PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA İhracatta Temmuz'da başlayan artış serisi bozulmadı. Türkiye'nin ihracatı 2023 Ekim'de yıllık yüzde 7.4 artarak 22 milyar 873 milyon dolara yükseldi. İhracatçılar bu performansla en yüksek Ekim ayı ihracatına imza attı. Ticaret Bakanlığı'nın geçici dış ticaret verilerine göre Ekim'de Türkiye'nin ithalatı yıllık yüzde 1.3 artışla 29 milyar 594 milyon dolara ulaşırken, dış ticaret dengesi yüzde 14.9 azalışla 6 milyar 721 milyon dolar açık verdi. Ekim'de ihracatın ithalatı karşılama oranı 4.4 puan artışla yüzde 77.3 düzeyinde gerçekleşti. Ekim'de enerji verileri hariç tutulduğunda ihracatın ithalatı karşılama oranı 3.4 puan azalarak yüzde 87.7, enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise ihracatın ithalatı karşılama oranı 13.2 puan azalarak yüzde 92.6 oldu. Ekimde en fazla ihracat yapılan ülkeler 1.8 milyar dolarla Almanya, 1.3 milyar dolarla Irak, 1.25 milyar dolarla ABD oldu. İhracatta en çok paya sahip ilk 10 ülkenin toplam ihracat içerisindeki payı yüzde 47.1 düzeyinde gerçekleşti. Ekim'de en fazla ihracat yapılan ülke grubu, 8 milyar 753 milyon dolarla Avrupa Birliği (AB-27) oldu. Ekim'de en fazla ithalat yapılan ülkeler sırasıyla 3 milyar 760 milyon dolarla Çin, 3 milyar 291 milyon dolarla Rusya Federasyonu, 2 milyar 606 milyar dolarla Almanya olarak kaydedildi. Ekim'de en çok ihracat yapan sektörler arasında otomotiv endüstrisi 3 milyar 87 milyon dolarla yeniden ilk sıraya yükseldi. Otomotivi 2.7 milyar dolarla kimyevi maddeler, 1.5 milyar dolarla hazır giyim ve konfeksiyon izledi.
10 AYLIK İHRACAT 210.1 MİLYAR DOLAR
Türkiye'nin ihracatı, 10 aylık ve son 12 aylık yıllıklandırılmış verilerle de tüm zamanların en yüksek ihracat değerine ulaştı. Ocak-Ekim döneminde Türkiye'nin ihracatı yüzde 0.3 artışla 210 milyar 77 milyon dolar, ithalatı yüzde 1.2 artışla 304 milyar 27 milyon dolar olurken, dış ticaret dengesi yüzde 3.2 artışla 93 milyar 949 milyon dolar açık verdi. Ekim itibarıyla son 12 aylık yıllıklandırılmış ihracat yüzde 0.7 artışla 254 milyar 848 milyon dolar, ithalat yüzde 3.1 artışla 367 milyar 293 milyon dolar, dış ticaret açığı yüzde 8.8 artışla 112 milyar 445 milyon dolar oldu.
Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe ile düzenlediği basın toplantısında yaptığı açıklamada, tüm zorluklara rağmen Temmuz'da ihracatta başlayan aylık yükselişin Ağustos ve Eylül aylarının ardından Ekim'de de devam ettiğini kaydetti. Bolat, Ticaret Bakanlığı olarak 10 aylık dönemde ihracatçıya toplam 8 milyar lira destek ödemeleri verdiklerini belirterek, "Dünya Ticaret Örgütü anlaşma ve şartlarına uygun olarak hazırlanan bu destek modülleri, önümüzdeki yıl artarak devam edecek. 2024'te de ihracatçıların dünya pazarlarına ulaşmaları noktasında kendilerini destekleyeceğiz" dedi.
Ekim'de ortalama kilogram birim ihracat değerinin 1.46 dolar düzeyinde gerçekleştiğini belirten TİM Başkanı Mustafa Gültepe ise, euro/dolar paritesindeki artışın Nisan'dan bu yana ihracata pozitif yansıdığını kaydetti. Ekim'de parite farkının ihracata 643 milyon dolar katkı verdiğini vurgulayan Gültepe, "Böylece paritenin bu yıl ihracatımıza katkısı 2.4 milyar dolara yükseldi" ifadelerini kullandı.
İHRACAT VE İTHALAT MİKTARI ARTTI
Geçen hafta açıklanan verilerden biri de dış ticaret endeksleri oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; Eylül'de ihracat birim değer endeksi yüzde 1.2 azalışla 108.7, ihracat miktar endeksi yüzde 0.7 artışla 164.3 oldu. Eylül'de ithalat birim değer endeksi yüzde 17.1 azalışla 126.1, ithalat miktar endeksi yüzde 3.1 artışla 122.6 değerini aldı. Eylül'de mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ihracat miktar endeksi yüzde 3.1 artarken, ithalat miktar endeksi yüzde 2.9 azaldı.
İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan ve 2022 yılı Eylül'de 72.3 düzeyi ile dip noktayı gören dış ticaret haddi 2023 yılı Eylül'de 14 puan artışla 86.3 oldu.
SANAYİ ÜRETİMİ ARTTI
Büyümenin öncü göstergesi sanayi üretimi Ekim'de aylık 0.1 daralırken, yıllık yüzde 4 arttı. Sanayi üretiminin üçüncü çeyrek performansı da belli oldu. TÜİK verilerine göre; sanayi üretim endeksi bir önceki aya göre Temmuz'da yüzde 0.4, Ağustos'ta yüzde 0.8 daralmış, yıllık bazda ise Temmuz'da yüzde 7.6, Ağustos'ta yüzde 3.1 artış göstermişti. TÜİK verilerine göre; sanayinin alt sektörleri incelendiğinde, 2023 Eylül'de madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi bir önceki aya göre yüzde 1.4 arttı, imalat sanayi sektörü endeksi aynı kaldı ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 2 azaldı. Eylül'de sanayi üretimi sermaye malında aylık yüzde 2, yıllık yüzde 21.2 artarken, ara malında aylık yüzde 0.3 azalış, yıllık yüzde 2 artış gösterdi. Sanayi üretimi yüksek teknolojide aylık yüzde 20.1, yıllık yüzde 50.1 arttı. Arındırılmamış verilerle sanayi üretimi Eylül'de yüzde 1.3, yıllık yüzde 3.1 artış gösterdi.
İŞSİZLİK ORANI YÜZDE 9.1
Eylül'de, mevsim etkisinden arındırılmış verilerle 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsizlik oranı aylık 0.1 puan azalarak yüzde 9.1, işsiz sayısı 46 bin kişi azalarak 3 milyon 168 bin kişi oldu. TÜİK verilerine göre; Eylül'de bir önceki aya kıyasla mevsim etkisinden arındırılmış istihdam sayısı 59 bin kişi azalarak 31 milyon 686 bin kişi, istihdam oranı 0.2 puan azalarak yüzde 48.3, işgücü 105 bin kişi azalarak 34 milyon 854 bin kişi, işgücüne katılma oranı 0.2 puan azalarak yüzde 53.2 olarak gerçekleşti. Genç nüfusta mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı 0.2 puanlık azalışla yüzde 16.7 oldu. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel işgücü ve işsizlerden oluşan atıl işgücü oranı Eylül'de aylık 1.2 puanlık azalış ile yüzde 21.8 oldu.
EKİM'DE EN ÇOK KÜLÇE ALTIN KAZANDIRDI
Ekim'de aylık en yüksek reel getiri külçe altında oldu. TÜİK verilerine göre; Ekim'de külçe altın Yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ile indirgendiğinde yüzde 2.36, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ile indirgendiğinde ise yüzde 0.89 oranlarında kazandırdı. Üç aylık, altı aylık ve yıllık değerlendirmede ise BIST-100 Endeksi en çok kazandıran finansal yatırım aracı olarak dikkat çekti. Ekim'de en çok kaybettiren finansal yatırım aracı Yİ-ÜFE ile indirgendiğinde yüzde 6.88, TÜFE ile indirgendiği yüzde 8.22 oranlarıyla devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) oldu. Üç aylık, altı aylık ve yıllık değerlendirmede de DİBS en çok kaybettiren yatırım aracı olarak kayda girdi.
ENFLASYONA DOĞALGAZDAN 0.22 PUANLIK ETKİ
TCMB'nin aylık fiyat gelişmeleri raporuna göre; Ekim'de yıllık enflasyon, gıda ve temel mal gruplarında gerilerken, hizmet ve enerjide artış kaydetti. Taze meyve ve sebze hariç gıdada fiyat artışları gücünü korudu. Enerji fiyatları Ekim'de yüzde 3.62 arttı, grup yıllık enflasyonu 1.35 puan artışla yüzde 11.60 oldu. Grup aylık fiyat artışında, 25 metre küpü bedelsiz olarak kullandırılan doğal gaz kaleminde tüketim artışına paralel olarak sepete yansıyan fiyatların yükselmesi etkili oldu. Bu gelişme, aylık tüketici enflasyonunu 0.22 puan yukarı çekti. Kasım ve Aralık aylarında tüketimdeki artışa bağlı olarak, doğal gaz kaleminden gelen etkinin yükseleceği öngörüldü. Öte yandan, uluslararası petrol fiyatlarındaki gelişmeleri takiben akaryakıt fiyatları yüzde 2.15 oranında gerileyerek enerji grubunda daha olumsuz bir görünümün önüne geçti. Temel mal grubunda, otomobil fiyatları cari yılda aylık bazda ilk kez gerilerken, dayanıklı mal aylık enflasyonu son iki yılın en düşük seviyesinde gerçekleşti. Öte yandan, yeni sezona geçişle birlikte giyim ve ayakkabı alt grubunda gerçekleşen dönemsel fiyat artışı temel mal grubu aylık enflasyonunu yükseltici etkide bulundu. Hizmet grubunda aylık fiyat artışları güçlü seyretmeye devam ederken yüksek atalet sergileyen kira alt grubu hizmet fiyatlarını olumsuz etkilemeyi sürdürdü. Hatırlanacağı üzere TÜİK verilerine göre tüketici fiyatları Ekim'de aylık yüzde 3.43, yıllık yüzde 61.36, yurtiçi üretici fiyatları aylık yüzde 1.94, yıllık yüzde 39.39 artmıştı.
TCMB'DEN YENİ SADELEŞME ADIMI
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 2023 yılı Mart'ta başlatılan 10 milyon Türk lirası ve üzeri toplam nakdi ve gayrinakdi kredi bakiyesi bulunan firmalardan alınan "özet döviz pozisyon raporlamasını" kaldırdı. 2018'den itibaren uygulanmakta olan Sistemik Risk Veri Takip Sistemi (SRVTS) kapsamındaki döviz pozisyon raporlamasının firma kapsamı, firmaların ülke ekonomisi içerisindeki temsil düzeyini artırmak amacıyla yeniden düzenlendi. TCMB'den yapılan açıklamaya göre; raporlama kapsamına girecek firmaların tespitinde öngörülen 15 milyon dolar ve üzeri yabancı para kredi yükümlülüğü bulunma şartı, toplam nakdi kredi bakiyesi ilgili aylık hesap döneminin son iş günü itibarıyla 100 milyon Türk lirası ve üzerinde olma veya geçmiş bir yıllık hesap dönemindeki net satış hasılatı veya aktif büyüklüğü 500 milyon Türk lirası ve üzerinde olma şeklinde değiştirildi. Kapsam değişikliği ile birlikte, mevcut detaylı raporlama formatının sadeleştirilerek firmalara raporlama işlemlerinde kolaylık sağlanması planlandı. TCMB'nin 8 Kasım 2023'te Resmi Gazete'de yayımlanan ilgili yönetmelik değişikliği 1 Ocak 2024 itibarıyla yürürlüğe girecek.
"Yıl sonu yüzde 4 olan GSYH büyüme beklentimi koruyorum"
Prof. Dr. Sinan ALÇIN / Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi
Sanayi üretimindeki zayıf seyre karşın, yüksek teknoloji üretiminde artış eğilimi devam ediyor. Ağustos'ta aylık yüzde 2.5, yıllık yüzde 28.6 artan yüksek teknoloji üretimi Eylül'de aylık yüzde 20.1, yıllık yüzde 50.1 artış gösterdi. Ülkemizde KOBİ'lerin düşük ve orta teknolojide yoğunlaştığı dikkate alındığında, yüksek teknolojide yaşanan artışın savunma sanayi çekişli olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bunun kalıcı olup olmayacağı, tabana ne kadar yayılacağı önem taşıyor. Yılın üçüncü ve dördüncü çeyreğinde büyüme ivmesinde bir yavaşlama bekliyorduk. Yüzde 4 bandında olan yıl sonu GSYH büyüme beklentimi koruyorum. Yavaşlama eğilimi artarak devam ederse, 2024 yılı sonu GSYH büyümesi, yüzde 4 olan Orta Vadeli Program (OVP) hedeflerinin altında kalabilir. İhracatta artış serisi devam ediyor. Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle akaryakıt fiyatlarında aşağı yönlü trendin, Türkiye'nin ithalatına olumlu etkisi görülüyor. İmalat sanayinde ise ihracat bacağında oldukça sınırlı bir artış var. Bu şunu beraberinde getiriyor: Sanayide birim değer ile miktar endeksi arasında makas açılıyor. Eylül'de ihracat birim değer endeksi yüzde 1.2 azalma var. Döviz basında birim ihracat gelirinin azaldığını gösteriyor. Bu özellikle tekstil başta olmak üzere sanayide birçok sektörün serzenişini gösteren bir durum. İhracat miktar endeksi ise Eylül'de yüzde 0.7 arttı. Bu veriler daha fazla sattığımız, daha az kazandığımız bir duruma işaret ediyor. Bu kur üzerinde baskı yaratabilecek bir eğilim.
"Kur avantajıyla kısa vadede ihracat artışı devam eder"
Prof. Dr. Abuzer PINAR / Ankara Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi
Küresel enflasyon nedeniyle başta ABD ve Avrupa Merkez Bankaları olmak üzere hala faiz artışı gündemdeki yerini koruyor. Sıkı para politikaları ekonomik büyüme üzerinde baskı yarattığından dış ticaret üzerinde daraltıcı etkiler yapıyor. En büyük ticaret partnerimiz olması dolayısı ile özellikle Avrupa ekonomilerindeki soğuma ihracatımız üzerinde bir kısıt oluşturuyor. Bununla birlikte yurtiçinde uygulanan para politikaları ve beraberindeki makro ihtiyati tedbirler ihracatı koruyacak ve hatta daha da artıracak etkiler yaratabilir. Dalgalı kur uygulaması ve yurtiçi talebin kısılmasına yönelik tedbirler yurt içerisinde talebi azaltarak enflasyon üzerinde olumlu etki yaratırken yükselen kur nedeniyle ihracat daha cazip hale geliyor. Bu uygulamalar aynı zamanda ithalatı baskılayıcı bir etki yarattığından dış ticaret açığının azalmasına da etki edecek. Açıklanan son dış ticaret verilerine bakıldığında kompozisyonunda belirgin bir değişim gözlenmiyor. Kısa vadede kur avantajıyla ihracat artışı devam edecektir ancak uzun vadede yapısal bazı tedbirlere ihtiyaç bulunuyor. Halen düşük düzeyde bulunan yüksek teknoloji içerikli ürünlerin ihracatında daha fazla yol alınmalı. Döviz kurunun etkisiyle de bir ölçüde negatif yönde değişen dış ticaret hadlerinin ülkemiz lehine dönmesi de bu politikalarla mümkün olabilecek. Sanayi üretimindeki zayıf seyir halen devam ediyor. Bunun önemli bir nedeni maliyet baskısı. Maliyet baskısı hem kur kanalından hem de ücretlerdeki gelişmelerden kaynaklanıyor. Maliyet enflasyonundaki düşüş eğilimi ve orta vadede enflasyonun yoluna girmesi ile sanayi üretimi yeniden artış trendine girecektir.
"Altın, 2024'de altın çağını yaşayacak"
İslam MEMİŞ / Altın ve Para Piyasaları Uzmanı
Ekim'de en yüksek getiri, TÜFE ile indirgendiğinde 0.89 ile külçe altın oldu. Yİ-ÜFE ile indirgendiğinde de külçe altın yatırımcısına yüzde 2.36 kazanç sağladı. Bu getirinin nedeni Ortadoğu'da başlayan Filistin-İsrail savaşı. Savaş başlamayan önce ons 1.807 dolar, gram altın 1.668 lira seviyesindeydi. Jeopolitik risk gerilimi nedeniyle ons 2.007 dolar, gram altın 1.873 lira seviyelerine yükseldi. Başta Amerika Merkez Bankası (FED) başta olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankaları faiz artırımlarına ara verdi. Piyasanın genel kanısı FED'in Aralık veya Ocak toplantısında son kez 25 baz puan faiz artırımı yapacağı yönünde. Faiz artırımlarının sonuna gelinmesi de altın fiyatlarını pozitif yönde destekliyor. Önceki hafta Cuma günü tekrar ons altın 2.004 dolar, gram altın 1.873 liraya yükseldiğini gördük. ABD Tarım Dışı İstihdam Verisi'nin (TDI) düşük açıklanması yükselişte etkili olmuştu. Bu yükseliş sonrası yatırımcısına sosyal medya hesabımdan bir uyarı yaparak 'Yükselişlerin kalıcı olmayacağını, ons tarafında 1.960 devamında 1.930 dolar seviyesine gerileyeceğini' belirtmiştim. Ancak buradan tekrar bir yükseliş geleceğini 2.000 dolar seviyesinin üzerine yerleşeceğini öngörüyorum. 2024 yılı için öngörüm 2.350 dolar seviyesi. Elinde dolar olan yatırımcılar, ons tarafında yaşanan gerilemeyi fırsata çevirebilir. Gram altın yatırımcısı her zaman olduğu gibi şanslı yatırımcı. Gram altın tarafında kısa vadede 1.810-1.880 lira bant aralığını takip edeceğim. 1.880 lira seviyesi yıl bitmeden yukarı yönlü kırılabilir ve radarına 2.000 lirayı alabilir. 2024 yılında ise 2.500 lira seviyesini işaret ettim. Öngörüm 2024'de gram altının önce 2.500 devamında 2.700 lira seviyelerine yükseleceği yönünde. Altın, 2024'de altın çağını yaşayabilir.
