PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA İhracatta 2025 Yılı Eylem Planı açıklandı. Eylem Planı, mal ve hizmet ihracatını artıracak yeni destek mekanizmalarından, ticari diplomasinin güçlendirilmesine, gümrük süreçlerini kolaylaştıracak faaliyet ve projelerden ihracat finansmanına yönelik yenilikçi çözümlere kadar geniş bir yelpazede kurgulanan 77 eylemden oluştu. Ticaret Bakanı Ömer Bolat tarafından açıklanan İhracat Eylem Planı'na göre, 2025 yılı destek bütçesi 25.5 milyar lirası mal ihracatı, 7.3 milyar lirası hizmet ihracatı olmak üzere yaklaşık 33 milyar liraya çıkarıldı. Plan'a göre bu yıl toplamda 27 bin 700 mal ve hizmet ihracatçısının desteklenmesi planlanıyor. 2024 yılında 48.7 milyar dolarlık ihracat desteği sağlayan Türk Eximbank'ın, bu yıl bu rakamı 50 milyar dolara çıkarması hedefleniyor. Bu doğrultuda, Türk Eximbank ile birlikte Uzak Ülkelere ve İslam İşbirliği Teşkilatı üyelerine ihracat yapan firmalara öncelikli olarak finansman sağlanması planlanıyor. 2024'te 93.3 milyar lira krediye 83.1 milyar lira kefalet imkanı sunan İhracat Geliştirme A.Ş.'nin (İGE) 2025'te açıklayacağı yeni kefalet destek paketleriyle toplamda 70 milyar liralık bir kapasite artışını sağlaması ve yıl sonunda kümülatif olarak 160 milyar liralık kredi kefalet desteği sunması amaçlanıyor.
8 BİN 500 İHRACATÇI YEŞİL PASAPORT ALACAK
Önce İhracat Eylem Planı'nın detaylarına odaklanıyoruz. Bu yıl 269 ticaret heyeti, 85 alım heyeti yoluyla daha fazla pazara ulaşılması hedefleniyor. Ayrıca, 65 yurt içi, 330 yurt dışı fuar ve bin 650 bireysel katılımın desteklenmesi öngörülüyor. İlaveten, 50 adet UR-GE Projesi ve 40 adet Küresel Tedarik Zinciri (KTZ) projesinin hayata geçirilmesi planlanırken 12 bin adet Pazara Giriş Belgesi'ne yönelik destek verilmesi öngörülüyor. 61 şirketin 63 markasının da Marka ve TURQUALITY® destekleri kapsamına alınarak toplamda 355 şirketin 380 markasının desteklenmesi hedefleniyor. Bu yıl 8 bin 500 ihracatçıya yeşil pasaport verilmesi planlanıyor.
TEKNOLOJİ VE YENİ PAZAR ODAKLI FAİZ VE KAR PAYI DESTEĞİ
Bakan Bolat'ın açıklamalarına göre bu yıl "Teknoloji ve Yeni Pazar Odaklı Faiz ve Kar Payı Desteği" ihracatçılarla buluşturulacak. Bu kapsamda, Türk Eximbank'ın "Katma Değerli İhracat ve Pazar Çeşitlendirmesi Kredi Programları" çerçevesinde, ihracatçıların kullanacakları krediler için ödeyecekleri faiz veya kar payının bir bölümü desteklenecek. Öte yandan Responsible® Programı ile ihracatçıların, Türk Eximbank'ın Yeşil Dönüşüm Yatırım Kredisi imkanlarından daha etkin olarak yararlanmaları için, söz konusu kredilere faiz/kar payı desteği verilecek.
Yurt içi fuarların destek kapsamına alınmasının şartları hafifletilirken, Prestijli Fuar İmkanı'nın yurt içi fuarlara genişletilmesi ve yurt içi fuarlarda "Desteğe Esas Tutar Uygulamasına" geçilmesi sağlanacak.
SAĞLIK TURİZMİNDE HEDEF 3.5 MİLYAR DOLAR
Hizmet ihracatına yönelik olarak bu yıl ABD, Avrupa, Körfez ülkeleri ve Türk Cumhuriyetleri başta olmak üzere 42 adet yurt dışı etkinlik organizasyonu, bin 200 bireysel katılımı desteklenen yurt dışı etkinliği ve 20 bireysel katılımı desteklenen yurt içi etkinliğin gerçekleştirilmesi planlanıyor.
Hizmet ihracatçılarına yönelik hususi damgalı pasaport uygulamasını geliştirmek üzere çalışmalara devam edilecek. Yurtdışı Lojistik Dağıtım Ağları (YLDA) için Türk Eximbank prefinansman imkanını geliştirilerek, Fuar Alanı Yapım Desteği ile yüksek standartlara haiz olacak uluslararası fuar alanlarının yapılmasına imkan sağlanacak.
Türkiye'nin dünyada öne çıktığı bir diğer hizmet sektörü olan sağlık turizminde, 2 milyon sağlık turistinin Türkiye'de ağırlanarak 3.5 milyar dolarlık sağlık hizmet ihracatı gerçekleştirilmesi hedefleniyor.
BÜTÇE ARALIKTA 836 MİLYAR LİRA AÇIK VERDİ
Merkezi yönetim bütçesi 2024 yılını 2.1 trilyon lira açıkla tamamladı. Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre, 2024'te bütçe gelirleri yıllık yüzde 66.5 artışla 8 trilyon 670.9 milyar lira, bütçe giderleri yıllık yüzde 63.6 artışla 10.8 trilyon lira düzeyinde gerçekleşti. Faiz giderlerinin yıllık yüzde 88.3 artışla 1.27 trilyon liraya yükseldiği 2024'te bütçe 835.7 milyar lira faiz dışı açık verdi. 2024 yılında vergi gelirleri yüzde 62.3 artışla 7.3 trilyon lira oldu.
2024 yılı Aralık'ta bütçe gelirleri yıllık yüzde 60.4 artışla 877 milyar 577 milyon lira, bütçe giderleri yıllık yüzde 22.3 artışla 1 trilyon 706.8 milyar lira düzeyinde gerçekleşirken, merkezi yönetim bütçesi Aralık'ta 829.2 milyar lira açık verdi. Faiz giderlerinin yıllık yüzde 77.8 artışla 75.2 milyar lira olduğu Aralık'ta, faiz dışı denge yıllık yüzde 6.4 artışla 754 milyar lira açık verdi.
Orta Vadeli Program'da (OVP) 2024 yılı sonunda bütçe dengesinin 2.15 trilyon lira açık vereceği öngörülmüştü. 2025'te bütçe gelirlerinin 12.8 trilyon lira, bütçe giderlerinin 14.7 trilyon lira, bütçe açığının ise 1.93 trilyon lira olması hedeflendi.
"MALİYE POLİTİKASI DEVREYE GİRMELİ"
A&T Bank Baş Ekonomisti Ayşe Özden, 2024 yılsonunda bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 5'lere yaklaşmasının, Türkiye ekonomisinin iç dinamikleri dikkate alındığında önemli bir risk faktörü olarak öne çıktığını kaydetti. Yüksek enflasyon ve deprem felaketinin etkisiyle artan kamu harcamalarının, bütçe üzerinde ciddi bir baskı oluşturduğunu ifade eden Özden, "Buna karşın, yıl genelinde yüzde 62 oranında artan vergi gelirleri ve yüzde 120 oranında artan gelir vergisine rağmen bütçe açığı derinleşmeye devam ediyor. Bu noktada, sıkı para politikasının tek başına yeterli olmayacağı aşikar. 2025 yılı için maliye politikasının da etkin bir şekilde devreye girmesi hem makro ekonomik dengelerin korunması hem de finansal istikrar açısından kritik bir süreç olacak" dedi.
KASIM'DA CARİ AÇIK 2.87 MİLYAR DOLAR OLDU
Cari işlemler hesabı Kasım'da 2 milyar 871 milyon dolar, yılın 11 ayında 5 milyar 606 milyon dolar açık verdi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre 2024 Kasım'da altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 3 milyar 443 milyon dolar fazla kaydetti. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı 5 milyar 235 milyon dolar olarak gerçekleşti. Yıllıklandırılmış verilere göre Kasım'da cari açık 7.4 milyar dolar olurken, ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret dengesi de 54.6 milyar dolar açık verdi. Kasım'da, hizmetler dengesi altında yer alan taşımacılık hizmetleri ve seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler sırasıyla 1.34 milyar dolar ve 2.63 milyar dolar düzeyinde kaydedildi. Kasım'da doğrudan yatırımlar kaynaklı net girişler 582 milyon dolar olarak kaydedildi. Portföy yatırımları Kasım'da 1.23 milyar dolar tutarında net giriş kaydetti. Resmi rezervlerde Kasım'da 1.33 milyar dolar net artış oldu.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda dış finansmana daha uygun koşullarla erişimin arttığını kaydetti. Şimşek, "Cari açığın milli gelire oranının yüzde 1'in altında ve 2024 yılı hedefimizden çok daha olumlu gerçekleşmesini bekliyoruz. Avrupa Birliği'ndeki zayıf talep, artan petrol fiyatları, güçlenen ABD doları ve düşen Avro/Dolar paritesi cari dengeyi önümüzdeki dönemde olumsuz etkileyebilecektir. Sürdürülebilir cari dengeyi korumak ve finansman kalitesini daha da artırmak için programımızı kararlılıkla uygulamaya devam ediyoruz" dedi.
Bu arada Bakan Şimşek, geçen hafta Londra'da 250'den fazla yabancı yatırımcıya
Türkiye ekonomisini anlattı: Şimşek, dezenflasyonu sadece talep yönlü politikalarla değil, gıda, konut ve enerji gibi birçok alanda arz yönlü tedbirlerle de destekleyeceklerini ve bu alandaki reformlara hız kazandıracaklarını belirtti.
MB'DEN FAİZ KARARI BEKLENİYOR
TCMB, bu hafta yılın ilk Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısını gerçekleştirecek. 2025 yılında sekiz PPK toplantısı yapacağını duyuran TCMB'nin, 23 Ocak'taki toplantıda faiz indirimine devam etmesi bekleniyor. Hatırlanacağı üzere TCMB Aralık'ta, 22 ay aranın ardından bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 50'den yüzde 47.5 düzeyine indirmişti. 300 baz puan olan faiz koridorunu daraltarak eksi/artı 150 baz puan olarak belirlemişti.
A&T Bank Baş Ekonomisti Ayşe Özden, TCMB'den Ocak'ta 250 baz puan faiz indirimi beklediğini ifade etti. Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Yücel Tonguç Erbaş ve İntegral Yatırım Araştırma Müdürü Seda Yalçınkaya Özer de Ocak'ta 250 baz puan indirim bekleyen isimlerden.
YATIRIMLARA 1.44 TRİLYON LİRA ÖDENEK TAHSİS EDİLDİ
2025 yılında Yatırım Programı'nda yer alan 3 bin 783 adedi ana proje olmak üzere 14 bin 238 adet projeye toplam 1 trilyon 444.4 milyar lira ödenek tahsis edildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasını taşıyan 2025 Yılı Yatırım Programı 15 Ocak 2025 tarihli mükerrer Resmi Gazete'de yayımlandı. Yatırım Programı'nda kamu kurumları tarafından yürütülecek projelerin toplam tutarı yaklaşık 10 trilyon 599.5 milyar lira olarak kaydedildi. 2024'te 5 bin 296 adet proje tamamlanmış olup 2025 Yılı Yatırım Programı'na 5 bin 61 adet yeni proje dahil edildi. Yatırım Programı'nda en yüksek ödeneği yaklaşık 440 milyar lira ile ulaştırma-haberleşme sektörü, 217.9 milyar lira ile eğitim, 164.1 milyar lira ile tarım, 148.8 milyar lira ile madencilik, 110.2 milyar lira ile enerji sektörü aldı.
Yatırım Programı'ndan birkaç örnek vermek gerekirse, Karadeniz'deki 710 milyar metreküplük doğal gazın üretilmesine ve sahanın üretim kapasitesinin artırılmasına yönelik olarak yürütülen Sakarya Doğal Gaz Sahası Geliştirme Projesi'ne 72.8 milyar lira, diğer doğal gaz ve petrol arama ve üretim faaliyetleri için ise 67.9 milyar lira ödenek ayrıldı. 2025'te merkezi yönetim bütçesi kapsamında 18 bin 450 yatak kapasiteli 16 adet şehir hastanesinin yapımına devam edilecek olup bu hastanelerden 5 bin 450 yatak kapasiteli 5 adet hastane projesi tamamlanacak. Orman yangınlarıyla mücadele kapsamında Orman Genel Müdürlüğü hava taşıt filosuna 2025'te dört adet küçük yangın tanker uçağı katılacak.
Ayşe ÖZDEN / A&T Bank Baş Ekonomisti
"Rezervlerde rekor artış var"
Makro ekonomik tedbirler, parasal sıkılaşma, TL'deki kontrollü değer kaybı, azalan ithal talebi ve yılbaşından bu yana 52 milyar dolara ulaşan turizm gelirlerinin desteğiyle Haziran ayından beri fazla veren cari denge, Kasım ayında turizm gelirlerindeki yavaşlamayla birlikte açık verdi. Buna karşın, geçen yılın aynı döneminde yıllık 44.6 milyar dolar olan cari açık 2024 yılı Kasım'da 7.4 milyar dolara geriledi. Ödemeler dengesi açısından yılın ilk 11 ayında en dikkat çekici gelişmeler finansman tarafında gerçekleşen güçlü sermaye girişleri ve rezervlerdeki rekor düzeydeki artış oldu. Yılın ilk çeyreğinde 14 milyar dolara kadar düşen net rezerv varlıklar Kasım ayı itibarıyla 64 milyar dolara yükseldi. 2024 yıl için 9.5 milyar dolar cari açık beklentimi koruyorum. 2025 yılında Trump ve Çin arasındaki ticaret gerginliği, ana ihracat pazarlarımızdaki azalan dış talep, Çin'in rekabet gücünün artması ve emtia fiyatlarındaki oynaklık gibi dış riskler nedeniyle cari açığın 18 milyar dolar (milli gelirin yüzde 1.4'ü) seviyesinde gerçekleşmesini bekliyorum. Ancak dış denge 2025 yılı boyunca TL üzerinde büyük bir baskı yaratacak.
Prof. Dr. Nurullah GÜR / Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi
"Cari açığın en büyük nedeni ihracatın hız kesmesi"
Cari işlemler hesabı, Kasım 2024'te beş aylık fazla verme döneminin ardından yeniden açık tarafına geçti. Piyasalar Kasım'da cari işlemler hesabının aylık bazda açık vereceğini tahmin etmekle birlikte, gerçekleşen cari açık seviyesi piyasa beklentilerinin altında kaldı. Kasım'daki 2.9 milyar dolarlık cari açığın en büyük nedeni, ihracatın hız kesmesidir. Buna ek olarak, aylık ithalat kasım ayında 27 milyar doların üzerine çıktı. Türkiye ekonomisinin kademeli olarak soğuması, yıllıklandırılmış cari açık rakamlarının düşmesini sağlamıştı. Sıkı para politikasının başladığı 2023 yaz aylarından bu yana, yıllıklandırılmış cari açıkta 48.2 milyar dolarlık bir azalma görüldü. Ancak son aylarda bu düşüş hızı yavaşladı. Bu beklenen bir durumdu çünkü artık cari açıktaki geçici etkilerden ziyade yapısal sorunlar ön plana çıkmaya başladı. Cari açığın finansmanı tarafına baktığımızda ise 2023'ün aynı dönemine kıyasla Ocak-Kasım 2024'te doğrudan yabancı yatırımların ağırlığı azalırken, portföy yatırımlarının ise etkisinin arttığı görülüyor. Önümüzdeki aylarda cari açıktaki iyileşmenin durması ve hatta açık rakamlarının bir miktar yükselmesi muhtemel görünüyor. Türk lirasındaki reel değerlenme ithalatı teşvik etmeye başlarken, euro/dolar paritesindeki değişimler de dış ticaret rakamlarını olumsuz etkiliyor. Bu nedenle, 2025'te cari işlemler dengesinin 2024'teki kadar olumlu bir seyir izlemesi beklenmiyor.
Dr. Harun Türker KARA / Ankara Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi
"Bütçe açığı OVP hedefleriyle uyumlu"
Merkezi yönetim bütçe dengesi Aralık'ta 829.2 milyar lira açık verdi. 2024 yılının genelinde bütçe açığı 2.1 trilyon lira civarında gerçekleşerek OVP hedefleri ile uyumlu gerçekleşti. 2024 yılı bütçe giderlerinde deprem harcamaları belirgindi bu sene için ise maliye politikasının dezenflasyon sürecine vereceği katkı yakından takip edilecek. Ödemeler dengesi verilerine bakıldığında portföy yatırımlarında net sermaye girişinin 1.2 milyar dolar ile son dört ayın en yüksek düzeyinde gerçekleştiği ve diğer yatırımlarda net sermaye girişinin 3.9 milyar dolar ile Mayıs'tan bu yana en yüksek seviyede olduğu görülüyor. Özetle sermaye girişlerinin olumlu olduğu söylenebilir. 12 aylık kümülatif verilere göre uzun vadeli borç çevirme oranı bankacılık sektöründe yüzde 134 ve diğer sektörlerde yüzde 111 olarak gerçekleşti. Mevsimsellikten arındırıldığında da cari dengede nispi bir bozulma olduğu görülmekte. Bu duruma rağmen, 2024 yılı için oldukça düşük bir düzeyde; OVP beklentilerinden iyi bir şekilde milli gelire oranla yüzde 1'in altında bir cari açık gerçekleşeceğini söyleyebiliriz. Bu yıl ise cari açık, küresel gelişmeler, jeopolitik riskler ve ticaret savaşları gibi gelişmelerin etkisi ile OVP'deki yüzde 2 düzeyine yakınsayabilir. Merkez Bankası'ndan gelen son açıklamalar enflasyonun düşüş eğiliminde olduğu yönünde. Reel kesimin enflasyon beklentisinde de iyileşme var. TCMB bu ay 250 puanlık bir faiz indirimi yapabilir.
