PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye'nin ihracatı, 2023'te bir önceki yıla göre yüzde 0.6 artışla 255.8 milyar milyon doları aşarak Cumhuriyet tarihi rekorunu kırdı. İhracat bu performansla Orta Vadeli Program'da (OVP) 2023 için öngörülen 255 milyar dolar hedefini aştı. 2022'de 89 milyar dolar düzeyinde olan hizmet ihracatı, 2023 Ekim'de 99 milyar 254 milyon dolar oldu. Ankara'da düzenlenen dış ticaret verilerine yönelik programda 2023 yılı ihracat rakamlarını açıklayan Başkan Recep Tayyip Erdoğan, "2024 yılında mal ve hizmet ihracatını 375 milyar doların üstüne çıkarabileceğimize inanıyoruz, Türkiye bunu başaracak güce, kabiliyete ve imkana fazlasıyla sahip" ifadelerini kullandı. 2023'te mal ve hizmet ihracatçılarına 11.6 milyar destek sağlandığına dikkat çeken Erdoğan, ihracat desteklerine tahsis ettikleri bütçeyi 2024'te iki katına çıkarttıklarını vurguladı. Erdoğan, mevcut destekleri güçlendirirken ihracatçılara yeni hizmetler sunmanın hazırlıklarını yaptıklarını aktardı.
Ticaret Bakanı Ömer Bolat, PARA Dergisi'ne verdiği röportajda, 2024 yılında mal ihracatına yönelik destekleri 16.2 milyar lira, hizmet ihracatı desteklerini 5.1 milyar liraya çıkardıklarını açıklamıştı.
2024 HEDEFİ 267 MİLYAR DOLAR…
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ekonomi yönetiminin katılımıyla Ankara'da gerçekleştirilen programda açıklamalarda bulunan Ticaret Bakanı Ömer Bolat, mal ihracatının 2024'te 267 milyar dolara, 2026'da 302 milyar dolara yükselmesini hedeflediklerini vurgulayarak, hizmet ihracatının ise 2024'te 110 milyar doları aşmasının hedeflendiğini kaydetti. İhracatta pazar çeşitliliğini sağlama politikaları doğrultusunda hayata geçirdikleri stratejileri 2024'te artırarak sürdüreceklerini belirten Bolat, Türkiye'nin batılı pazarlardaki payını, Türk dünyası devletleri ve Afrika ülkeleriyle olan dış ticaret ve yatırım ilişkilerini de artırarak sürdüreceklerini söyledi.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe 2023'te ihracat ailesine 18 bin firma ekleyerek toplam ihracatçı firma sayısını 120 bine çıkardıklarını, 60 ülkede ihracat rekoru kırdıklarını, 50 ülkeye 1 milyar doların üzerinde ihracat yaptıklarını kaydetti. Bu arada Gültepe, 700 lira olan asgari ücret işveren desteğinin bin 400 liraya çıkarılması beklentisini de dile getirdi.
DIŞ TİCARET AÇIĞI 106 MİLYAR DOLAR
Ticaret Bakanlığı'nın geçici verilerine göre Türkiye'nin ihracatı Aralık'ta yıllık yüzde 0.4 artışla 22 milyar 999 milyon dolara yükselirken, ithalatı yüzde 10.7 azalışla 29 milyar 111 milyon dolara geriledi. Dış ticaret dengesinin yüzde 37.1 azalışla 6.1 milyar dolar açık verdiği Aralık'ta, ihracatın ithalatı karşılama oranı 7.2 puan artışla yüzde 79 oldu. Aralık'ta yıllık bazda ihracatın ithalatı karşılama oranı enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise 2.59 puan artarak yüzde 101.19 olarak gerçekleşti. İhracatın 255.8 milyar dolarla rekor kırdığı 2023'te, ithalat yüzde 0.5 azalışla 361.8 milyar dolar, dış ticaret açığı yüzde 3.2 azalışla 106 milyar dolar düzeyinde oldu.
2023 yılı Ocak-Aralık döneminde en fazla ihracat yapılan ülke grupları 104.3 milyar dolarla Avrupa Birliği (AB-27), 45.8 milyar dolarla Yakın ve Ortadoğu ülkeleri, 39.7 milyar dolarla diğer Avrupa ülkeleri oldu. İthalatta ise yaklaşık 106 milyar dolarla AB ilk sırada yer alırken, bu ülke grubunu 90.7 milyar dolarla diğer Asya ülkeleri, 78.37 milyar dolarla diğer Avrupa ülkeleri izledi.
Bu arada Türk müteahhitler, 135 ülkeye 12 bin aşkın projesi ile dünyada ikinci sıraya yükselerek 2023 yılını 27.4 milyar dolarlık proje değeri ile kapattı. Teknik müşavirlik sektörü ise 137 farklı ülkeye 2 bin 828 proje ile 2023'te 200 milyon dolarlık hedefini 233.4 milyon dolar olarak gerçekleştirdi.
ENFLASYON YILI ZİRVEDE KAPADI
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici fiyat endeksi (TÜFE) 2023 yılı Aralık'ta aylık yüzde 2.93 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 2.79 puan artışla 2023'te yüzde 64.77'ye yükseldi. OVP'de 2024 yılı için öngörülen yüzde 65 hedefinin altında kalan yıllık TÜFE, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) son enflasyon raporunda sunulan tahminin orta noktasının (yüzde 65) altında yılı tamamladı. 2023 temel yıllı TÜFE yıllık bazda son 20 yılın en yüksek seviyesini görürken, aylık TÜFE piyasa beklentilerinin altında kaldı. Ana harcama gruplarına göre Aralık'ta aylık artışın en yüksek olduğu ana grup yüzde 5.30 ile eğlence ve kültür olurken, bunu yüzde 4.97 ile konut, yüzde 4.81 ile gıda ve alkolsüz içecekler izledi. Aralık'ta aylık bazda giyim ve ayakkabı yüzde 1.33, ulaştırmada yüzde 0.14 geriledi. Yıllık bazda ise artışın en yüksek olduğu ana harcama grupları yüzde 93.24 ile lokanta ve oteller, yüzde 82.06 ile eğitim, yüzde 79.59 ile sağlık, yüzde 77.14 ile ulaştırma yüzde 72.01 ile gıda ve alkolsüz içecekler oldu. Yıllık bazda en az artış gösteren ana harcama grubu ise yüzde 40.39 ile konut olarak kayda girdi.
TCMB'nin aylık fiyat gelişmeleri raporuna göre Aralık'ta yıllık enflasyon temel mal ve hizmet gruplarında sınırlı yükselirken, enerji ve gıda gruplarındaki artış daha belirgin oldu. Sebze ve kırmızı et fiyatlarında gözlenen yüksek artışların belirgin etkisiyle, aylık tüketici enflasyonunun yaklaşık yarısı gıda grubundan geldi. Aralık'ta yıllık tüketici enflasyonuna 1.31 puan ile en çok katkı gıda grubundan gelirken, bunu 0.77 puan ile enerji, 0.45 puanla hizmet, 0.31 puanla temel mallar izledi. Alkol-tütün-altın grubunun katkısı ise 0.05 puan düştü.
Yİ-ÜFE YILLIK YÜZDE 44.22 ARTTI
"Çekirdek enflasyon" olarak da ifade edilen B ve C göstergelerinde artış sürdü. Aralık'ta işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE (B) aylık yüzde 2.39, enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE (C) aylık yüzde 2.31 ile manşet enflasyonun altında kaldı. Aralık'ta B ve C endekslerinin yıllık değişimleri 0.75'er puan artışla sırasıyla yüzde 68.02 ve yüzde 70.64 oldu.
TÜİK verilerine göre yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Aralık'ta aylık yüzde 1.14 artarken, yıllık enflasyonu 1.97 puan artışla yüzde 44.22 oldu. 12 aylık ortalamalara göre Yİ-ÜFE değişim oranı yüzde 49.93 artış şeklinde gerçekleşti.
Öte yandan akaryakıt ve alkollü içkilerden alınan ÖTV tutarı, TÜİK'in 2023 yılı ikinci yarısı için açıklanan Yİ-ÜFE oranı olan yüzde 25.6 kadar artırıldı.
Enflasyonun açıklanmasının ardından memur ve emekli maaşlarına yapılacak artışlar da netleşti. Buna göre 2024 Ocak'ta memur ve emeklisine yüzde 49.25, SSK ve Bağ-Kur emeklisine yüzde 37.5 zam yapılacak. Bu arada en düşük emekli maaşlarının yükseltilmesiyle ilgili önümüzdeki günlerde yeni bir düzenleme yapılması bekleniyor. Çalışmalarına ara veren Meclis'in 16 Ocak'ta açılmasıyla yeni düzenlemenin yasalaştırılması öngörülüyor. Ayrıca, SSK ve Bağ-Kur emeklileri maaşlarına "refah payı" eklenmesi umudunu koruyor.
"PROGRAM HEDEFLERİYLE UYUMLU"
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, yaptığı bir açıklamada şu anda hem çekirdek hem de manşet enflasyondaki aylık artışların program hedefleriyle uyumlu gittiğini vurguladı. Ocak ayının her sene olduğu gibi bir "istisna" olduğunun altını çizen Şimşek, trendin esas itibarıyla bozulmasını beklemediklerini kaydetti. TCMB'nin uhdesinde olan parasal sıkılaşmanın bir süre sıkı kalacağını belirten Şimşek, daha sonra enflasyon düşüşündeki başarıyla birlikte Türkiye'nin küresel normlara uygun gerekli adımları atacağını vurguladı. Şimşek, "Vergi reformuyla daha adil bir vergi sistem arzuluyoruz. Kayıt dışılığın azaltılması ve kayıt dışıyla mücadele, 2024 ve sonrasında çok önemli eksenlerimizden birisi olacak" ifadelerini kullandı. Mal ve hizmetlerde muazzam teşvikler getirdiklerini ve devam edeceklerini belirten Şimşek, ihracat yapmayanlara, "Lütfen '2024 ve sonrasında ihracat yapacağız' diye planlama yapın. Çünkü sizi destekleyeceğiz" çağrısında bulundu.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ise sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda enflasyonla mücadelede uyguladıkları para ve maliye politikaları sayesinde Temmuz'dan bu yana enflasyonda aylık düşüşün devam ettiğini vurgulayarak, "2024 yılı ortalarında yıllık bazda belirgin düşüş beklediğimiz enflasyon ile tüm araçları kullanarak kararlı mücadelemiz devam edecektir" diye konuştu.
İSTANBUL EN ÇOK İHRACATI BAE'YE YAPTI
Ticaret Bakanlığı, üretim yerleri dikkate alınarak hesaplanan "faaliyet illerine" göre ihracat istatistiklerini de açıklamaya başladı. Buna göre, 2023'te faaliyet illerine göre ihracatta; İstanbul yüzde 7.5 artış ve 59.4 milyar dolarla birinci, Kocaeli yüzde 0.3 artış ve 30.7 milyar dolarla ikinci, İzmir yüzde 4.9 azalış ve 23.8 milyar dolarla üçüncü sırada yer aldı. İstanbul en fazla ihracatı 10.9 milyar dolarla kıymetli veya yarı kıymetli taşlar faslı ile yaparken, bu faslı 6.6 milyar dolarla örme giyim eşyası ve aksesuarları, 5.2 milyar dolarla kazanlar, makinalar izledi. İstanbul'un en çok ihracat yaptığı ülkeler 4.7 milyar dolarla Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), 4.56 milyar dolarla Almanya ve 4 milyar dolarla ABD oldu.
"İhracatı iyileştirmenin yolu, pazar genişletmekten geçiyor"
Doç. Dr. Mevlüt TATLIYER / İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi
Hem ihracat hem de ithalat 2023'te 2022'ye kıyasla sınırlı bir şekilde arttı. Küresel ekonomide ve Avrupa ekonomisinde görülen yavaşlamanın 2023 performansı üzerindeki etkilerinin 2024'te de devam etmesini bekleyebiliriz. Öte yandan, ekonomide yaşanacak belli orandaki yavaşlama da ithalat hacmimizi aşağı doğru çekecek görünüyor. 2024'te ihracat performansımızı iyileştirmemizin yolu ise ticaret pazarlarımızı genişletmekten, uzun vadede ise verimliliği artırmaktan geçiyor. Yıllık enflasyonun 2024'ün ilk yarısında yüzde 75 civarında zirve yapmasını ve daha sonra önemli bir düşüş trendine girmesini bekleyebiliriz. Tabii bu senaryonun gerçekleşebilmesi için para politikasında doğru adımların atılması ve herhangi bir negatif şokun yaşanmaması gerekiyor. Yine, bu süreçte firmaların fiyatlama davranışının ve tüketicilerin enflasyon beklentilerinin iyileşmesi büyük önem arz ediyor. Bundan sonraki süreçte politika yapıcıların, firmaların ve tüketicilerin yıllık enflasyondansa aylık enflasyona odaklanmalarının iyi olacağı kanaatindeyim. Zira, aylık enflasyon daha dalgalı bir yapıya sahip olsa da yaşanan dönüşümü yıllık enflasyona kıyasla çok daha hızlı yansıtma potansiyeline sahip. Burada, aylık çekirdek enflasyon da daha az dalgalanmaya sahip olduğundan yine önemli bir gösterge olarak karşımıza çıkıyor. 2024'te enflasyon üzerindeki yukarı yönlü riskler arasında vergilerde ve ücretlerde yaşanan/yaşanacak artışlar önem taşıyor. Bu faktörlerin somut bir şekilde maliyet kanalı üzerinden enflasyonu besleyeceği söylenebilir.
"Temmuz ve Ağustos'ta yıllık TÜFE yedişer puan düşebilir"
Hikmet BAYDAR / 3. Göz Danışmanlık CEO'su
Ocak ayı enflasyonunda yıllık bazda 4 puan kadar düşüş bekliyoruz. Ancak ondan sonra yatay seyirde bazen aşağı bazen de yukarı hareket öngörüyoruz. Temmuz ve Ağustos aylarında yıllık TÜFE'de yedişer puan düşüşler olabilir. Dolayısıyla yılsonunda enflasyonda 40'lı seviyeler büyük olasılık. TCMB zaten yolun sonuna gelindiğini ifade etmişti. Belki son 250 baz puan artırım gelebilir. Ancak TCMB'nin daha sonra politika faizi oranı artışlarına ara vereceğini düşünüyoruz. Enflasyon için asıl risk kurlar. Oynaklık olmazsa enflasyon düşer. Gıda ve enerji fiyatlarındaki oynaklık kurlar kadar etkili olmuyor. Ancak jeopolitik riskler nedeniyle fiyatların düşme ihtimali azalıyor. Resesyon riski fiyatlarda gevşemeyi mümkün kılıyor. Dış ticaret verilerine baktığımızda yıllık bazda pek değişiklik olmadığını görüyoruz. İhracat yüzde 0.64 artarken ithalat yüzde 0.51 düşmüş. Aylık bazda baktığımızda ilginç bir tablo var. İhracat yüzde 0.44 artarken ithalat yüzde 10.73 düşmüş. Ağırlıklı ara malı ithalatı nedeniyle 'üretimde yavaşlama olabilir mi' diye düşündürüyor. Altın ve enerji hariç ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 101.19'a yükselmiş. Bu önemli. Yerli enerji ile cari açığı kapatma potansiyelimiz iyice artıyor.
"İhracatçılarımız için yeni rotalara ihtiyaç var"
Doç. Dr. Atılım MURAT / TOBB ETÜ Öğretim Üyesi
İhracat 2023'te yıllık yüzde 0.6 artış gösterse de yatay bir seyir izledi. 2023'te ithalat 0.51 geriledi. Aralık'ta ise ihracat yüzde 0.44 artarken, ithalat yüzde 10.73 azaldı. Uygulanan ekonomik programın amacı zaten enflasyonun yanı sıra cari açığı da düşürmek. Bu çerçevede dış ticaret rakamları, izlenen ekonomi programlarıyla uyumlu. Türkiye'nin en büyük ihracat pazarı olan Euro Bölgesi zorlanıyor ve zorlanmaya da devam edecek. Türkiye'nin en fazla ihracat yaptığı ülke olan Almanya'da resesyon başladı, ekonomik veriler zayıfladı. Bu nedenle 2024'te ihracatçılarımız için yeni rotalara ihtiyaç var. Destekler de önemli. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in 'ihracatı desteklemeye devam edeceğiz' mesajı, bu anlamda önemli. Enflasyon yılın ilk yarısında yükselerek, yüzde 75 bandında zirveyi görecek. Temmuz ve Ağustos'ta ise ciddi bir baz etkisi devreye girecek. TÜFE 2023 Temmuz'da yüzde 9.49, Ağustos'ta yüzde 9.09 artış göstermişti. Onlar hesaptan çıkacağı için yıllık enflasyon iki ayda toplam 15-16 puan baz etkisiyle düşebilir. TCMB'nin 2024 yılı sonu TÜFE beklentisi yüzde 36. Piyasa ise yüzde 40'lar civarında bekliyor. Ben de yüzde 40 civarında yılı kapatabiliriz, diye düşünüyorum. TCMB'nin 25 Ocak'ta yapılacak Para Politikası Kurulu toplantısında 250 baz puanlık bir artışa daha giderek, ardından beklemeye geçeceğini öngörüyorum.
"TCMB faiz indirimine üçüncü çeyrek itibarıyla başlar"
Dr. Tolga DAĞLAROĞLU / D Macro Research Kurucusu
Manşet TÜFE rakamı, bir miktar piyasa beklentilerinin altında gerçekleşti. Böylece TCMB'nin yıl sonu beklentisine yakın bir seviye de son yedi ayın en düşük enflasyonu görüldü. Yİ-ÜFE tarafı ise, TÜFE'ye benzer bir seyirde Mayıs'tan beri en düşük seviyede gerçekleşti. Para politikası açısından asıl önemli gösterge olan çekirdek enflasyon (C endeksi) yıllık bazda manşet enflasyonun üzerinde yüzde 70.6 olarak gerçekleşti. Kısacası dokuz aydır üst üste çekirdek enflasyon manşet enflasyonun üzerinde seyretmesi aktarım mekanizmasının işleyişinde sorunlar olduğunu gösteriyor. Mevsimsel etkilerden arındırıp baktığımızda çekirdek enflasyon da trendin yüzde 4 seviyesinde olduğu görülüyor. Bu yüksek seviyenin görülmesinde ana sürükleyici etkenin hizmetler tarafında görülen ataletin olduğunu söyleyebiliriz. Hizmet sektörünün 12. ayda da manşet enflasyonun üzerinde seyretmesi, enflasyondaki ataletin ne kadar önemli olduğunu göstermesi açısından önemli. Son üç ayda yüzde 3'ler seviyesinde seyreden gıda enflasyonun yüzde 5 olarak gelmesi, tarımsal anlamda yapısal reformların ortaya konulması açısından önemli. TÜFE'deki artış hızı üst üste dördüncü aydır düşmesine rağmen asgari ücret artışı ve yönetilen yönlendirilen fiyatlardaki artış, önümüzdeki bir-iki ayda enflasyondaki düşüş eğilimini ve 12 ay sonraki enflasyon beklentilerini geçici olarak bozacaktır. Fakat TCMB'nin yılın ilk Para Politikası Kurulu toplantısında piyasa beklentilerine paralel 250 baz puan faiz artışı yaparak yüzde 45'e çıkarması bekleniyor. TCMB'nin faiz indirimlerine 2024'ün üçüncü çeyreğinden itibaren başlamasını beklemekteyim
