PARA ARAŞTIRMA/ MERVE YILMAZ GERGİN Çok değil, pandemiden hemen önce müzayede salonları, heyecanlı kalabalıkların"satıyorum, saattııımm" naralarıyla çınlardı. Alıcılar ellerindeki kartları kaldırarak, birbiriyle yarışırdı. Şimdilerde ise o gürültülü salonların yerini tıklamalar aldı. Artık tek bir tıklama ile antikalardan kitaplara, pullardan değerli sanat tablolarına kadar her şeye erişmek mümkün. Dijitalleşmenin getirdiği bu kolaylık, hem sektörü hızla büyütüyor hem de ekonomiye yeni bir soluk getiriyor. Üstelik bu dönüşüm, Türkiye'deki müzayede kültürünü daha geniş bir kitleye yayarak hem yerli hem de yabancı alıcıların ilgisini çekiyor. Sektör teknolojinin sağladığı tüm olanakları fırsata çevirmiş durumda. Geniş bir yelpazede alıcılarla buluşan müzayedeler, Türkiye'de giderek büyüyen bir sektör haline gelmeye başladı. Online müzayedelerin fiziki müzayede maliyetlerini düşürdüğünü söyleyen Mars Mezat Kurucusu Mehmet Ünal, yerli dizilerin dekorlarında kullanılan sanat eserlerinin izleyicilerin dikkatini çektiğini, birçok meraklının o eserleri sorduğunu belirtiyor. UX Müzayede Yöneticisi Özgür Bulut Durak da online müzayede pazarındaki büyümeyi ve sektöre olan katkılarını anlatıyor. Online müzayede satışlarının hacminin pandemi sonrası yüzde 70'e düşse de hala önemli bir ekonomik etki oluşturduğunu ifade eden Durak, uluslararası satışlarda ödeme ve kargo süreçlerinin daha güvenli hale geldiğini vurguluyor. Eser alımlarında çeşitli online müzayede platformları da mevcut. MüzayedeAPP ve Bidsee gibi uygulamalar, müzayede firmaları ve alıcılar için avantajlar sağlıyor. Ayrıca uzmanlar, Instagram üzerinden yapılan canlı yayın müzayedelerinin de oldukça fazla olduğunu, ancak bunların dolandırıcılık riski taşıdıklarını hatırlatıyorlar. Çünkü Instagram'da sahte hesaplarla dolandırıcılık yapılabiliyor.
GÜVENLİK ÇOK ÖNEMLİ
2007 yılından bu yana müzayedecilik sektöründe deneyim sahibi olan Mars Mezat Kurucusu Mehmet Ünal, şimdilerde 35. Online Müzayedelerine hazırlık yaptıklarını söyleyerek konuşmasına başlıyor. Mars Mezat, fiziki satışlarını ise online müzayede müşterilerinin eğilimlerine göre şekillendiriyor. Online müzayedelerin fiziki müzayede maliyetlerini de azalttığı görüşünü savunan Ünal, enerjilerinin çoğunu online tarafına ayırdıklarını belirtiyor. Online müzayedelerin, salon müzayedelerinin yerini aldığını hatırlatan Ünal, "Ancak ömründe hiç salon müzayedesi görmemiş kişilerin salon müzayedesi atmosferini ve prestijini deneyimlemek istediklerini gözlemliyorum. Salon müzayedelerinin keyfini bilen kişilerin de o günleri özlediğini biliyorum. Şahsen ben de kürsüye çıkıp ikonik hale gelmiş müzayede çanına basarak veya tokmağı kürsüye vurarak 'Sattım' dediğim, esprilerin ve hoş sataşmaların olduğu, her eserin kısaca sanatsal okumasını yaptığım keyifli ve heyecanlı zamanları özlemiyor değilim" diyor. Dijital ortamdaki müzayedelerin güvenlik açısından zaaflarını taraflar bazından değerlendirmek gerekiyor. İlk olarak alıcılar açısından ele alındığında sahte eserlere sahip olma riski de ortaya çıkıyor. Firmalar açısından güvenlik konusunda, bazı art niyetli kişilerin sahte kimlik bilgileri ile eserlere pey verip sonra ödeme yapmayarak firmayı mağdur etmeleri ise en önemli sorun. Mars Mezat'ta bu konuda sisteme giriş yapan her üyeyi araştırıp pey vermesine onay verdiklerinin üyeliğini açık tutuyor. Pey verip inkar eden kişiler ile ilgili de yasal haklarını kullanıyor.
"YURTDIŞINDAN ALICISI ÇOK"
Ödeme hakkında da konuşan Ünal, "Müzayedede eser almaya hak kazanmış kişilere detaylı bir ekstre gönderiyoruz. Eser bedeli üzerine eklenen satış komisyonu ve KDV ile birlikte banka hesaplarımıza yapılan ödeme neticesinde eserleri güvenli bir şekilde paketleyip kargolayarak veya adrese bizzat teslim ederek satışı neticelendiriyoruz" diyor. Mars Mezat'ın web sayfası, dünyanın neresinden girilirse girilsin o ülkenin dilini otomatik olarak çeviriyor. Şimdiye kadar Ortadoğu ülkelerine, ABD'ye ve Avrupa ülkelerine satışlar gerçekleştirdiklerinin altını çizen Ünal, "Bu satışlarda Swift kodu ve IBAN bilgilerimizi verip işlem yapıyoruz ve uluslararası nakliye firmaları ile resmi prosedür dahilinde ihracatımızı gerçekleştiriyoruz. Yurtdışındaki firmaların alıcı komisyonları bizden çok yüksek, yüzde 25-30 civarında, bizde yüzde 10. Bu sebeple yabancı alıcılar komisyon ve nakliye giderlerini sorun etmiyor" diyor.
ÖZGÜN İSİMLER REVAÇTA
Pandemi öncesi sektördeki alıcıların yaş skalası 50 ve üzeriyken pandemi sonrası 20-40 yaş arasında da katılımın oldukça çok olduğunu belirten Ünal, müzayede firmalarının müzayedelerin duyurularını sosyal medya üzerinden yapmaya başlamalarının gençlerin ilgisini çektiğini, gerek alıcı gerek satıcı pek çok gencin sektöre katılımını sağladığını söylüyor. 2023-2024 sezonunun sürprizlerle dolu bir sezon olduğunu da dile getiren Ünal, şöyle devam ediyor: "Eserleri çok yüksek fiyatlara satılan sanatçıların eserine ilgi azalırken alıcılar daha çok özgün ve çalışkan yeni isimlere yönelmeye başladı. Yeni derken genç sanatçılardan bahsetmiyorum. Kendilerini çok parlatmamış çok sayıda değerli sanatçıdan bahsediyorum. Antika konusunda 2013 yılından beri azalan talebin bu sezonda arttığını söyleyebilirim. Firma olarak bizim karşılaştığımız sürpriz şu oldu: Müzayedelerimizden değerli taş satın alıp kendi mücevherlerini yaptırmak isteyen ciddi bir alıcı kitlesinin olduğunu gözlemledik."
YÜZDE 70'LİK SATIŞ HACMİ
Çevrimiçi açık artırmalar düzenlemeye 2021 yılında başladıklarını söyleyen UX Müzayede Yöneticisi Özgür Bulut Durak da 35 adet müzayede organizasyonu gerçekleştirdiklerini ve düzenli olarak sonbahar, kış ve ilkbahar sezonlarında müzayedeler düzenlediklerini belirtiyor. UX Müzayede'nin 2021 yılında online müzayededeki satış oranı, galeri satışına göre yüzde 90 civarında daha fazlaymış. Durak, günümüzde ise online satışların hacminin pandemi sonrası yüzde 70 civarına gelmiş olduğunu belirtiyor. Online müzayedeciliğin ekonomiye katkısı hakkında da konuşan Durak, "Vergi mükellefi olmayan kişilerin eserlerini satarken onları ekonomiye kazandırıyoruz. İkinci el olsa dahi faturalandırma işlemi mümkün olabilmekte. Online Müzayedelerde eser satışı, galeri satışına kıyasla bir miktar fazla olduğu için de ekonomiye azımsanmayan bir katkı sağlıyor" diyor. Düzenlenen müzayedelerde sadece plastik sanat eserleri satılmıyor, bazı firmalar obje, antika, tesbih, mobilya, heykel, hatta oyuncak müzayedesi bile düzenliyorlar. Bu organizasyonlarda, eserlerin fotoğraflanması, fotoğrafçıya katkı sağlıyor, taşınması, lojistik firmalarına, personel çalıştırma, istihdama ve birçok sektöre de destek veriyor. Online müzayedelerin ülkemizde son altı yıldır etkisini arttırdığını dile getiren Durak, sayısı bir hayli artan internet müzayede evlerinin sanatçının üretimini de artırmaya sebebiyet verdiğini söylüyor.
ÖDEMELER DAHA GÜVENLİ VE KOLAY
Durak, yurtdışından eserlere teklif veren kullanıcıların, eser alımlarının ulaşımını kargo ile sağlatmak yerine eserini depolarında ya da belirlediği depolarda kendileri teslim almak üzere beklettiğini de söyleyerek, "Kargo istenildiği takdirde, eserler için gereken yerlerden yurtdışı çıkış izinleri alındıktan sonra en iyi fiyatı veren güvenilir firmalar ile gönderim sağlıyoruz. Ödemeler bankadan bankaya ve swift ile artık daha kolay hale gelmiş durumda, bu süreç de yurtdışı alıcılar için haliyle kolaylık sağlamaktadır" diyor. Pul koleksiyonerlerinin genellikle erkek ve yaş aralığının 30'lardan başlayıp 60'lara rahatlıkla ulaştığı bilgisini paylaşan Durak, resim koleksiyonerlerinin ise kadın veya erkek, 20'li yaşlardan müzayedelere katıldığını ifade ediyor. Hatta genç yaşta olan yeni koleksiyonerlerin cinsiyeti genellikle kadınlardan oluşuyormuş. Antika koleksiyonerleri ise biraz daha orta yaşlardan başlıyor ve çoğu zaman ömürlerince devam ediyormuş. Durak, antika çay takımları, porselen objeler gibi ürünlerin genellikle 40-75 yaş arası kadınlarda daha yaygın, antika mobilyalar ise 45-65 yaş arasında erkeklerin ilgi alanında yer aldığını da ekliyor. Plastik sanatlarda, klasik eserlere olan ilgi ise genellikle 40'lı yaşlardan başlıyormuş. Modern sanat eserlerinde ise 20'li yaşlardan şimdiden koleksiyonlarını genişletmiş birçok sanatsever mevcutmuş. İlerleyen dönemlerde, sanal gerçeklik teknolojisi ile salon müzayedelerinin artık düzenlenmez duruma gelebileceğini ve sadece online müzayedeler ile eser veya ürün kazanımının mümkün olabileceği görüşünde olan Durak, "Belki de fiziksel bir özgün eserin üretimi de ilerleyen yıllarda yerini NFT gibi sanal sanata evirebilir. Fiziksel sanat eserinin bir daha bulunamamasının söz konusu olacağını tabi ki kastetmiyorum, ama her ne kadar sanal sanat eserlerinin değeri artmış ve gelişim konusunda zirveye ulaşmış olur ise, çağa göre klasik sanat eserinin de değeri doğrusal bir biçimde artacaktır" diyor.
"SANAT YATIRIMI GÜVENLİ BİR LİMAN"
"Dünya üzerinde sektörel liderin online satışlarını incelediğimizde, milyon dolarların üzerinde teklifler online ve telefon üzerinde veya önceden satın alım için yetkilendirilmiş bir personelin teklifi ile gerçekleşiyor" diyen Durak, ülkemizdeki başarılı müzayede evlerinin örneklerine bakıldığında, 2023-2024 yılında Burhan Doğançay'ın bir eserinin 5 milyon 235 bin TL, Neş'e Erdok'un eserinin 4 milyon 840 bin TL, Fikret Mualla'nın eserinin ise 4 milyon 580 bin TL gibi fiyatlara satıldığını söylüyor. Son zamanlarda genellikle plastik sanat eserlerine talebin biraz daha fazla olduğunu da vurgulayan Durak, bu eserler içerisinde modern ve soyut çalışmaların dikkat çektiğini kaydediyor. Bunun yanı sıra soyut ve figüratif çalışmalar da ilk sıralarda yer alıyor. Yine klasik sanat eserlerinin hiç azımsanmayan bir alıcı kitlesi bulunuyor. Durak, günümüzde her geçen gün popülerliği artan sanatçıların eserlerinin daha çok talep edildiğinin bilgisini de vererek, "Alıcılar artık bir eser alırken aynı zamanda o eserin ilerleyen dönemde daha da değerlenmesini bekliyorlar ve alımlarını biraz bu yönde şekillendiriyorlar. Doğru sanat eserini satın aldığınızda kendinizi güvenli bir limanda hissedersiniz" diyor.
"Dizi dekorlarında kullanılan eserleri soruyorlar"
Mars Mezat Kurucusu Mehmet Ünal, günümüzde orijinal bir esere düşük bütçelerle dahi sahip olunabileceğinin alıcılar tarafından anlaşılmış olduğu ve talebin çok arttığını söyleyerek, "Talebin artması arzın da artmasına ve sanatçısından galericisine, koleksiyonerinden müzayede firmasına herkesin faydalanmasını sağladı. Ayrıca yerli dizilerin sektöre katkısı oldu. Dizilerin dekorlarında kullanılan orijinal sanat eserleri, izleyicilerin dikkatini çekiyor. Ekran görüntüsünü bize gönderip dekordaki eserin sanatçısını sorup o sanatçının eserlerinden isteyenler oluyor" diyor.
Bu platformlar çok revaçta
Çeşitli Online müzayede platformları mevcut. Bunlardan biri MüzayedeAPP. MüzayedeAPP uygulamasını yükleyen kişiler sisteme dahil olan bütün müzayede firmalarının kataloglarına kolayca erişebiliyor ve uygulama aboneliği üzerinden yüzlerce firmanın eserlerine teklifte bulunabiliyor. Bidsee ise bir başka uygulama. Bu uygulamada da kişiler canlı yayın ile eser satışı yapan firmaların yayınlarını seyrederek anlık fiyat teklifinde bulunabiliyor. Her iki platform da firmalar ve alıcılar için avantajlı ve farklı kolaylıklar sağlıyor. Bir diğer dijital açık artırma ortamı da Instagram. Firmalar veya kişiler, Instagram hesapları üzerinden canlı yayın açarak sırayla eser sunuyor ve yorum kısmında gelen fiyatlarla en yüksek teklifi veren kişiye satış yapılıyor. Bu yöntem, kendini alım yaparken göstermekten hoşlanan kişiler için tercih edilirken firmalar için riskli durumlar doğurabiliyor. Sahte hesaplarla yayına dahil olan kişiler sahte peylerle firmayı mağdur edebiliyor.
Avantaj ve dezavantajları
Online Müzayede platformu, salon müzayedelerine nazaran pek çok avantaj sağladığı gibi dezavantajlara da sahip. Avantajlarını saymak gerekirse öncelikle müzayede firmalarının, eser satmak isteyenlerin ve alıcıların hızlı netice almasına imkan sağlıyor. Siteye abone olan alıcılar günün herhangi bir saatinde online katalogda yer alan eserlere limit fiyat teklifinde bulunabiliyor veya canlı online müzayede denilen anlık teklif verme işlemini bulunduğu herhangi bir yerden mobil cihazı veya bilgisayarı ile yapabiliyor. Dezavantajları ise, salon müzayedelerinde organizasyonun olduğu gün müzayede başlamadan önce eserler alıcılar tarafından incelenebiliyor ancak online müzayedelerde kişilerin firmaya ulaşarak eseri incelemesi gerekiyor ki bunu pek tercih etmiyorlar. Bu durum da maalesef şüpheli eserlerin satışına sebebiyet verebiliyor. Firmalar için dezavantajı, alıcılar ile sıcak temasın online müzayedelerde olmayışı. Ayrıca salon müzayedeleri için hazırlanan kataloglar, referans niteliğinde olup eser fiyatlarının ileriki tarihlerde belirlenmesine yardımcı oluyordu. Katalogların kendileri de birer koleksiyon objesidir. Online müzayedeler böylelikle bir koleksiyon dalını ciddi ölçüde zayıflatmış oldu. Online müzayedenin teknik kolaylığı beraberinde pek çok güvenilmez, deneyimsiz ve art niyetli kişilerin sektöre dahil olmasını sağladı. Müzayede takipçilerinin alım yapacakları firmaları çok iyi incelemesi, araştırması gerekiyor.
