PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Enflasyon Mayıs'ta beklentilere paralel olarak zirveyi gördü. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Mayıs'ta aylık yüzde 3.37 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 5.65 puan yükselişle yüzde 75.45 oldu. Yıllık tüketici enflasyonu baz etkisi kaynaklı belirgin artışa işaret etti. Bu artışta, 2023 Mayıs'ta doğal gazın ücretsiz kullanılması nedeniyle düşük baza ek olarak, cari ayda meskenlere yönelik doğal gazda ilk 25 metreküpün bedelsiz olarak kullandırılması uygulamasının sona ermesiyle enerji grubunda yıllık enflasyonda yaşanan artış etkili oldu. Temmuz'da memur ve emekli maaşlarına konu olan enflasyon farkı için beş aylık veri yüzde 22.72 olarak gerçekleşti. TCMB'nin Mayıs ayı piyasa katılımcıları anketinde, katılımcıların Haziran ayı TÜFE beklentisinin yüzde 2.56 olduğunu hatırlatalım. Enflasyon verilerinin açıklanmasıyla işyeri kira artış oranları da netleşti. Bu ay sözleşmesi yenilenen iş yerleri kiracılarına TÜFE 12 ay ortalamasına göre en çok yüzde 62.51 zam yapabilecek. Bu arada konutlarda yüzde 25 zam sınırlaması ise 2 Temmuz'da sona erecek. Temmuz'da sınırlamanın kalkmasıyla konut kira artışlarında da TÜFE 12 ay ortalaması dikkate alınacak.
ENFLASYONA EN ÇOK KATKI ENERJİDEN
TÜİK verilerine göre Mayıs'ta yüzde 9.60 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 7.08 ile konut, yüzde 5.63 ile eğitim, yüzde 5.52 lokanta ve oteller, yüzde 4.74 ile alkollü içecekler ve tütün, manşet enflasyonun üzerinde artış gösteren TÜFE ana harcama grupları olarak öne çıktı. Yıllık bazda ise bir önceki aya göre artışın en yüksek olduğu ana gruplar yüzde 104.80 ile eğitim, yüzde 93.21 ile konut, yüzde 92.84 ile lokanta ve oteller, yüzde 86.48 ile alkollü içecekler ve tütün, yüzde 79.10 ile ulaştırma, yüzde 77.67 ile sağlık oldu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) aylık fiyat gelişmeleri raporuna göre yıllık enflasyon, hizmet ve temel mal gruplarında bir miktar düşerken, enerjide belirgin olmak üzere diğer gruplarda yükseldi.
Meskenlere yönelik doğal gazda ilk 25 metreküpün bedelsiz olarak kullandırılması uygulamasının sona ermesi, Mayıs ayı manşet enflasyonunu 0.64 puan yukarıya çekti. Yıllık tüketici enflasyonuna katkılar incelendiğinde, enerji 3.45, hizmet 0.74, temel mal 0.66, gıda 0.53 ve alkol-tütün-altın gruplarının katkıları 0.27 puan arttı. Mevsimsellikten arındırılmış B ve C göstergelerinin artış oranlarındaki yavaşlama eğilimi Mayıs'ta kesintiye uğradı.
EN ÇOK FİYAT ARTIŞI KAKAODA
TÜİK verilerine göre Mayıs'ta TÜFE'de aylık olarak en yüksek artış gösteren seçilmiş temel ürünler yüzde 15.51 ile kakao, yüzde 12.03 ile erkek giyim, yüzde 9.39 ile kadın giyim, yüzde 9.27 ile şarküteri ürünleri ve diğer et çeşitleri, yüzde 8.82 ile kahve oldu. TÜFE'de aylık olarak en fazla düşüş gösteren temel başlıklara bakıldığında yüzde 12.14 azalışla patates ve bazı yumru bitkiler hariç sebzeler ilk sırada yer aldı.
Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Mayıs'ta aylık yüzde 1.96 oranında arttı, yıllık enflasyon 2.02 puan yükselerek yüzde 57.68 oldu.
Haziran'da aylık enflasyonun 2023 Haziran'daki yüzde 3.92'lik seviyenin altında kalmasını bekleyen uzmanlar, yıllık enflasyonun Haziran enflasyonuyla birlikte düşüşe geçeceğine işaret ediyor. 2023 Temmuz ve Ağustos ayı TÜFE artış oranlarının sırasıyla yüzde 9.49, yüzde 9.09 olduğuna dikkat çeken uzmanlar, yıllık enflasyonda baz etkili hızlı düşüş beklentilerini dile getiriyor.
"DOĞRU YOLDA OLDUĞUMUZ GÖRÜLÜYOR"
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek,"İlk yılın muhasebesi" başlığıyla bir paylaşımda bulundu. Şimşek, "Program çalışıyor, politika önceliklerimizde kat ettiğimiz mesafe doğru yolda olduğumuzu gösteriyor" ifadelerini kullandı. Şimşek, Merkez Bankası brüt rezervlerinin 44 milyar dolar artarak 142 milyar doları aştığını, swap hariç net rezervlerin pozitife döndüğünü kaydetti. KKM stokunun 1.2 trilyon lira azaldığını vurgulayan Şimşek, TL mevduatın toplam içindeki payının 16.2 puan arttığını belirterek, KKM stokunu kademeli olarak azaltmaya devam edeceklerini dile getirdi.
Bu arada, geçen hafta TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda sunum yapan ve milletvekillerinin sorularını yanıtlayan TCMB Başkanı Fatih Karahan, sıkı para politikası duruşunun kararlılıkla sürdürüleceğini dile getirdi. Enflasyon görünümünde kalıcı bir bozulmaya kesinlikle izin vermeyeceklerinin altını çizen Karahan, Hazirandan itibaren yaşanacak dezenflasyon sürecinde enflasyonu belirledikleri ara hedeflerle uyumlu olacak şekilde düşürmek için ne gerekiyorsa yapmaya devam edeceklerini kaydetti.
DIŞ TİCARET AÇIĞI GERİLEDİ
Türkiye'nin ihracatı Mayıs'ta yıllık yüzde 11.4 artışla 24 milyar 75 milyon dolara ulaşarak, tüm zamanların rekorunu kırdı. Mayıs ayı dış ticaret verileri Ticaret Bakanı Ömer Bolat ve Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe tarafından İstanbul'da açıklandı. Ticaret Bakanlığı verilerine göre Türkiye'nin ithalatı Mayıs'ta yüzde 10.3 azalışla 30 milyar 593 milyon dolar olurken, dış ticaret dengesi yüzde 47.8 azalışla 6.5 milyar dolar açık verdi. Mayıs'ta ihracatın ithalatı karşılama oranı 15.3 puan iyileşmeyle yüzde 78.7 oldu. Enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise, ihracatın ithalatı karşılama oranı 14.4 puan artarak yüzde 91.7 olarak gerçekleşti. Mayıs'ta geniş ekonomik grupların sınıflamasına göre, en çok ithalat 21.1 milyar dolarla (yüzde 16.4 azalış) hammadde grubunda yapılırken, bu grubu sırasıyla 4.9 milyar dolarla (yüzde 19.8 artış) tüketim malları ve 4.5 milyar dolarla (yüzde 5.4 azalış) yatırım malları grupları takip etti.
Yılın ilk beş ayında Türkiye'nin ihracatı yüzde 4.5 artışla 106.9 milyar dolar olurken, ithalatı yüzde 9.3 azalışla 143.7 milyar dolara geriledi. Geçen yıl ilk beş ayda 56 milyar dolar olan dış ticaret açığı bu yılın Ocak-Mayıs döneminde yüzde 34.4 azalışla 36.8 milyar dolar olarak kaydedildi. Mayıs itibarıyla son 12 aylık yıllıklandırılmış ihracat yıllık yüzde 2.3 artışla 260.1 milyar dolar, ithalat yüzde 7.8 azalışla 347.1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşirken, yıllıklandırılmış açık yüzde 28.8 azalışla 87.1 milyar dolar oldu.
TURİZM VE LOJİSTİĞİN ALTIN DÖNEMİ
Dünya ihracatının düştüğü bir dönemde Türkiye'nin küresel mal ihracatından aldığı payın yüzde 1.02'den yüzde 1.08'e yükseldiğini vurgulayan Ticaret Bakanı Ömer Bolat, hizmetler ihracatında küresel payın ise yüzde 1.25'ten yüzde 1.29'a çıktığını kaydetti. 24.1 milyar dolarla Mayıs'ta, 260.1 milyar dolarla ise yıllıklandırılmış ihracatta Cumhuriyet tarihi rekorunun kırıldığının altını çizdi. Yılın ilk beş ayında hizmet ihracatının bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 8 artış göstererek 36.2 milyar dolar seviyesine yükseleceğini tahmin ettiklerini dile getiren Bolat, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarına işaret ederek, turizm ve lojistikte altın dönemine girildiğini aktardı.
TİM verilerine göre Mayıs'ta en çok ihracat gerçekleştiren sektörler sıralamasında otomotiv 3.2 milyar dolarla birinci, kimyevi maddeler 3 milyar dolarla ikinci, hazır giyim ve konfeksiyon 1.6 milyar dolarla üçüncü oldu. TİM Başkanı Mustafa Gültepe,
Mayıs'ta makine ile savunma ve havacılık sektörlerinin tarihlerinin en yüksek aylık ihracatını gerçekleştirdiğini vurgulayarak, geçen ay 20 sektörün ihracatını artırırken, 6 sektörde düşüş kaydedildiğini aktardı.
"YEŞİL REGÜLASYONLARA UYUMA ÖNCELİK VERİLMELİ"
Dış ticaret verilerini değerlendiren Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Yıldıran, Mayıs ayı dış ticaret verilerinin hem enflasyon hem de döviz kuru istikrarı açısından olumlu sinyaller verdiğini söyledi. Türk ekonomisinde ara malı ihracatına bağlı sanayi ve imalat sektörüne dayanan ihracat yapısının süreklilik kazandığını söyleyen Yıldıran, "Özellikle Türkiye'nin Avrupa ülkelerine olan ihracatı kuvvetli seyrediyor. Buradaki önemli gelişme dezenflasyon sürecinde istikrara kavuşan döviz kuru ile ithalat azalmaya devam ederken, ihracatın artması reel olarak dış ticaretin ülke ekonomisine katkı sağlamaya başlamasıdır. İktisat politikasında kurun ucuzlatılmasına dayalı ihracat artışı yerine, istikrarlı kur ile ihracatın daha başarılı performans gösterdiğini de göstermesi açısından dikkate alınması gereken bir sonuçtur. Özellikle hizmet ihracatı yapan turizm sektörü olumlu katkı sağlayacağı için dış ticaret dengesinin güz aylarının sonuna kadar olumlu katkı sağlayacağı tahmin edilebilir. Bu arada ihracatta Türkiye, AB ülkelerinin iklim şartları nedeniyle artan yeşil regülasyonlara uyum sağlamaya da öncelik vermeli" dedi.
İSO TÜRKİYE İMALAT PMI MAYISTA 48.4 OLDU
Nisan ayında 49.3 olan manşet PMI, Mayıs'ta 48.4'e gerileyerek, ikinci ay üst üste eşik değer olan 50'nin altında kaldı. Ekonomik büyümenin öncü göstergesi olan imalat sanayi performansında referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) anketinin Nisan dönemi sonuçlarına göre, Mayıs'ta Türk imalat sektörünün karşılaştığı zorlu talep ortamı, toplam yeni siparişlerde ve ihracatta yavaşlamanın sürmesine yol açtı. Buna bağlı olarak firmalar üretim ve istihdam düzeylerini azalttı.
Prof. Dr. Mustafa YILDIRAN/ Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi
"En sıkıntılı safhanın sonuna yaklaşıldı"
Türkiye'de uygulanmakta olan dezenflasyon programı açısından en sıkıntılı safhanın sonuna yaklaşıldığı anlaşılıyor. Dezenflasyonun programın meydana getirdiği para politikasının sıkılaşması ve likiditeyi etkileyen unsurların büyük çoğunlukla kontrol edilmeye başlandığına dair işaretler var. Bu işaretlerden ilki, döviz kurunun artış meylinden azalma eğimli bir dönüşüm geçirmesi. İkincisi de kredi kartı kullanımında ve ihtiyaç kredilerinde düşüş eğilimlerinin başlaması. Bu arada ekonominin ilk çeyrekte, yüzde 5.7 seviyesinde büyümesi halen enflasyonun kontrol edilmesindeki zorlukların devam ettiğini gösteriyor. Türkiye'de inşaat sektörünün büyüme üzerindeki etkisi yine yüksek seyrediyor. Yaz aylarındaki tatil ve diğer harcamalardaki artışlarda büyümeyi olumlu etkilerken, enflasyonla mücadeleyi zorlaştıracaktır. Türkiye'de enflasyon hesaplamalarında dikkate alınmayan kayıt dışı ekonomi, enflasyonun düşmesine karşı büyük direnç unsuru olacaktır. Bu yılın ikinci yarısında, enflasyon düşme eğiliminde olacak fakat OVP'deki hedefleri yakalayıp yakalayamayacağı ise sorgulanacaktır.
Prof. Dr. Murat CANITEZ / KTO Karatay Üniversitesi Öğretim Üyesi
"İhracatta artış eğilimi devam edecek"
İhracatçıların üzerinde özellikle son altı aydır daha da hissedilen kur baskısına rağmen, Türkiye'de ihracat kıymet ve ihracat birim değer rasyosu bazında artmaya devam ediyor. Tam tersine ithalatta da ciddi azalışlar ve buna bağlı olarak da ihracatın ithalatı karşılama oranında da Türkiye'nin lehine olumlu gelişmeler yaşanıyor. Küresel ekonomideki gerginlikler, önemli deniz ticaret yollarındaki çatışmalar, Ukrayna-Rusya gerginliğinin zaten durgunluk içinde bulunan Avrupa'yı ciddi ekonomik belirsizliklere ve strese itmiştir. Bu olumsuz gelişmeler önemli nitelikli üretim kapasitesine sahip olan Türkiye'yi Avrupa ve Ortadoğu'da merkez tedarikçi ülke durumuna getirmiştir. Diğer bir ifadeyle Türkiye'nin üretim, kapasite, imkan ve yetenekleri ile dünyadaki jeo-politik, jeo-ekonomik ve jeo-kültürel pozisyonunun sağlamış olduğu avantajlar nedeniyle, önümüzdeki dönemlerde ihracat artış eğiliminin devam edeceği söylenebilir. Hükümetin 2023 seçimlerinden sonra enflasyon konusunda daha bütünleşik nitelikte stratejik yaklaşımlar sergilemesi, çekirdek enflasyonda önümüzdeki dönemler için enflasyonun düşüş eğiliminde olduğunu gösteriyor. Özellikle küresel ekonomideki emtia fiyatlarındaki düşüş eğilimi de Türkiye'deki enflasyonun hızlı bir şekilde düşüşüne yardımcı olacaktır.
Prof. Dr. M. Necat COŞKUN / Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi
"Enflasyonu düşürücü politikalar yavaş da olsa etkisini gösteriyor"
Hükümetin uyguladığı enflasyonu düşürücü sıkı para, maliye ve gelirler politikası, yavaş da olsa etkisini gösteriyor. Aylık bazda TÜFE ve içindeki bazı mal grupları hala yüksek düzeyde artmaya devam ediyor. Hizmetler grubunda fiyatlama davranışı değişmemiş görünüyor. Buna ek olarak giyim ve ayakkabı aylık yüzde 9.96 artarken taze meyve-sebzenin yüzde 3.17 gerilemesi mevsimsel etkilerin önemini koruduğunu gösteriyor. Aylık fiyat artışının kontrolünün zorlaşması ve ek olarak reel gelirleri baskılayıcı ücret politikaları toplumsal hoşnutsuzluğu arttıracak. Enflasyonu düşürücü politikanın iç talepte daraltıcı etkisinin işaretleri aylık verilerde görülmeye başlandı. Kapasite kullanım oranları, üretim endeksleri, güven endeksleri ve PMI verilerindeki gelişmeler ekonomide yavaşlamanın göstergesi. İhracat yılın birinci çeyreğinde yüzde 4 artarken ithalatın yüzde 3.1 azalması döviz kurlarındaki artışın azalması ve büyüme hızındaki yavaşlama etkili oldu. Ancak ithalatta dikkati çeken gelişme son dönemlerde tüketim mallarının payının artarken sermaye mallarının payının düşmesi. Sonuç olarak enflasyonun yıl sonu hedefinin üst bant sınırını aşmasında yapısal ve konjonktürel pek çok nedenin etkili olacağı ve uygulanan politikanın etkisini zayıflatacağı bekleniyor.
