2024 bütçesinde aslan payı sırasıyla sağlık, eğitim ve savunmaya
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Bütçeden aslan payını; sağlık, eğitim, savunma ve güvenlik alacak. 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi'ne göre, merkezi yönetim bütçesinden eğitime 1 trilyon 90.2 milyar lira ödenek ayrılacak. 345.8 milyar liralık yükseköğretim kurumları bütçesinin eklenmesiyle birlikte eğitim bütçesi, 2024'te 1 trilyon 615.2 milyar liraya yükselecek. 2024'te merkezi yönetim bütçesinden sağlık hizmetleri için 779.6 milyar lira ödenek ayrılacak. Sağlık Bakanlığı ve yükseköğretim kurumları döner sermayeleri ile Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan yapılacak sağlık harcamaları da dikkate alındığında bütçeden sağlığa ayrılan toplam ödenek 1 trilyon 650 milyar liraya ulaşacak. 2024'te bütçeden savunma ve güvenlik kurumlarına 970.9 milyar lira kaynak aktarılacak. 162.9 milyar liralık Savunma Sanayii Destekleme Fonu için ayrılan kaynakla birlikte, 2024'te savunma ve güvenlik için bütçeden ayrılan kaynak 1 trilyon 133.5 milyar lira olacak. 2024 yılı merkezi yönetim bütçesinden yatırımlara 1 trilyon 592.9 milyar lira ödenek ayrılacak. Yatırımları hızlandırma ödeneği ise 84.1 milyar lira olacak. 2024'te merkezi yönetim bütçesinden reel kesim destekleri için 376.5 milyar lira, 91.6 milyar lirası tarımsal destek ödemesi olmak üzere, tarıma 384 milyar lira kaynak ayrılacak.
2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi, 17 Ekim'de Meclis'e sevk edilirken, bütçe teklifinin TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'ndaki sunumu 20 Ekim'de Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz tarafından yapıldı. Teklifin TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda 26 Ekim'de başlayan görüşme takviminin 24 Kasım'da tamamlanması planlanıyor. Ardından TBMM Genel Kurulu'ndaki görüşmelerin başlaması bekleniyor.
7.4 TRİLYON LİRALIK VERGİ GELİRİ HEDEFİ
Kanun teklifine göre; 2024 yılı merkezi yönetim bütçe giderleri hazine yardımı ve gelirden ayrılan paylar hariç 11 trilyon 89 milyar lira, merkezi yönetim net bütçe gelirleri 8 trilyon 437.1 milyar lira, bütçe açığı ise 2 trilyon 651.9 milyar lira olarak öngörüldü. Toplam bütçe giderlerinin gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranının yüzde 26.9, bütçe açığının GSYH'ya oranının yüzde 6.4 olacağı tahmin edildi. 2024 yılı bütçesinde faiz ödemeleri için 1.25 trilyon lira ödenek ayrıldı.
2024 yılı bütçesinde red ve iadeler hariç vergi gelirlerinin 7.4 trilyon lira, vergi dışı gelirlerin 1 trilyon 29.4 milyar lira olması bekleniyor. Vergi türleri itibarıyla gelir tahminleri ise şöyle; gelir vergisinde 1 trilyon 188.9 milyar lira, kurumlar vergisinde 1 trilyon 275.7 milyar lira, dahilde alınan KDV'de 826.6 milyar lira, ithalde alınan KDV'de 1 trilyon 671.2 milyar lira, özel tüketim vergisinde 1 trilyon 403.9 milyar lira, motorlu taşıtlar vergisinde 68.8 milyar lira, BSMV'de 214.1 milyar lira, harçlarda 250.4 milyar lira, damga vergisinde 143.6 milyar lira.
PERSONEL GİDERLERİNE 2.56 TRİLYON LİRA
2024 yılı bütçesinden, Kahramanmaraş ve Hatay depremlerinin yol açtığı hasarların süratle giderilmesi ve deprem bölgesinde yaşayan vatandaşların ihtiyaçları için 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrılacak.
2024 yılı bütçesinden personel giderlerine toplam 2.55 trilyon lira, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderlerine 312.5 milyar lira, mal ve hizmet alım giderlerine 679.8 milyar lira, cari transferlere 4.27 trilyon lira, sermaye giderlerine 787.9 milyar lira, sermaye transferlerine 720.8 milyar lira ayrılacak. Bu arada 2024'te bütçeden mahalli idarelere ayrılan kaynak, yüzde 65.2 artışla 859.6 milyar lira olacak.
EYLÜL'DE BÜTÇE 129.2 MİLYAR LİRA AÇIK VERDİ
Şimdi de geçen haftanın yurtiçi verilerine göz atalım. Merkezi yönetim bütçesi Eylül'de 129.2 milyar lira, faiz dışı denge 58.5 milyar lira açık verdi. Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre; Eylül'de bütçe gelirleri yıllık yüzde 113.2 artışla 441.3 milyar lira, bütçe giderleri yüzde 99.8 artışla 570.5 milyar lira oldu. Vergi gelirleri yüzde 122.6 artışla 386.2 milyar lira düzeyinde gerçekleşti.
Yılın ilk dokuz ayında bütçe gelirleri yıllık yüzde 74.2 artışla 3 trilyon 440 milyar lira, bütçe giderleri yüzde 95.6 artışla 3 trilyon 952.6 milyar lira olurken, bütçe 512.6 milyar lira açık verdi. Bu arada, 7456 Sayılı Kanun Kapsamında alınan ek motorlu taşıtlar vergisinin ilk taksitinde toplam tahsilat 14.1 milyar lira oldu.
KONUT SATIŞLARI AZALDI
Türkiye genelinde Eylül'de 102 bin 656 konut satıldı. Konut satışları Eylül'de yıllık yüzde 9.5, aylık yüzde 15.9 azaldı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; ipotekli satışlar Eylül'de yıllık yüzde 50.2 azalışla 8 bin 446 oldu. Eylül'de yıllık bazda ilk el satışlar yüzde 15.2 azalışla 30 bin 488, ikinci el satışlar yüzde 6.8 azalışla 72 bin 168 düzeyinde gerçekleşti. Ocak-Eylül döneminde konut satışları yıllık yüzde 14.9 azalışla 900 bin 74, ipotekli satışlar yıllık yüzde 29.6 azalışla 160 bin 884 oldu.
Yabancılara yapılan konut satışları yıllık bazda Eylül'de yüzde 42 azalarak 2 bin 930 Ocak-Eylül döneminde yüzde 43.5 azalarak 28 bin 64 düzeyinde gerçekleşti.
Geçen hafta Türkiye'deki konutların kalite etkisinden arındırılmış fiyat değişimlerini izlemek amacıyla hesaplanan konut fiyat endeksi (KFE) Ağustos ayı sonuçları da açıklandı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre; KFE Ağustos'ta aylık yüzde 5.5 artışla 1043 oldu.
FAİZ KARARI BEKLENİYOR
TCMB'nin 26 Ekim'de gerçekleştireceği Para Politikası Kurulu (PKK) toplantısında alacağı karar, bu haftanın önemli gündem maddelerinden. Eylül ayı toplantısında TCMB, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını 500 baz puan artışla yüzde 30'a yükseltmişti. Piyasa beklentileri, TCMB'nin Ekim ayı toplantısında faiz artışı döngüsüne devam edeceği yönünde. A&T Bank Baş Ekonomisti Ayşe Özden, son dört toplantıda politika faizini toplam 2.150 puan artış ile yüzde 30'a yükselten TCMB'den Ekim ayında 500 baz puan artış beklediklerini vurguladı. Özden, "Kasım'da ise fiyatlardaki katılık ve yüksek enflasyon eğilimi göz önünde bulundurularak 250 baz puan artış ile politika faizinin yüzde 37.5 seviyesinden yılı tamamlayacağını düşünüyoruz" dedi.
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Şeker, TCMB'den bu hafta en az 500 baz puanlık faiz artışı beklediğini vurgulayarak, yıl sonunun yüzde 40 politika faiz oranı ile kapatılacağını düşündüğünü söyledi.
Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Tonguç Erbaş, Ekim ayı PPK toplantısında 500 baz puanlık faiz artırımına gidileceği görüşünde. İntegral Yatırım Araştırma Müdürü Seda Yalçınkaya Özer de 500 baz puanlık artış beklentisinde olan ekonomistlerden. 3. Göz Danışmanlık CEO'su Hikmet Baydar ise Ekim ayı toplantısında 250 baz puanlık artırımın sürpriz olmayacağı görüşünde.
"Yılsonu yüzde 4.8 bütçe açığı/GSYH tahminimizi koruyoruz"
Ayşe ÖZDEN / A&T Bank Baş Ekonomisti
Eylül'de merkezi yönetim bütçesi, 20 yıllık tarihsel ortalamasının oldukça üzerinde açık verdi. Yılın dokuz ayında bütçe açığı 11 kat genişleyerek 512.6 milyar liraya ulaştı. Yılın son çeyreğinde BOTAŞ'a yapılan ödeme ve bu transferin artarak devam etmesi, deprem bölgesine yönelik yapılması planlanan harcamalar, emeklilere yapılacak ikramiye ödemeleri ve artan faiz ödemelerine rağmen 2023 yılı bütçe performansının Orta Vadeli Program tahmini olan 1.6 trilyon liranın altında kalma ihtimalinin yüksek olduğunu düşünüyoruz. 2023 yılsonunda yüzde 4.8 bütçe açığı/GSYH tahminimizi koruyoruz. Önümüzdeki dönemde ekonomik aktivitede öngörülen yavaşlamanın vergi gelirlerini baskılayacağını düşünüyoruz. 2024 yılı için beklentimiz iç talepteki zayıflık ve daha yüksek gider artışı ile bütçe performansının daha zayıf kalacağı şeklinde. Yılın ilk dokuz ayında yüzde 15 seviyesinde gerileyen konut satışlarında azalma, yılın üçüncü çeyreğinde hızlanarak devam ediyor. Satışlardaki zayıf seyre paralel konut fiyatlarındaki artış yavaşlamaya devam etse bile inşaat maliyetlerindeki yükselişin sürmesi yeni konutlarda fiyat artışındaki yavaşlamayı sınırlayacaktır.
"Konut satışlarında zayıf seyir devam edecek"
Prof. Dr. Murat ŞEKER / İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi
Eylül ayında bütçe açığı 500 milyar lirayı geçti. Geçen yıla göre 10 kattan daha fazla bir bütçe açığıyla karşı karşıyayız. Faiz dışı açık ise bütçe hedefinin üç katı düzeyine ulaştı. Personel ödeneklerindeki artış oldukça dikkat çekici. Sadece Eylül ayında personel giderlerinin yüzde 14'ü kullanılmış durumda. Kasım ayına yansıyacak emekli ikramiye ödemeleri, bu alandaki artışı daha da yükseltmiş olacak. Gelirler kısmında ise kurumlar vergisi performansının düşük kaldığını, KDV ve ÖTV performansının ise hedeflenen düzeyle paralel seyrettiği anlaşılıyor. Aslında Orta Vadeli Program'a baktığımızda da önümüzdeki yıllarda bütçe açığının devam edeceği öngörülüyor. Dolayısıyla bütçemizin önümüzdeki dönemlerde de yüksek bütçe açığıyla devam edecek bir seyir izleyeceğini düşünüyorum. 2024 yılı bütçesinden yatırıma ayrılan düşük görünüyor. Yüksek bütçe açığı mali disiplini etkileyecek. Tarıma ayrılan payda düşüş devam ediyor, GSYH'nin yüzde 1'inden az olmaması gereken tarımın payının yüzde 0.22 olduğunu görüyoruz. 2024 bütçesinin bir istikrar politikası aracı olarak işlevini yürütmesinin zor olacağı kanısındayım. Konut satışlarında azalış trendi devam etmekte. İpotekli konut satışlarında bir önceki yıla göre yarı yarıya azaldığını görmekteyiz. Sıkılaşma döneminin etkisiyle artan faiz oranları karşısında konut satışlarındaki düşen ivmenin devam edeceğini düşünüyorum. İlk el satışlarda daha fazla oranda azalmanın gözlenmesi, yabancı satışların azalması da bu süreci tetikliyor. Kredi olanaklarının yeterince oluşturulmadığı bir ortamda satışlardaki zayıf seyrin devam edeceğini düşünüyorum.
YILSONU TÜFE BEKLENTİSİ YÜZDE 68.01
TCMB'nin reel sektör ve finansal sektör temsilcilerinden oluşan 70 kişi tarafından yanıtlanan piyasa katılımcıları anketine göre; TCMB bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı cari ay sonu beklentisi yüzde 30'dan yüzde 3.68'e yükseldi. Katılımcı listesinin güncellendiği söz konusu ankette; katılımcıların cari yılsonu tüketici enflasyonu (TÜFE) beklentisi bir önceki anket döneminde yüzde 67.22 iken, Ekim anket döneminde yüzde 68.01 oldu. Ekim ayı TÜFE beklentisi yüzde 4.30 olarak gerçekleşti. Katılımcıların GSYH 2023 yılı büyüme beklentisi bir önceki anket dönemine göre Ekim'de 0.2 puan artışla yüzde 4.1 düzeyinde gerçekleşti. Katılımcıların cari açık beklentisi 2023 yılı sonu için 45.9 milyar dolar oldu. Katılımcıların yılsonu döviz kuru (ABD doları/TL) beklentisi ise bir önceki anket döneminde 30,14 lira iken, bu anket döneminde 30,05 lira.