soft bebek bezi, doğal içerikli ev bakım ürünleri markası olan Gleen, Hayat Kimya'nın vegan sertifikasına sahip ürünleri arasında yer alıyor. Aydın, "Doğal içerikli ev bakım ürünleri markamız Gleen, hayvan kökenli hammaddeler içermiyor ve hayvanlar üzerinde test edilmiyor. Bu kapsamda geliştirdiğimiz; sıvı çamaşır deterjanı, çamaşır yumuşatıcısı, bulaşık deterjanı ve günlük temizlik spreyinden oluşan bitki bazlı ürünlerimizle yaşama dost hijyeni, hayatımızın merkezi haline getirmeyi hedefliyoruz. Bebek bezi markamız Bebem Natural ise yüzde 100 vegan özelliğe sahip" diyor. Aydın, tüketicilerin gün geçtikçe daha çok bilinçlendiğini belirterek, "Sadece kendilerine faydası olan değil, sürdürülebilir bir dünya için doğaya dost ürünlerin kullanımına da gittikçe çok daha fazla önem veriyor. Bu doğrultuda vegan olarak adlandırdığımız ürün gruplarına da talebin arttığını gözlemliyoruz" diyor. Son zamanlarda dünyada ve Türkiye'de vegan sayısı arttı. Konuyla ilgili Aydın, "Pazarın talep ivmesi özellikle bizim olduğumuz kategorilerde seyretmese de zamanla tüketicinin bu alandaki hassasiyetinin daha da artış göstereceğine eminim. İhracat ve yerel piyasaya yönelik üretim yapan firmaların üretim aşamalarının hassas bir şekilde irdelenip laboratuvar testleriyle de ürünlerin hayvansal DNA kontrollerinin daha çok yapılacağını düşünüyorum" diyor.
VEGAN MENSTRÜEL ÜRÜNLER
Veganlığın sadece bir beslenme biçimi değil, yaşam tarzı olduğunu söylemiştik. Bu kapsamda vegan mestrüel ürünler markası da var. Beije, beije.co sitesi üzerinden abonelik sistemiyle satış yapan yeni nesil bir menstrüel ürünler markası. Vegan ürünleri arasında ped, tampon ve menstrüel kap bulunuyor. Markanın Kurucu Ortağı Naz Özbek, "Beije'yi, ortağım Doruk Akpek ile kurduk. Mevcut ürünlerin çoğu kadınların pek çok kimyasalla temas etmesine neden oluyordu. Dolayısıyla piyasada hem insan sağlığına hem de çevreye dost ürünlere ihtiyaç vardı. Biz de piyasadaki çoğu ürünün aksine azot boyama ve klor yıkama gibi kimyasal süreçlerden geçirilmeyen ürünler ürettik" diyor. Alerjisi olan kişilerin de rahatlıkla ürünleri kullanabileceğinden bahseden Özbek, "Ürünlerimizin çevre ve sağlık dostu, organik veya vegan olduğunu tescilleyen toplamda 15'ten fazla sertifikamız var. Ped ve tamponlarımızın aynı zamanda Global Organic Textile Standard (GOTS) sertifikası da var. GOTS, üretimin her sürecinde sosyal, kimyasal ve çevresel gereksinimlerin karşılandığını gösteren, dünyanın önde gelen elyaf standardı sertifikasıdır. Menstrüel kabımız da FDA (US Food and Drugs Administration) sertifikalı gıda boyası ve medikal silikon içeriyor" diyor.
Ocak 2020'de ilk satışını yapan marka, 2021'de Global Founders Capital önderliğinde bir yatırım turuna çıktı ve toplamda 630 bin dolar tohum yatırım aldı. Beije'nin şu anda 23 binden fazla abonesi olduğunu söyleyen Naz Özbek, "Abone sayımız her ay ortalama yüzde 15 artıyor. Bugün Instagram, Twitter, TikTok, Youtube, Spotify platformlarındaki takipçilerimiz, blog ve aylık e-gazete olarak yayın yapan içerik platformumuz DÖNGÜ'nün okuyucuları ile 250 bin kişiye yakın büyük bir aileyiz" diyor. Ayrıca Beije, Türkiye'nin 81 iline ürün gönderiyor. Bu paketlerin sadece yüzde 30'unun İstanbul'a gönderildiğini söyleyen Özbek, "Abonelerimizin yaş ortalamasının ağırlıklı 18 – 35 yaş aralığında olduğunu söyleyebiliriz" diyor.
KUMAŞI DA VAR
Yaşamın her alanında karşımıza çıkan vegan ürünler, kendini tekstil alanında da gösteriyor. İpeker Tekstil de bu alana yatırım yapan şirketlerden. Vegan kumaş üreten İpeker, aynı zamanda vegan uyku teknolojileri adı verilen ürünler de geliştiriyor. 52 ülkede yer alan İpeker'in kumaşları, yoğun olarak Avrupa'da Almanya, İtalya, İspanya, Asya'da Japonya, Kuzey Amerika'da ABD, Kanada gibi ülkelerde yer alıyor. İpeker'in vegan kumaş düşüncesini hayata geçirmek için Yönetim Kurulu Üyesi İhsan İpeker, yedi yıl önce çalışmalara başladıklarını söyleyerek, "Kendi alanında vegan deklarasyonunu açıklayan ilk firma olarak, ürün gamı ve ürün ağaçları üzerinde yapılan Ar-Ge çalışmaları sonucunda Vegan Tekstil Prosesleri (VTP) adını verdiği üretim şekli benimsenmiştir" diyor. İhsan İpeker, ürünlerin, Avrupa Vejeteryan Birliği (EVU) tarafından V-Label Vegan Sertifikası aldığını da belirtiyor. Firmanın geliştirdiği vegan uyku teknolojileri ürünleri arasında ise döşemelik, perdelik, nevresimlik kumaş, ev giysisi ve uyku teknoloji ürünleri bulunuyor.
SAĞLIKLI ATIŞTIRMALIK
Anadolu Efes Girişim Atölyesi'nden doğan sürdürülebilir gıda teknolojileri girişimi Malty, sağlıklı atıştırmalık fikrinden yola çıktı. Kurucu ekip ise Elif Özcü, Merve Yetiş ve Berkan Mifleh'den oluşuyor. Bitkisel beslenmeye uygun ürün çeşitliliğinin artmasına ihtiyaç olduğunu düşündüklerini belirten Malty ekibi, "Besleyici ve sürdürülebilir gıdalar üretme hedefimizde seçtiğimiz hammaddelerin tarımsal kökenli olmasına özen gösterdik. Giderek artan vegan beslenmeyi ve gıdanın sürdürülebilirliğini değerlendirdiğimizde ürünlerimiz içerisinde bulunan tüm hammaddeleri dikkatle seçtik" diyorlar. Dört farklı çeşidi bulunan Malty; süpermarket, restoran-kafeler, spor salonları, eczaneler, anne-bebek mağazaları, online pazar yeri gibi birbirinden farklı bir çok satış noktasında yer alıyor. Şu anda binden fazla satış noktasında olduklarını belirten Malty ekibi, yakında global pazarlara açılmayı hedeflediklerini de söylüyorlar. Dünya genelinde bitki bazlı beslenme ve vegan beslenme kavramlarının giderek arttığını gördüklerini söyleyen ekip, "Tüketiciler raflarda daha fazla seçenek ve farklı ürünler arayışında. Her geçen gün vegan atıştırmalıkların sayıca arttığını görmek mümkün. Biz de Malty olarak tüm atıştırmalıklarımızda vegan beslenme tarzına uygun içerikler sunuyoruz" diyorlar.
