PARA ARAŞTIRMA/ MERVE YILMAZ GERGİN Sektöründe devrim yaratan elektrikli otomobillerin satışı, dünyada olduğu gibi Türkiye'de de giderek artıyor. İklim değişikliği ve fosil yakıtlarda yaşanan maliyet artışı, tüketicileri elektrikli ve hibrit otomobillere yönlendiriyor. Şarj istasyonları işletmeciliği sektörü ise çok hareketli. (İkinci Bölüm)
KOÇ, GÜZEL ENERJİ VE SCHNEİDER ELECTRİC HAREKETE GEÇTİ
Koç Topluluğu, yeni şirketi WAT Mobilite ile elektrikli araç şarj ağı işletmeciliği alanında faaliyet göstereceğini açıkladı. Şubat 2022'de kurulan ve EPDK'nın Şarj Ağı İşletmeciliği Yönetmeliği kapsamında şarj ağı işletmecisi olmak üzere lisansını alan WAT Mobilite, elektrikli araç şarj istasyonları ve servisleri ile kurmaya hazırlanıyor. Şirket iklim kriziyle mücadele yolunda Türkiye çapında hızlı bir şekilde yaygınlaşmayı hedefliyor.
Ayrıca Fransa merkezli çok uluslu petrol şirketi TotalEnergies ve M Oil markalarını bünyesinde bulunduran Güzel Enerji de EPDK'dan elektrikli araç şarj işletmecisi lisansı aldı. Şirket, bu alanda "Otojet" markasıyla hizmet verecek. OtoJet üniteleri, yine bir Güzel Enerji markası olan TotalEnergies İstasyonlarında yer alacak. Enerji yönetimi ve otomasyonunun dijital dönüşümü alanında çalışmalar yapan Schneider Electric; Türkiye'deki elektrikli araç şarj istasyonları kurulumu için, elektrikli araç şarj sektöründen FullCharger ile iş birliği anlaşması imzaladı. Söz konusu iş birliğiyle gelecek 10 yıl içinde 70 bin şarj istasyonu kurulması hedefleniyor.
"BOŞLUK VAR, YATIRIMCIYA İŞ FIRSATI"
Elektrikli araç pazarı hızla gelişirken alt yapıyı oluşturan ürün pazarı da hazırlıklarını tamamlamaya devam ediyor. Şarj prizi ve kablolu şarj setleri konusunda tek yerli üretici olan TP Elektrik ise son yıllarda elektrikli araç şarjı konusu üzerine çalışmalarına ağırlık veriyor. Firma, ülkemizin önde gelen ve e-şarj alanında uzmanlaşmış kuruluşlarına ürün tedarik ediyorlar. TP Elektrik Yönetim Kurulu Başkanı Sayim Tütüncü, her yeni teknolojide olduğu gibi bu alanda da bir boşluk olduğunu kaydediyor.
MEVCUT ŞARJ İSTASYON SAYISI 4 BİN
Peki gelinen noktada; şu an ne kadar mevcut şarj istasyonu var? Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bakan Yardımcısı Abdullah Tancan'ın Para Dergisi'nin düzenlediği 5. Türkiye Enerji ve Doğal Kaynaklar Zirvesi 2022'de yaptığı açıklamaya göre; Türkiye'de şu ana kadar dört bine yakın kurulmuş şarj ağı noktası var ve bunlar hızla artırılacak. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi'nin hazırladığı Mobilite Endüstri Ajandası'ndaki bilgilere işaret eden Uludağ Otomotiv Endüstrisi İhracatçıları Birliği (OİB) Yönetim Kurulu Başkanı Baran Çelik, 2023'te Türkiye'deki elektrikli araç parkının 75 bin adet, şarj istasyonu sayısının ise 12 bin 500'e ulaşacağını söylüyor. Yine aynı ajandaya göre 2030 yılında Türkiye'de 1,5 milyon adetlik motorlu araç satışından söz ediliyor. Projeksiyonlara göre bu rakamın yüzde 35'ini elektrikli araçlar oluşturacak ve bu oran, yaklaşık 500 bin adetlik elektrikli araç pazarı anlamına geliyor.
Sharz.net'in Genel Koordinatörü Ayşe Ece Şengönül, 2030'da bir milyon elektrikli araç ve yaklaşık 20 bin şarj istasyonu olmasını bekliyor. Şengönül,Türkiye'de şu an aktif olan ve halka açık yaygın hizmet veren dört farklı şarj istasyon ağı işletmecisi bulunduğunu belirtiyor. Akaryakıttan elektrikli araçlara geçişte sürücülerin alışkanlıklarının tamamen değiştiğini söyleyen Şengönül, "Elektrikli araçlar genellikle konutlarda, iş yerlerinde, otoparklarda şarj edilmekte ve ihtiyaç halinde ana yollardaki hızlı şarj istasyonlarında şarj etme ihtiyacı duyuyor. Elektrikli araçların kullanımını artırmak için şehirler arası yollarda hızlı bir şekilde enerji alarak kesintisiz bir seyahat etmelerini sağlamak büyük önem taşıyor. Ancak şehirler arası yollarda hızlı ve süper hızlı şarj istasyonları kurmak için maliyeti yüksek olan bir yatırımla elektrik altyapısı ve birkaç adet hızlı şarj ünitesi kurulması gerekiyor" şeklinde açıklama yapıyor.
HERKES ŞARJ İSTASYONU AÇABİLİR Mİ?
Ayşe Ece Şengönül'ün verdiği bilgilere göre, bir hızlı şarj ünitesi maliyeti; gücüne göre, 240 bin TL ile 1,6 milyon TL arasında olduğu gibi altyapı maliyeti de 100 bin TL ile 500 bin TL arasında değişiyor. "Birden fazla şarj ünitesi ihtiyacı gerektiği düşünülürse bir hızlı şarj istasyonu kurmanın maliyeti 500 bin TL ile 3 milyon TL arasında değişecektir" diyen Şengönül, yüksek yatırımı yapacak şirketlerin yatırım maliyetlerini geri kazanabilmeleri için elektrikli araç sayısının yüksek olması ve istasyonları yoğun kullanmasının önemli olduğunu belirtiyor. Şengönül, henüz araç sayısı çok az olduğu ve ilk beş yılda bu sayının yapılacak yatırımları geri dönüşümünü karşılamayacağı için işe girişecek yatırımcıların teşvike ve desteğe ihtiyacı olduğunu sözlerine ekliyor. Şengönül'e göre bu yatırımlar, "ülkenin gelecekte akaryakıt bağımlılığının önüne geçmesi için çok kıymetli".
15 BİN TL'YE EV TİPİ ŞARJ İSTASYONU
Her ölçekten yeni yatırımcının girmesi beklenen şarj altyapı yatırımları sektöründe, mevcut oyuncular büyüme planları yapıyor. Bunlardan biri, Türkiye'nin yerli şarj istasyon ağı Voltrun. Şirket, şarj istasyonu sayısını her geçen gün artırıyor. Şirketin 200'den fazla noktada 500'e yakın şarj ünitesi bulunuyor. Kurulumları çoğunlukla bina içlerinde olduğu için genellikle 22 kilowattlık üniteler kuruluyor. Voltrun Elektrikli Araçlar Şarj İstasyonları Genel Müdürü Berkay Somalı, çok yakında 200 kilowattlık yüksek hızlı ünitelerini de kurmaya başlayacaklarının sinyallerini veriyor. Somalı, şu anda tüm satış faaliyetlerinin kendi personeli tarafından yapıldığını ancak kurulum ve servis konusunda ülke çapında teknik çözüm ortaklarıyla hizmet verdiklerini söylüyor. Ayrıca bayilik ağı kurmayı da hedeflediklerini belirtiyor. Kurulum maliyetlerinin ne tip bir üniteyi nerede kurmak istenildiğine göre değiştiğini kaydeden Somalı, "Bireysel kullanım amaçlı, ev tipi bir ünitenin altyapı dahil kurulum maliyetleri 15 bin TL civarındayken ticari amaçlı ve yüksek hızlı ünitelerin kurulumları çok daha fazla olabiliyor. Özellikle yüksek hızlı ünitelerin kuruldukları yerdeki elektriksel altyapının yeterli olup olmaması da maliyetleri çok etkileyebiliyor, yeni altyapı ilave maliyetler getiriyor" diyor.
ŞARJ İSTASYONLARI NASIL KULLANILACAK?
Son yıllarda şarj ünitesi kurdurmak isteyenlerin sayısında ciddi bir artış olduğunu da kaydeden Somalı, destek paketlerinin ve ülkemizde satılan elektrikli araç sayısının artmasının da şarj ünitesine olan talebi etkileyen faktörler olduğunu savunuyor. Somalı'ya, şarj istasyonlarını nasıl kullanacağımızı sorduğumuzda ise oldukça basit, diyerek şunları söylüyor:
"Hepsi self-servis şeklinde çalışıyor, cep telefonu aplikasyonu kullanarak veya üyelik kartınızı cihaza göstererek şarj işlemini başlatıp bitirebiliyorsunuz. Üyeliksiz şarj işlemi yapmak da mümkün, ama avantajlı şarj tarifeleri için Voltrun'a üye olunması tavsiye ediliyor."
Türkiye'de sekiz bin civarında elektrikli araç olduğunu söyleyen Somalı, buna karşılık üç bine yakın halka açık şarj ünitesi ve araç sayısı kadar da bireysel ünite olduğunu tahmin ettiklerini ifade ediyor. Bu da aslında şarj ünite sayısının araç sayısını geçtiği anlamına geliyor. Somalı, "Gerek bizim gerekse de diğer işletmecilerin yaptıkları yeni yatırımlarla şarj ünitelerinin sayısının uzunca bir süre daha araç sayısının önünde gideceğini düşünüyorum. Pazar belli bir doyuma ulaştıktan sonra da zaten şarj ünitesi yetersizliği gibi bir şey kalmayacak" diyor. Somalı son olarak, yeni yatırımcılara da şu sözlerle sesleniyor: "Şu an yepyeni bir sektörün doğuşuna şahitlik ediyoruz. Tabii ki pazarda ilk yer alanların bir avantajı olacaktır, ancak bu noktada yatırımı da doğru yapmak çok önemli. Yanlış alınan ünitelerin sahada çürüdüğünü de görüyoruz maalesef. Bu noktada yatırım yapmak isteyenlerin mutlaka Türkiye'de bu işi yapan bir bilene sormalarını tavsiye ederim. Yurt dışı örnekler de her zaman ülkemizde karşılık bulamayabiliyor."
MÜSTAKİL EV İÇİN YAKLAŞIK BİN DOLARA KURULUYOR
Zorlu Energy Solutions (ZES), hem AC hem DC şarj cihazlarını yerli iş birlikleri üretiyor. Zorlu Enerji Ticaret Genel Müdürü İnanç Salman, Türkiye'deki tüm elektrikli araçlara hizmet verdiklerini belirtiyor. Elektrikli araçlar, dakikada kazandığı menzil şarj istasyonuna ve aracın tipine göre değişkenlik gösteriyor. AC tipi ünitelerde ortalama bir elektrikli araç dakikada bir ile üç kilometre aralığında menzil kazanırken DC ünitelerde bu menzil, araç tipine bağlı olarak dakikada altı ile 16 kilometre aralığında değişiyor. ZES markalarıyla bayilik yerine ticari işletmelerle iş ortaklığı gerçekleştirerek ilerlediklerini belirten Salman, "Her türlü ticari kullanım için bize başvuran tüm kurumlara teknik ekibimizi yönlendiriyor, yapılan keşif sonrasında tesislere en uygun cihazın kurulumunu gerçekleştiriyoruz" diyor.
Şarj istasyonlarının kurulum maliyetleri, elektrikli araç şarj üniteleri ve istasyon yapısına bağlı olarak değişiyor. Zorlu Energy Solutions (ZES) ile Türkiye'de bini aşkın lokasyonda bin 800'ün üzerinde soketle elektrikli araçlara şarj hizmeti veriyor. ZES şarj istasyonları, alternatif akım (AC) ve doğrudan akım (DC) olmak üzere akım türüne göre ayrışıyor. İnanç Salman'ın verdiği bilgilere göre; AC akım tipi, genellikle evlerde ve ofislerde şahsi kullanımlar için tercih ediliyor. DC akım tipi ise lojistik ve ticari amaçlarla kullanılıyor. AC şarj istasyonlarını evlerin yanı sıra hizmet kalitelerini artırmak amacıyla süreli kalınan otel, restoran gibi işletmelerin tercih etmesi de mümkün olabiliyor. Kurulum maliyeti olarak altyapı dahil müstakil bir ev için (AC istasyon) yaklaşık bin dolar olduğu bilgisi veriliyor. Bu ortalama bir rakam. Mesafe başta olmak üzere birçok değişkenden dolayı yukarı ve aşağı yönlü değişiklik gösterebiliyor.
Salman, şarj istasyonlarının fiyatlarının farklı tip soketlerde farklılık gösterdiğini de vurgulayan Salman, "Şarj istasyonlarımızın fiyatları farklı tiplerde soketler için farklılık gösteriyor. Soketlerin ortalama güçleri istasyonda kullanılan enerjinin geçirilen toplam zamana bölünmesiyle hesaplanıyor. Tüm güncel fiyatları internet sitemiz ve uygulamamızda belirtiyoruz. Maliyetler şarj süresi, soket tipine ve batarya kapasitesine göre değişkenlik gösteriyor" diyor.
"YATIRIM YAPAN KAZANIR"
Genel Müdür Salman, online ve çağrı merkezi kanallar aracılığıyla iş birliği ve kurulum için birçok talep aldıklarını da söyleyerek "Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın başlattığı Elektrikli Araçlar İçin Hızlı Şarj İstasyonları Hibe Programı ile bu taleplerde ciddi oranda artış gözlemliyoruz" diyor.
Özel sektör tarafından yapılan yatırımlarla toplam şarj ünitesi sayısının 2021 yılında üç bin civarında olduğunu da hatırlatan Salman, bugün Türkiye'deki elektrikli otomobillere yetecek kadar şarj istasyonu bulunduğunu ve ancak artacak araç sayısını göz önünde bulundurarak hazırlıklara devam ettiklerini dile getiriyor. Bugüne kadar Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İsrail, İtalya, Karadağ, Polonya ve Yunanistan'da şirketlerin kurulumunu tamamladıklarını da söyleyen Salman, "Orta ve uzun vadeli projeksiyonlarımızda Avrupa'nın tamamına yayılmış ve belli bir pazar büyüklüğüne ulaşmış, gelirinin de yüzde 80'ini yurt dışı operasyonlardan elde eden bir elektrikli araç şarj istasyonu operatörü olmayı hedefliyoruz" diyor.
Salman, elektrikli araç pazarı büyürken yapılacak teşviklerin pazardaki yatırımları daha da hızlandıracağını ve yeni yatırımcıların pazara girişinde önemli bir motivasyon olacağına dikkat çekerek sözlerini şöyle tamamlıyor:
"Halihazırda EPDK'dan lisans alıp bu yıl faaliyete başlayacak yeni şirketler varken bunlara yenileri de eklenecektir. Bu teşvik, yatırımın ülkenin her yerine dengeli bir şekilde dağılmasının ve pazarın sağlıklı büyümesinin ilk adımı olabilir. Bu noktada hem pazarın hem elektrikli araç sahiplerinin hem de yatırımcıların kazanacağına inanıyoruz."
