PARA ARAŞTIRMA/ İDRİZ ÇOKAL Örtü altı üretim (seracılık) konusunda Türkiye, Avrupa'nın ikinci. Son dönemde jeotermal bölgeler olarak öne çıkan Denizli Sarayköy, İzmir Bergama, Afyon Sandıklı, Şanlıurfa, Ağrı gibi il ve ilçelerde modern seralar kuruluyor. Geleneksel seralar ise Balıkesir'den başlayıp İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay'a kadar uzanıyor. 2019 sonu itibarıyla Türkiye'de, 800 bin dekar alanda örtü altı tarım üretimi yapılıyor. Bunun 14 bin dekarı, modern sera denilen topraksız üretim yapan teknolojik seralardan oluşuyor. Seralardan elde edilen yıllık gelir ise 10 milyar TL'ye yaklaşmış durumda. Türkiye'nin toplam bitkisel üretiminin yüzde 15'i, örtü altından elde ediliyor. (İkinci Bölüm)
SERALARDA NELER ÜRETİLİYOR?
Seralarda birçok sebze meyve yetişiyor. Ancak 4 milyon tonun üzerinde üretimle domates, açık ara önde. Seralarda domates dışında hıyar, karpuz, biber, patlıcan, kavun, kabak, marul, taze fasulye, taze soğan, ıspanak, semizotu, roka, maydanoz, tere, lahana, börülce, pırasa, pepino, dereotu, kırmızıturp, bezelye, nane, taze sarımsak, enginar, brokoli ve bamya yetiştiriliyor. Örtü altında yetiştirilen meyveler arasında ise muz, çilek, üzüm, kayısı, şeftali (nektarin) öne çıkıyor. Ejder meyvesi, mango, pepino gibi tropikal meyvelerin üretimi de her geçen yıl artıyor.
Ülkemizde, yaklaşık 13 bin dekar alanda topraksız tarım metodu ile örtü altı üretim yapılıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de topraksız tarım yapan yüksek teknolojiye sahip sera işletmelerinde ağırlıklı olarak domates ve bazı işletmelerde domatesin yanı sıra biber ve hıyar yetiştiriciliği yapılıyor. Elde edilen ürünün yüzde 86-95'i ihraç edilmekte (özellikle Rusya, Hollanda, Almanya, İngiltere'ye), kalanı ise iç piyasada pazarlanıyor. Ortalama verimin domateste yaklaşık 40 ton/da, biberde ise 17 ton/da düzeyinde. Yukarıda bahsettiğimiz destekler, topraksız tarım için de geçerli.
SERA ORGANİZE BÖLGELERİ KURULACAK
Türkiye jeotermal enerji kaynakları potansiyeli açısından Avrupa'da ilk, dünyada ise yedinci sırada yer alıyor. Jeotermal enerjiyle ısıtılan yaklaşık 4 bin 344 dekar sera var. Jeotermal enerjiyle ısıtılan seraların ortalama büyüklüğü ise 20 dekar seviyesinde. Jeotermal akışkanla ısıtılan seralar, ağırlıklı olarak İzmir, Manisa, Afyon, Denizli, Şanlıurfa, Kütahya ve Aydın'da yoğunlaşıyor. Bakanlık, iç-geçit bölgeler ile jeotermal sıcak su kaynağı mevcut bölgelerde arazi altyapısının seracılığa uygun hale getirilmesi, yeni modern seralar tesis ettirilerek ihtiyaç duyulan sezonlarda eksik kalan arzın karşılanması ve üretimin planlanması amacıyla 11'inci Kalkınma Planı hedefleri çerçevesinde Seracılık Altyapısı Geliştirme Projesi hazırlamıştı. Şimdi bu konuda önemli adımlar atılıyor. Sera Bir Yönetim Kurulu Başkanı Müslüm Yanmaz'ın verdiği bilgiye göre, jeotermal bölgelerinde Sera Organize Bölgeleri kurulması için çalışmalar fiilen başladı. Jeotermal bölgelerde saha çalışmaları yapılıyor. Bu bölgelerde devlet altyapıyı kurup sera yatırımcılarına açacakmış. Kredi üst limitinin 25 milyon TL'den 50 milyon TL'ye çıkması ve yer tahsisleriyle birlikte özellikle jeotermal sera yatırımlarında ciddi bir artış bekleniyor.
Denizli'nin Sarayköy ilçesi, Jeotermal Organize Sera Organize Bölgesi ilan edilmişti. Sarayköy'de 24 adet sera yatırımı gerçekleşmiş. Bu yatırımların toplam alanı ise 563 dekar. Menderes Tekstil, Pekdemir Çiftliği, Venita, As Organik, Akademi Tarım, Akdora, Green House, Boss Tarım önemli yatırımlardan bazıları. 200 dönümlük serasıyla bölgenin en büyük seracısı Akça Holding şirketlerinden Akça Tarım olmuş. Topraksız tarımın öne çıktığı diğer önemli yer ise Afyon'un Sandıklı ilçesi. Jeotermal kaynaklara sahip olan ilçede 10'un üzerinde modern sera kurulmuş. Sandıklı'da Bostan Tarım, San Tarım (Agrosan), İzgiler Tarım ve Ansen Tarım'ın 200 dekarın üzerinde seraları var. San Tarım da Agrosan ismiyle Sandıklı'da 50 dekar alanda modern bir seraya sahip.
TÜRKŞEKER SAHAYA İNDİ
Sebze meyvelerde fiyat artışı, bundan birkaç yıl önce de yaşanmıştı. Devlet bu dönemde sadece tanzim satış noktaları koymadı, aynı zamanda sera alanına dönük de adımlar atmıştı. Bu çerçevede kamu kurumu olan Türkşeker de iştiraki olan Tarım A.Ş. üzerinden ciddi bir yatırım gerçekleştirdi. Bugün itibariyle Türkiye'nin en büyük salkım domates üreticilerinden biri oldu. Türkşeker Tarım A.Ş. ilk modern topraksız serasını 2020 yılı Ağustos'unda Ankara'nın Etimesgut ilçesinde Ankara Şeker Fabrikası arazisi üzerinde kurdu. O dönem 13 milyon TL yatırımla kurulan seranın ilk fide dikimi de 2020'nin sonunda yapıldı.
Kısa bir süre öncesine kadar 19'u sözleşmeli, biri kendine ait 20 seraya ile toplam bin 350 dekarlık sera büyüklüğüne ulaştı. Nisan ayı itibarıyla 12'si sözleşmeli, biri kendine ait toplam 13 topraksız serası bulunuyor. Seralarda salkım, pembe beef, kokteyl ve cherry gibi domates çeşitleri üretiliyor. Yıllık üretim miktarı ise 28 bin 162 ton. Üretilen domatesler sadece iç piyasaya değil, aynı zamanda ihracata da gidiyor. Aylık ortalama 600 bin dolar ihracat geliri bulunuyor. Ancak son dönemlerde iç piyasanın ihtiyacı doğrultusunda ihracat durduruldu. Kurumun önceliği Türk halkı. Türkşeker Tarım A.Ş'nin sera yatırımları devam edecek. Kurumun Türkiye genelinde bin 500 dekar sözleşmeli termal ve topraksız modern seralarda üretim projesi bulunuyor. Bu yatırımın da hız kazandığı bilgisini verelim.
SERACILIĞIN BAŞKENTİ KUMLUCA
Son yıllarda termal bölgelerdeki yatırımlar gündeme gelse de bu işin merkezi Antalya. Türkiye'deki toplam 800 bin dönüm seranın 250 bin dönümü, bu ilimizde. Antalya'yı; 170 bin dönüm ile Mersin, 140 bin dönüm ile de Adana takip ediyor. Akdeniz Bölgesi toplam sera alanının yüzde 84'ünü barındırıyor; ardından yüzde 9.4'lük pay ile Ege, yüzde 4.8 ile Karadeniz ve yüzde 1.7 ile Marmara geliyor.
Antalya'da kurulu seraların 60 bin dekarı Kumluca'da. İlçe bu haliyle seracılığın başkenti konumunda. Kumluca'ya yolu düşenler bilir, Toros Dağlarını aşıp da ilçeye iniş başladığında uçsuz bucaksız bir sera manzarasıyla karşılaşılır. İlçenin ekilebilir alanlarının neredeyse tamamı seralarla kaplıdır.
Kumluca Ziraat Odası Başkanı Hidayet Kökçe, Kumluca'daki 60 bin dekar seranın 30 bin dekarında domates, 15 bin dekarında biber, 5 bin dekarında da patlıcan üretildiği bilgisini veriyor. Hem yazlık hem de güzlük olmak üzere iki dönemde domates üretiliyor. Ara dönemlerde ise kavun, karpuz yetişiyor. Kökçe, pandemi döneminde üretime hiç aksatmadan devam ettiklerini vurguluyor. Kumluca'da üretilen sebzeler, sadece iç pazara değil bütün dünyaya ihracat edilmiş. Seralarda yepyeni ürün denemelerinin de olduğunu belirten Kökçe, şu bilgileri veriyor:
"Ağırlıklı üretimimiz domates, biber ve patlıcan. Ama farklı arayışlar da yok değil. Karpuz, kavun dışında bu yıl ilk kez ejder meyvesi denendi. Toplamda 50 dekarlık dikim yapıldı. Yeni meyve ve sebze arayışımız hep oldu, ama geleneksel ve büyük tonajlı üretim halen domates. Domatesin birçok çeşidini üretiyoruz. Pembe, mor, çeri, şeker, klasik, salkım gibi çeşitleri üretip piyasaya veriyoruz. Bu yıl iklim iyi geçti. Yeterli güneş aldığı için seralarda verim arttı. Kumluca'da artık sera kurulacak yer neredeyse kalmadı. Biraz yayla kısımlarında yeni sera kurulumları oluyor. İlçede narenciye bahçeleri de var. Bazı narenciye bahçeleri sökülüp seraya dönüştürüldü. Ancak maliyetlerle ilgili konuları bahsetmeden geçmek olmaz. Gübre, mazot, ilaç, enerji gibi ana girdilerimiz, yüzde 100'ün üzerinde arttı. Bu maliyetlerle sürdürülebilir üretim yapmak çok zorlaştı. Tarım kesiminin acilen ekstra desteklere ihtiyacı var. Aşırı artan fiyatları, ancak üretim yaparak düşürebiliriz. Çiftçi üretimden soğutulmamalı. Bir an önce önlemler alınmalı."
