Peyzaj artık lüks değil bir ihtiyaç

PARA ARAŞTIRMA/ MERVE YILMAZ GERGİN İnşaat sektöründeki ivmenin artması, turizm sektörünün atakları ve belediyecilik anlayışının değişmesiyle peyzaj sektörü de hareketli dönemlerinden birini yaşıyor. Özellikle son yıllarda pandemi, deprem ve ekolojik konular sebebiyle insanlar, doğa ile uyumlu izole tasarlanmış yapılarda yaşamayı tercih etmeye başladı. Bu süreçte de peyzaj mimarlığının önemi artarak gerek kentsel gerekse konut ölçeğinde, peyzaj tasarımına olan talep yükseldi.

Günümüzde insanlar doğadan kopma endişesi yaşamasıyla beraber doğayı, öncelikle ekolojik işlemlerine uygun biçimlendirerek, fiziksel ve ruhsal sağlıkları için planlama ve uygulama çabası içine girdi. Bu da şehirlerin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmalarına yardımcı oluyor, insanların yaşam kalitelerini artırarak doğal çevrenin korunmasını sağlıyor. Ayrıca peyzaj mimarlığı, iklim değişikliğiyle de mücadele ederek şehirlerin bu değişikliklere uyum sağlaması konusunda da önemli bir görev üstleniyor. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Genel Başkanı Yasin Otuzoğlu, peyzaj uygulamalarının artık tercih olmaktan çıkıp bir zorunluluk haline gelmeye başladığını söyleyerek bu hizmetin orta gelir grubu kişilere de hitap ettiğini ifade ediyor. Peyzaj Mimarı Fatmanur Kesikbaş da konuşmasında bir bahçe peyzajının minimum 1 metrekaresinin en az 500 TL'den başladığını vurguluyor. Son senelerde özellikle olağanüstü afetler ve salgınlarla beraber peyzajın önemine dair farkındalığın arttığı görüşünde olan Babil Peyzaj Proje ve Uygulama firmasının kurucusu Sanem Özparpucu ise pandemi döneminin insanları daha da yeşile yaklaştırdığını söylüyor. Global İnşaat Yüksek Mimarı L. Nil Ay da villa önü yapılacak bir peyzajın metrekare fiyatının 12 bin-100 bin TL aralığında değiştiğinin bilgisini paylaşıyor.

METREKARESİ 500 TL

Atatürk Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü mezunu peyzaj mimarı Fatmanur Kesikbaş, son 15-20 yıldır Türkiye ekonomisinde yaşanan yükselişin, inşaat sektöründeki ivmenin artması, turizm sektörünün atakları ve belediyecilik anlayışının değişmesiyle peyzaj sektörünün de en parlak dönemini yaşamaya başladığını söylüyor. Peyzaj mimarlığının ana materyali bitki. Ülkemiz de coğrafi konumu, doğal bitki çeşitliliği ve endemizm açısından ön plana çıkıyor. Kesikbaş, sadece proje ve uygulama ile sınırlı olmadıklarını söyleyerek bitki üretimi (ticareti) ve peyzaj materyallerinin çeşitliliği (bank, piknik masaları, kamelyalar, çöp kutuları, aydınlatma öğeleri, oyun grupları, spor aletleri) ve kullanımının mesleğe çok çeşitli fırsatlar da sunduğunu hatırlatıyor. Gelecekte yaşanılması öngörülen su kıtlığının, doğal yoğun kullanımıyla meydana gelen yıpranmaların, kentlerde yeşil alanların azalması ile oluşan sera etkisi neticesinde tahrip olmuş alanların da her geçen gün artacağı görüşünde olan Kesikbaş, bu alanların tekrardan doğaya kazandırılması, yaşanılabilir mekânlar oluşturulabilmesi için peyzaj mimarlarına ihtiyacın daha da artacağı kanaatinde. Peyzaj sektörü ile inşaat sektörünün paralel hareket eden bir yapıda olduğunu da vurgulayan Kesikbaş, peyzaj maliyetlerini etkileyen faktörler hakkında da şu bilgileri veriyor:

"Demir ve betondaki hareketlenmeler dışında onu çok etkileyen, kereste ve bitkisel materyal maliyetleri olur. Afrika ve Avrupa menşeli kereste türleri; dolar ve euro kuru ile geldikleri için peyzaj maliyetlerini en çok etkileyen kalemlerdir. Geçmişte çok tercih edilen ithal bitki talepleri de maliyetlerimizi çok etkileyen unsurlarken günümüzde iç piyasada bu ihtiyacımızı karşılayacak çok iyi firmalar yetişmesiyle ortadan kalkmıştır. Otomatik sulama malzemeleri, bazı zemin döşeme malzemeleri (Granit ve tuğla), oyun grubu ve spor aletleri, havuz tesisatları, çim tohumu ve rulo çim, son olarak ta donatı elemanları (bank, saksı, çöp kovası, aydınlatma vb.) yaklaşık maliyetimize yön veren en büyük kalemlerimizdir."

Kesikbaş, bir bahçe peyzajının minimum 1 metrekaresinin en az 500 TL olduğunu da ekliyor. Belediyeciliğin gelişmesiyle beraber şehir, ilçe kasaba ve köyler de dahil her kişiye peyzaj hizmetini götürdüklerinin de altını çizen Kesikbaş, artık bu çalışmaların bir lüks değil ihtiyaç haline geldiğini ifade ediyor. Peyzaja en çok Arap Emirlikleri, Dubai ve Katar bölgesi ilgi gösteriyor.

Kesikbaş, balkon ve bahçelerin çiçeklendirilmesi hakkında ise şu bilgileri veriyor: "Artık güneş bize yüzünü göstermeye başladı. Balkonlarımızda ya da bahçelerimizde sardunya, fesleğen, mine, kadife, ortanca, sıklamen, begonya çiçeklerini toprakla buluşturabiliriz. Sebze fidelerimizi ekmek için toprak hazırlamaya başlanabilir kimi bölgeler de de ekim yapılabilir. Çim tohumu atacaksanız tam zamanı; doğal yağış olan bu dönemde sulama zahmeti çekmeden güneşte yakmadan yaz ayına istediğiniz forma gelecektir."

"PANDEMİ İLE TALEP ARTTI"

Babil Peyzaj Proje ve Uygulama firmasının kurucusu Sanem Özparpucu, İzmir Ege Üniversitesi mezunu. 15 yıldır peyzaj sektörüne hizmet veriyor. Ekibi ile birlikte genel olarak kişiye özel villa bahçeleri, site ortak alanları, butik otel bahçeleri gibi alanlarda tasarım ve uygulama yapıyor. Son senelerde özellikle olağanüstü afetler ve salgınlarla beraber peyzajın önemine dair farkındalığın arttığı görüşünde olan Özparpucu, pandemi döneminin insanları daha da yeşile yaklaştırdığını söylüyor. "Maliyetlerde en büyük etmenin yerli üretimin ithal üretim kadar kaliteli olmamasına rağmen fiyatları ithal ürünler ile yarışır halde olması" diyen Özparpucu, üretim kalitesini artırmak için ihtiyaç duyduğu gübrenin ithal edilmesi, üretim artığı saksıların geri dönüşümünü sağlayamamak gibi birçok giderin ürün fiyatlarına yansımasıyla tasarımcıların aynı birim fiyata daha dolgun olan ithal ürünlere yöneldiklerini ifade ediyor. Projelerde maliyetin değişkenlik gösterdiğini de ekleyen Özparpucu, kullanılacak ya da çıkarılacak bir soliter bitkinin bile proje bedelini etkileyebileceğini vurguluyor. Peyzaj hizmetinin lüks hizmet sektöründe yerini koruduğunu söyleyen Özparpucu, "Tam aksine üst gelir grubu için bile bir skala oluşuyor. Artan maliyetlerle birlikte ithal ürün kullanmak zorunda oldukça mahremiyet sağladığımız bitki grupları ile aranjman oluşturduğumuz bahçeler için limitler artmaya başladı" diyor. Daha çok İtalya, Hollanda, Almanya, İngiltere gibi ülkelerin peyzaja daha çok yer verdiğini de sözlerine ekleyen Özparpucu, "Gezip gördükleri ya da yaşadıklarını kendi yaşam alanlarında da görmek istiyorlar" diyor. Özparpucu bu mevsim içinde peyzaj meraklılarına birkaç uyarıda bulunuyor: "Yaz mevsimine giriyoruz. Güneş alan balkonlarda saksılarda narenciyelerden limon, altına birkaç boy saksı içinde Nandina ve Buxus bitkileri ile aranjmanlar oluşturabilirsiniz. Cycas bitkisi tropik bir etki verir, yaşam alanlarınızı daha sıcak tropik bir hava ile geliştirebilirsiniz. Bodrum papatyasını minimal saksılarınızda dahi kullanabilir rengi ile enerji dolabilirsiniz. Zeytin ağacı çok bereketli bir ağaçtır. Manevi olarak da anlamı olan bu ağacın kullanıldığı yerde verdiği enerjiye inancım tamdır. Olabildiğince her bahçemde kullanmayı tercih ediyorum. Teraslarda da geniş saksılarda kullanımını öneriyorum. Dört mevsim yeşil olması ile beraber yazları çiçek açan Hebe, Europs, Fırça çalısı, Gaura, mevsimlik Sardunya, Sıklamen ve Menekşe gibi bitkiler kullanarak hem dinamik hem de renkli bir bahçe oluşturabilirsiniz. Bahçelerde ise ağaçların yer değiştirmesi için sağlıklı olmayan bir döneme girdik. Büyük olasılıkla yer değiştiren ağaç, sıcağın etkisi ile kuruyacaktır. Buna dikkat etmelisiniz."

"DOĞA İLE UYUMLU YAPILAR TERCİH EDİLİYOR"

2011 yılından bu yana aktif olarak mimarlık mesleğini icra eden Global İnşaat Yüksek Mimarı L. Nil Ay, yaptıkları her projede mutlaka peyzaj işlerine yer verdiklerinin altını çiziyor. Son yıllarda Türkiye'de peyzaj ve kentin bir bütün olarak ele alınmaya başladığını söyleyen Ay, "Pandemi, deprem ve ekolojik konular sebebiyle insanlar doğa ile uyumlu izole tasarlanmış yapılarda yaşamayı tercih etmeye son birkaç yılda başladı. Bu süreçte peyzajın önemi ve peyzaj mimarlığının önemi arttı" diyor. Mimar Ay, bir bahçe peyzajı yapmak için öncelikle; doğru bitki seçimlerinin yapılması, bölgenin iklim koşullarının incelenmesi gerektiğinin de bilgisini vererek, zevklere göre maliyetin çok değişken olduğunu, sıfırdan peyzaj kurulumunun doğru tekniklerle villa önü peyzaj için metrekare fiyatının 12 bin ile 100 bin TL aralığında değiştiğini söylüyor. Mimar Ay, son olarak orta sınıf gelirine sahip kişilerin son günlerde Tiny House trendini takip ettiğini, müstakil villaların ise hala üst gelir grubuna sahip insanlar tarafından kullanıldığını ekliyor.

"PEYZAJ HİZMETLERİ ORTA SINIFA İNDİ"

Yasin OTUZOĞLU / TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Genel Başkanı

Türkiye'de çok uzun yıllardır peyzaj mimarlığı hizmetleri verilmektedir. Hatta Cumhuriyet'in ilk yıllarında Atatürk'ün talimatı ile yurtdışından ülkemize gelen uzmanlar ile süs bitkisi yetiştiriciliği, peyzaj uygulama gibi faaliyetleri, 1933 yılında akademik olarak da başlamıştır. Aradan geçen 90 yıllık sürede ülkemizde kendine önemli yer edinen peyzaj sektörü, günümüzde kamusal ve özel açık yeşil alanların olmazsa olmazı haline gelmiştir. Ülkemiz, doğal, kırsal ve tarihi peyzaj konusunda oldukça zengindir. Ancak peyzaj mimarlığı konusunda hala tüm yasal haklarını eline almış durumda değildir. Buna rağmen çok değerli kentsel ve kültürel peyzaj uygulamaları bulunmaktadır. Çünkü doğru peyzaj uygulamaları tercih olmaktan çıkıp bir zorunluluk haline gelmeye başlamıştır. Peyzaj maliyetleri, birçok farklı parametreye bağlıdır. Uygulama kısmı aynı inşaat gibi malzeme, makine ve işçi fiyatlarına bağlıyken üretim kısmı ise aynı tarım gibi üretim girdi maliyetleri, sarf malzemelerinin maliyetleri vb. tarımsal üretim maliyetlerine benzer maliyetlere göre değişkenlik göstermektedir. Hatta proje ofislerin personel maliyetinin yanında kira, sunumlar için sarf edilen kırtasiye ve enerji maliyetleri yine genel maliyete eklenmektedir. Peyzaj sektörü çok fazla bileşenden oluşması sebebiyle maliyetleri de sektörün hangi dalı ile ilgileniliyorsa ona göre değişkenlik göstermektedir. Peyzaj hizmetleri çok uzun yıllar lüks olarak görülmüştü ancak artık hem yasal zorunluluklar hem de kişisel alan ihtiyacının artmasıyla park ve meydan ölçeğinden özel bahçe ve hatta balkon/teras ölçeğine kadar peyzaj hizmeti alan kişi sayısı hissedilir ölçüde artmıştır. Bununla birlikte kişisel olarak küçük ölçekli kişisel bahçe, balkon/teras ve iç mekanlarda peyzaj düzenlemesi yapmak isteyenler için bahçe marketler ve perakende satış işletmeleri de aynı ölçüde artmıştır. Dolayısıyla peyzaj hizmetlerinin orta sınıflara indiğini söyleyebiliriz.

DÜNYADA VE ÜLKEMİZDEN PEYZAJ ÖRNEKLERİ

Avustralya Paul Bangay'ın bahçeleri

Toskana peyzajı

Central Park

Çin'in Qinhuangdao şehrinde yer alan Red Ribbon Park

Atlanta Botanik Parkı

Topkapı ve Dolmabahçe Sarayı bahçeleri

Sarıyer Atatürk Arboretumu,

Kocaeli Ormanya (Doğal Yaşam Parkı),

Konya Kelebekler Vadisi

Ankara Dikmen Vadisi

Ankara Botanik Park ve Altınpark,

İstanbul'da Caddebostan, Bostancı ve Kartal sahil düzenlemesi,

Emirgan Korusu,

Göztepe Parkı,

Versailles Sarayı'nın bahçesi

Piri Reis Üniversitesi kampüsü

Kalamış Parkı

ÇALIŞMA ALANLARI GİDEREK ARTIYOR

Peyzaj mimarları; peyzaj tasarım, uygulama, kontrol ve müşavirlik hizmetleri, bakım hizmetleri, süs bitkisi yetiştiriciliği, peyzaj planlama, peyzaj politikaları, akademik araştırmalar, danışmanlık, bilirkişilik, gayrimenkul değerleme, iş güvenliği uzmanlığı ve CBS uzmanlığı gibi çok geniş yelpazede kamu, özel sektör ve yerel yönetimlerde iş imkanına sahip. Bu alanlar şunlar:

-Peyzaj mimarları; parklar, konut bahçeleri, ortak yaşam alanları, kampüsler, bahçeler, ticaret merkezleri, tatil köyleri, ulaşım tesisleri, kamusal ve kurumsal merkezler ve deniz kenarı gelişmeleri gibi geleneksel yerleri planlar ve tasarlar.

-Ayrıca sulak alanlar, dere koridorları ve ormanlık arazi gibi insanların rahatsız ettiği doğal yerlerin restorasyonunu tasarlar ve planlarlar. Tarihi manzaraları ve kültürel kaynakları takdir etmeleri, peyzaj mimarlarının ulusal, bölgesel ve yerel tarihi alanlar ve alanlar için koruma planlama projeleri üstlenmelerini sağlar.

-Kamuda belediyeler, bakanlıklar, valilikler peyzaj mimarlarına kadro veriliyor.

-Peyzaj şirketleri, proje şirketleri, inşaat şirketleri, donatı elemanlarını tasarlayan ve üreten firmalar, oyun grubunu tasarlayan ve üreten firmalar, ÇED raporu hazırlayan şirketler, fidanlıklar, bitki üreticileri gibi birçok alanda peyzaj mimarlarına iş imkânı sunuluyor.