PARA GÜNCEL/ TAYGUN DELİOĞLU Şu ana kadarki yazılıp çizilen konuşulan her gün yenisi duyurulan metaverse evrenlerinin tamamı böyle. Evet, birinden aldığım bir kıyafeti diğerinde giyemeyeceğim, çünkü hiç bir evren diğeriyle birlikte çalışmayacak, hiç bir firma da buna sıcak bakmıyor. Hemen hemen her gün bir firma kendi metaverse evrenini duyuruyor, iki tane video çıkartıp beş dakika demosu olan bir "oyun" gösteriyor ve bunun adına da şaka gibi "metaverse" diyorlar.
Maalesef ki Türkiye'de de bir olayı araştırıp öğrenmeden direkt izleyerek konuya hakim olan kişiler, her konu hakkında olduğu gibi metaverse hakkında da epey bir bilgi sahibi. Hal böyle olunca da sizlere jet hızında bu çöplüğün gerçeklerini ve metaverse'in ne olduğunu nasıl olduğunu ve nasıl olamayacağını anlatacağız. Giriş yapmadan önce özellikle belirtmek isteriz ki metaverse dediğimiz kavram, merkeziyetsiz bir evrendir. Blockchain teknolojisine de biraz benzer.
Bu metaverse konularını okuduğunuzda veya izlediğinizde çok fazla blockchain'den söz edildiğini görmüşsünüzdür. Bugüne kadar, o kadar fazla teknoloji duyuruldu, piyasaya çıkarıldı, ancak kullanıcılar tam hazır olmadığı için son tüketiciye ulaşmadan rafa kalktı. Şu an için bu blockchain de öyle olacak gibi görünüyor.
2000'li yılların başlarında hatırlarsınız "internet dünyamızın geleceği", "her şeyimiz internet olacak", ".com adresler çok önemli bu adreslerle çok büyük getiriler elde edilecek" gibi pek fazla söylem oldu. Ki yapan yaptı, ama internetin orada sözü edilen noktaya gelebilmesi için ilk önce geniş bant bağlantının yaygınlaşıp herkesin evine ücretsiz veya çok makul fiyatlarla gittiğini görmemiz gerekiyordu. ikincisi GSM teknolojisinin yani cep telefonu teknolojisinin internet bağlantı hızlarının artmasını bekledik. Üçüncüsü cep telefonların akıllı telefonlara, tabletlere evrilmesi gerekiyordu.
HAYDİ DEĞİŞTİRİN ARTIK...
Yani bu internet dünyasından tam anlamıyla bir verim alabilmemiz, gerçek anlamda 15 yılı buldu. Apple markasının ilk akıllı telefonu iPhone 3 çıktığında, daha video çekemiyordu…
Bu teknolojilerin böyle yükselip çakıldığı, rafa kalktığı o kadar çok örnek var ki, artık her çıkan teknolojiye "Vay arkadaş çok iyi teknoloji" diyemiyoruz. Bitcoin için de DarkWeb'den çıkıp piyasaya girdiğinde, ilk duyulduğunda dünyayı değiştirecek teknoloji, yeni para birimi vs dediler; yedi-sekiz yıl oldu, haydi değiştirin artık…
Basit bir diğer örnek olarak bundan dört-beş sene önceki VR teknolojisini ele alalım... Unity firması VR yaptı ardından Facebook, Oculus firmasını satın aldı. Herkes "Vay canına müthiş teknoloji, mükemmel bir şey" dediler. Samsung, ardından VR gözlüğünü duyurdu, bir kaç ünlü yapım şirketi VR piyasasını büyütmek için özel filmler yaptı, ancak son tüketiciye ulaşmadığı için, herkes maksimum beş dakika kadar dayandığı için ve bir anda yükselişe geçip yenilik getiremedikleri için VR teknolojisi bir anda düşüşe geçti ve kimsenin umrunda olmadı. Ardından "HTC firması VR teknolojisini kurtaracak" dediler, sonra HTC diye de bir firma kalmadı. Bu olayı lehine çevirmeye çalışan Microsoft, HoloLens duyurdu, karşımıza bir video çıkarttı, nerede acaba o ürün? Hiç adından söz edilmiyor.
Google işi bir adım daha öne taşıdı ve normal bir optik gözlüğe bu sanal gerçekliği getireceğini duyurdu, ancak sadece elimizde Google glass videosu var. Aradan beş yıl geçti. Ne oldu bu teknolojilerin hepsine? Bir anda yok oldu…
Konuyu biraz daha açmak gerekirse Bitcoin de aynı bu VR gibi bir teknoloji ürünü. İkisi de yükselen ve heyecanlandıran iki teknoloji. Bitcoin yüksekliğini ilk dönem korudu sonra çakıldı sonra tekrar yükselme döneminde geçti. İleride tekrar düşer ancak bir sonraki yükselişinde oradaki varlığını sürdürür diye düşünülebilir, ancak VR tarafında ise sürekli bir kalp masajı yapılıyor, tüm firmalar bugüne kadar ki yatırımlarını, satın alımlarını veya çıkarttıkları ürünlerden daha da çok zarar etmemek için algı operasyonu ile piyasayı canlı tutmaya yatırımlarını kaybetmemeye çalışıyor.
Hal böyle de olunca, bir teknoloji işinde eğer VR varsa biraz soğuk yaklaşmak gerekebilir. Zaten maalesef çok da fazla ilgi çekici değil.
WEB 3.0 TEKNOLOJİSİ ORTADA YOK
Metaverse konusuna gelecek olursak eğer Eylül ayında Facebook'un metaverse evrenini duyurmasının arasından tam bir yıl geçmiş olacak. Şirket bu işe o kadar inandı ki başkalarını da inandırmak adına ismini bile Meta yaptı. Aradan yaklaşık bir yıl geçti elimizde halen bir video ve bazı firmaların çıkarttığı MMO oyunlarını metaverse olarak kandırmaları mevcut. Ortada ne bir evren var ne de evrencik var. Hiç bir firma yanına bile yaklaşamadı çünkü metaverse olması için Web 3.0 teknolojisi daha ortada yok.
Nereden baksanız bakın bu metaverse'in bir noktaya gelmesi veya olgunlaşması 15-20 yıl sürecek. Bu süre zarfındaki teknoloji için şimdiden bu kadar heyecanlanmaya gerek olduğunu, şu dönemde pek düşünmemek gerek, kaldı ki bu evrenleri yaratmak isteyen büyük teknoloji firmalarının hepsi, merkeziyetsiz bir sistemi merkeziyetli bir hale getirmenin peşindeler. Daha ortada böyle bir teknoloji yok sadece ismi var bunun kavgaları yapılıyor.
Facebook'un ismini değiştirdiği dönemde ortaya attığı metaverse kavramı ve sonrasında birçok firmanın çıkıp "Biz kendi meta evrenimizi yaracağız" demesi, artık işi çığrından çıkardı.
Fark etmişsinizdir; gerçek blockchain'cilerin ve gerçekten bu işi kodlayan kişilerin direkt olarak metaverse demediklerini, Web 3.0 dediklerini... Bu yazılımcı arkadaşlar; Meta'nın ve diğer firmaların getirdiği veya getirmeye çalıştığı bu metaverse kavramına, her şeye karşı çıkıyorlar.
Örnek olarak 2020 yılında Facebook, Libra isminde yeni bir kripto para birimini piyasaya süreceğini duyurmuştu, Libra çıkacağı tarihte batan coin'ler arasında yerini aldı, Facebook'tan önce birçok sahte web sitesi, bu coin'leri sattı ve o dönemde Bitcoin'in güven sorunları yaşatması sebebiyle başarısız projeler rafında yerini aldı.
BİRLİKTE ÇALIŞILABİLİRLİK PROBLEMİ
Biliyoruz ki; bu metaverse kavramlarıyla ilgili en büyük problem, bu kodlamayı yapan kişilerin kendi dünyaları içinde "interoperability" yani birlikte çalışabilirlik problemini çözme konusudur. En basiti ise bir metaverse evrenindeki ayakkabınızı başka bir evrende kullanabilme konusu... Tüm blockchain kodlaması yapan ve metaverse evrenini yaratmaya çalışan kişiler, bu problemi çözmeye odaklanıyor. Ancak büyük şirketlerin hiçbiri bu konuya yaklaşmak istemiyor, çünkü neden? Facebook'tan örnek verecek olursak; sıfırdan kendine ait bir dünya yaratıyor, milyarlarca dolar Ar-Ge yatırımı gerçekleştiriyor, yeni start-up firmaları bünyesine katıyor, ürün geliştiriyor, ama bir kullanıcı çıkıp diyor ki; "Ben microsoft evrenindeki ayakkabımı Meta'nın metaverse evreninde de kullanacağım" diyor. Tabiricaizse bu olay, bir şirketin iç ekonomisine direkt olarak bir darbedir. Hiç bir şirket de bunu kabul etmez.
Web 2.0 teknolojisi de ilk çıktığında neler neler söylendi; günün sonunda, algoritmaların sizin düşünce yapılarınızı çözüp size uygun reklam çıkarttığı bir teknoloji haline geldi. Büyük teknoloji şirketlerinin daha çok para kazandığı bir teknoloji metoduna döndü.
Çok değil yakın zamanda 5G duyurulduğunda da neler neler söylendi, ancak 4G teknolojisi reklamlarını hatırlayın... Taksim Meydanı'nda bir adam elindeki telefondan maç izliyordu herkes yine süper teknoloji, dedi bir anda 'yükselişe geçti', ancak şu anda tüm dünya 4G teknolojisini kullanıyor kaçımız telefondan maç izliyoruz? Evet, bunu izleyebilecek bir teknolojimiz var, ancak bunu izleyecek platform yok ki, internet kotası, hız problemi vs derken 'yükseliş yalan oldu' yine. Teknoloji var, ama şirketler sizin ona ulaşmanıza izin vermiyor.
Tamam, bu blockchain teknik olarak çok büyük şeyler başarıyor olabilir, tamamen katılıyoruz, yüzde 100 haklısınız, ama kapitalizm hiç bir zaman olduğu gibi şimdi de o teknolojinin hayatımıza girip rahat rahat takılabilmemize izin vereceğini zannetmiyoruz.
AVRUPA'DA KİMSENİN UMRUNDA DEĞİL
İlginç bir başka konuya da değinmek gerek... Metaverse ve Web 3.0, Türkiye'nin gündeminde özellikle teknoloji takipçisi olan genç kitlenin gündeminde önem taşıyan bir konu, ancak Avrupa'da kimsenin umurunda değil, herkes Facebook'un yeni adıyla dalga geçti ve konu kapandı. Daha da ilginç bir şey söyleyelim, internet ilk çıktığında da merkeziyetsiz olduğu için çıktı. Amerikan ordusu ilk onu merkeziyetsiz olsun diye yaptı.
IPv6 teknolojisi ne olur gelsin dediler. 2004 senesinde, IPv4 kullanılıyordu, firmalar elimizde yeterli IP kalmadı, IP yok dedi, Microsoft cURL eğitimindeki dokümanlar içinde IPv6 teknolojisiyle metrekareye 1500 IP düşeceği anlatılıyor IP nin 6. versiyonu bu kadar uçacak diye anlattılar. Yıl 2022, halen firmalar IPv6'yı kapatıyor IPv4 kullanıyor. Bu noktada "Hani bitmişti, halen hiç bir firma IPv6 trafiğini alıp kullanamıyor" denebilir.
HEPSİ MARK ZUCKERBERG'İN PROJELERİNE KARŞI
Öte yandan Web 3.0 konusunda çok güzel gelişmeler var, metaverse kavramı dışında teknoloji için çok daha yararlı olabilecek adımlar atılıyor. Bunu gerçekten kodlayan yazılımcıların hepsi Mark Zuckerberg'in projelerine haklı olarak karşılar. Çünkü büyük firmaların çoğu, merkeziyetsiz bir sistemi merkeziyetli bir hale getirmenin peşinde. Tabii bu olaylar çok karışık; "interoperability" yani birlikte çalışabilirlik olayları çözülmeden metaverse'in kaymağı yenmeyecek, ama bunu da yapmak istemiyorlar. Ne olacağı pek belli değil, bu güne kadar da elle tutulan hiç bir şey olmadı, bir 10 yıl içinde de olmayacak gibi görünüyor.
