PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye'nin dört bir yanında teşvikli yatırımlar hareketlendi. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, yatırım teşvikleri kapsamında 2023 yılının ilk iki ayında yıllık yüzde 106 artışla 2 bin 679 adet teşvik belgesi düzenlerken, bu belgelerle 128 milyar 953 milyon TL tutarında sabit yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımlar kapsamında 54 bin 632 kişilik istihdam taahhüt edildi. 2023 yılı Ocak-Şubat döneminde 1 milyar TL'nin üzerinde 19 proje teşvike bağlandı. Bu ivmenin sürmesi, depremin yaralarının sarılması için yeni bir düzenlemeye gidildi. Cumhurbaşkanı Kararı ile depremden etkilenen dokuz ildeki 65 ilçe, Cazibe Merkezleri Programı'na dahil edildi. Karara göre depremzede ilçeler 6. Bölge teşviklerinden yararlanacak. Yeni düzenleme; hasar gören yatırımların yenilenmesini, hasar gören makine ve teçhizatın tamiri veya yenisinin teminine yönelik yatırımları da kapsayacak.
1. BÖLGE İLGİ ODAĞI OLDU
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre; 2023 yılı Ocak-Şubat döneminde en çok yatırım teşvik belgesinin düzenlendiği sektör bin 632 belge ile imalat sanayi olurken, bunu 651 belge ile enerji ve 289 belge ile hizmetler sektörü izledi. Yılın ilk iki ayında tarım sektöründe 64, madencilik sektöründe 43 adet yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Bu dönemde teşvik belgesi düzenlenmiş imalat sektöründe 75.8 milyar TL'lik sabit yatırımla 44 bin 723 kişinin, enerji sektöründe 33 milyar TL'lik sabit yatırımla 796 kişinin, hizmetler sektöründe 15.8 milyar TL'lik sabit yatırımla 6 bin 912 kişilik istihdam öngörüldü. Teşvikli yatırımlarda aslan payını bin 183 adet teşvik belgesi, 48.3 milyar TL'lik toplam yatırım tutarıyla 1. Bölge aldı. Bunu 503 yatırım teşvik belgesi ve 30.6 milyar TL'lik sabit yatırım tutarıyla 2. Bölge, 334 teşvik belgesi ve 11 milyar 285 milyon TL'lik sabit yatırımıyla 3. Bölge izledi. Bilindiği üzere yatırım teşvik sisteminde yatırım yeri tahsisinden faiz veya kar payı desteğine, sigorta primi işveren hissesi desteğinden KDV istisnası ve Gümrük Vergisi muafiyetine kadar birçok destek unsurları yer alıyor
44.4 MİLYAR TL YATIRIM TEŞVİKE BAĞLANDI
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre Şubat'ta geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 94.6 artışla bin 183 yatırım için teşvik belgesi düzenlenirken, öngörülen sabit yatırım tutarı yüzde 73.7 artışla 44.4 milyar TL oldu. Bu yatırımlar kapsamında 20 bin 521 kişinin istihdamı taahhüdünde bulunuldu. Teşvike bağlanan bu yatırımlar için 909 milyar 625.7 milyon TL'lik makine ve teçhizat ithalatı yapılması öngörüldü. Şubat'ta teşvik belgelerinin bin 148'i yerli firmalar, 35'i yabancı firmalar için düzenlenirken, sabit yatırımların 43.3 milyar TL ile yüzde 97.5'i yerli yatırımcılardan geldi. Yabancı sermayeli firmalarca alınmış olan yatırım teşvik belgelerinde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 1.1 milyar TL olup, toplam içindeki payı yüzde 2.5 düzeyinde hesaplandı. Şubat'ta düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin 739'unu 25.55 milyar TL'lik sabit yatırımla komple yeni yatırımlar, 372'sini 16.6 milyar TL'lik sabit yatırımla tevsi yatırımlar, 72'sini 2.3 milyar TL'lik sabit yatırımla teşvikli yatırımlar oluşturdu.
ASLAN PAYI 1. BÖLGENİN
Şubat'ta teşvike bağlanan yatırımlarda aslan payını birinci bölge aldı. İstanbul, Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İzmir, Kocaeli, Muğla ve Tekirdağ illerini kapsayan 1. Bölge'de Şubat'ta 550 yatırım teşviki belgesi düzenlenirken, 19 milyar TL'lik yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımın hayata geçirilmesiyle 7 bin 900 kişilik istihdam öngörüldü. Bunu teşvike bağlanan 235 yatırım teşvik belgesi, 13 milyar TL'lik sabit yatırımla 2. Bölge, 159 yatırım teşvik belgesi; 5.35 milyar TL'lik sabit yatırımla 3. Bölge izledi. 2. Bölge'de Kayseri, Konya, Sakarya'nın da aralarında bulunduğu 15 il, 3. Bölge'de Adana, Gaziantep, Samsun ve Mersin'in bulunduğu 13 il yer alıyor. Şubat'ta düzenlenen teşvik belgelerinin yüzde 7.5'ini 4 bölge, yüzde 5.2'sini 5. Bölge, yüzde 6.9'unu 6. Bölge oluşturdu.
Depremin vurduğu Elazığ, Hatay ve Malatya toplam 14 ili kapsayan 4. Bölge'de, Kahramanmaraş, Kilis ve Osmaniye toplam 14 ili kapsayan 5. Bölge'de, Adıyaman, Diyarbakır ve Şanlıurfa ise toplam 16 ili kapsayan 6. Bölge'de yer alıyor.
İMALAT VE ENERJİ SEKTÖRÜ YATIRIMLARI ÖNDE
Şubat'ta teşvike bağlanan yatırımları destek sınıfına göre değerlendirildiğinde, bölgesel destek sınıfında yer alan yatırım teşvik belgeleri, toplam belge adedinin yüzde 79.3'ünü, öngörülen toplam sabit yatırım tutarının yüzde 82.7'sini ve toplam istihdamın yüzde 88'6'sını oluşturdu. Şubat'ta genel destek sınıfında ise 243 teşvik belgesi düzenlendi, toplam 7.6 milyar TL'lik yatırım teşvike bağlandı.
Şubat'ta imalat sektörü 688 adet belge, yüzde 58.2 pay ile ilk sırada yer aldı. Şubat'ta teşvike bağlanan yatırımların yüzde 66'sını imalat sektörü yatırımları oluşturdu. Bu sektörü 317 adet belge yüzde 26.8 pay ile enerji sektörü, 125 belge yüzde 10.6 pay ile hizmetler sektörü, 28 belge yüzde 2.4 pay ile tarım sektörü, 25 belge ve yüzde 2.1 pay ile madencilik sektörü izledi.
1 MİLYAR TL'NİN ÜZERİNDE 19 YATIRIM TEŞVİKE BAĞLANDI
Ocak'ta teşvike bağlanan en büyük yatırımlar Çoruh Elektrik Dağıtım'ın 9.6 milyar TL'lik, Fırat Elektrik Dağıtım'in ise 6.6 milyar TL'lik modernizasyon, tevsi yatırımları oldu. Çoruh Elektrik Dağıtım'ın muhtelif il ve ilçelerde yapacağı bu yatırım 1 milyon 565 bin 495 aboneyi kapsıyor. Fırat Elektrik Dağıtım'ınki ise 976 bin 455 aboneye yönelik. 2023 Ocak'ta Smart GES Enerji Üretim'e, Niğde Bor'da 1 milyar 994 milyon TL'lik 100 MW'lık elektrik enerjisi üretimi (arazi GES) için yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Bu yatırım çerçevesinde sadece 1 kişilik istihdam öngörüldü. Yine Ocak'ta Enerjisa Enerji Üretim AŞ'nin Aydın Nazilli'de 1 milyar 840.3 milyon TL'lik komple yeni yatırımı, yatırım teşviki kapsamına alındı. Teşvik belgesi kapsamında 84 MW elektrik enerjisi üretimi (RES) tesisi devreye alınacak. Bu komple yeni yatırımla 6 kişinin istihdamı öngörüldü. Tukaş Gıda Sanayi ve Ticaret AŞ'nin Niğde Bor'da 1.7 milyar TL'lik yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Komple yeni yatırım çerçevesinde yıllık 268 bin ton işlenmiş ve dondurulmuş sebze ve meyve üretimi gerçekleştirilecek. Bu yatırımla 950 kişinin istihdam edileceği öngörüldü. Ocak'ta KC İplik Sanayi ve Ticaret'in Denizli Çardak'taki 1.39 milyar TL'lik komple yeni yatırımı teşvike bağlandı. Bu yatırımla 200 kişinin istihdamı öngörüldü.
GEMİ YAPIMI YATIRIMLARI
Tur-Kon Konteyner Taşımacılık ve Denizcilik AŞ'nin İstanbul Tuzla'da her biri yaklaşık 1.17 milyar TL olan birer adet konteyner gemisi yapımına yönelik dört projesi için yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Konteyner gemilerin tam boyları 199.95 metre olacak. Cemre Tersanesi Gemi İnşa Sanayi'ne, Yalova Altınova'da biri 1 milyar 161.9 milyon TL, diğeri 1 milyar 150.2 milyon TL sabit yatırım tutarında iki teşvik belgesi düzenlendi. Her bir teşvik belgesi kapsamında birer adet açık deniz rüzgar türbini destek gemisi yapımı, 300'er kişinin istihdamı öngörüldü. Erkal Uluslararası Nakliyat ve Ticaret'in İstanbul Tuzla'daki 1.48 milyar TL'lik tersane modernizasyon projesi için de yatırım teşvik belgesi düzenlendi.
Özdilek Ev Tekstil Sanayi Bursa Nilüfer'e yapacağı 1.1 milyar TL'lik dokumaların boyanmasına yönelik komple yeni yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Bu tesisin yıllık kapasitesinin 7 bin 221 ton olması öngörüldü. İstihdam öngörüsü ise 950 kişi oldu. 2023 Ocak'ta, KÇS Kahramanmaraş Çimento Beton Sanayi ve Madencilik AŞ'nin depremin verdiği Kahramanmaraş Pazarcık'ta 1.1 milyar TL'lik komple yeni yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Yıllık bin 400 ton kireç üretimi öngörüldü. Ocak'ta Modavizyon Tekstil Sanayi'nin ise Elazığ Merkez'de komple yeni 1.07 milyar TL'lik yatırımı teşvik kapsamına alındı. Bu yatırımla yıllık 8 milyon 376 bin kg kapasitesinde perakende ticaret için olmayan pamuk ipliği üretimi yapılması öngörüldü.
ASAS ALÜMİNYUM'DAN 5.7 MİLYAR TL'LİK YATIRIM
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, Şubat'ta teşvike bağlanan en büyük yatırımlardan biri ASAS Alüminyum Sanayi ve Ticaret AŞ'nin, Sakarya Karapürçek'teki 5 milyar 653 milyon TL'lik tevsi yatırımıydı. ASAS bu yatırımla yıllık 130.2 milyon kg alüminyum levha üretecek. Bu yatırımın hayata geçmesiyle 585 kişi istihdam edilecek. SKY Maden Ürünleri Sanayi ve Ticaret AŞ'nin Niğde Ulukışla'daki 1 milyar 56.7 milyon TL'lik komple yeni yatırımı teşvike bağlandı. Bu yatırımla yıllık 1 milyon 650 bin tonluk klinker, yıllık 1 milyon 188 bin tonluk çimento üretimi yapılacak. Oğuz Oluklu Mukavva ve Ambalaj Sanayi Ticaret AŞ, Yalova'da 1 milyar 516.2 bin TL'lik komple yeni yatırım için teşvik belgesi aldı. Bu yatırımla Oğuz Oluklu Mukavva ve Ambalaj Sanayi yıllık 29 milyon 302 bin 500 kg oluklu kağıt ve kartondan kutu, koli ve muhafazalar üretecek.
İSTANBUL İLK SIRADA
Yatırım teşviklerinin belge adedine göre sıralamasında Şubat'ta İstanbul 121 adet belge ve yüzde 10.2 pay ile ilk sırada yer aldı. Bu kapsamda 3 milyar 51 milyon TL'lik yatırımla bin 406 kişilik istihdam öngörüldü. Şubat'ta İzmir'de 98 adet yatırım teşvik belgesi düzenlendi ve 3 milyar 983 milyon TL yatırım teşvike bağlandı. Bin 274 kişinin istihdamı öngörüldü. Şubat'ta Ankara'da 75 adet teşvik belgesi ile 2 milyar TL'lik teşvik yatırıma bağlandı. Bu yatırımla 872 kişinin istihdamı öngörüldü. 2023 yılının ilk iki ayında ise İstanbul'da 285 adet, İzmir'de 204 adet, Ankara'da 171 adet yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Yılın ilk iki ayında üç büyük ilde düzenlenen yatırım teşvik belge sayısı 2 bin 679 düzeyinde olan toplam belge sayısının yüzde 24.6'sını oluştururken, bu oran teşvike bağlanan yatırımlarda yüzde 22, istihdamda yüzde 18.2 oldu.
ŞUBAT AYINDA HATAY'DA 26 TEŞVİK BELGESİ DÜZENLENDİ
Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen illere de bir göz atalım. Öncelikle depremin yatırım teşvik belgelerine yansımalarını önümüzdeki aylarda değerlendirebileceğimizi not düşelim. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, depremden etkilenen bazı illerde, teşvike bağlanan yatırım sayısı ve teşvik kapsamına alınan yatırım tutarı arttı. Şubat'ta Hatay'da 11 yatırım için teşvik belgesi düzenlendi, 525 milyon TL'lik yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımlarla 121 kişinin istihdamı öngörüldü. 2022 yılı Şubat'ta üç teşvik belgesi düzenlenmiş, 16 milyon TL'lik yatırım teşvike bağlanmıştı. 2023 yılı Şubat'ta Gaziantep'te toplam 1 milyar 334 milyon TL tutarında 26 yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımlarla 482 kişinin istihdamı öngörüldü. Şanlıurfa'da 19 belge karşılığında 298 milyon TL'lik yatırım, Adana'da 22 belge karşılığında 306 milyon TL'lik yatırım teşvike bağlandı. Geçen yılın aynı ayına göre teşvike bağlanan yatırımlarda azalış görülen iller arasında ise yüzde 61 gerilemeyle Diyarbakır, yüzde 67 gerilemeyle Kahramanmaraş, yüzde 50 gerilemeyle Malatya, yüzde 25 gerilemeyle Osmaniye, yüzde 85.7 gerilemeyle Elazığ yer aldı.
EN AZ 1.5 MİLYON TL'LİK YATIRIMLAR FAYDALANABİLECEK
Türkiye'yi derinden sarsan deprem felaketinden etkilenen dokuz ildeki 65 ilçe Cazibe Merkezleri Programına dahil edildi. Konuya ilişkin Cumhurbaşkanı Kararı, Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülecek Karar'a göre dokuz ilin 65 ilçesindeki yatırımlar, 6. Bölge teşviklerinden yararlanacak. Bu ilçelerde yatırım ortamı iyileştirilecek, istihdamın artması sağlanacak. Hasar gören binalar, teşvik belgesine bağlanacak, hasarlı makine ve teçhizatın tamiri veya yenilenmesi desteklenecek. Yeni cumhurbaşkanı kararından, en az 1.5 milyon TL'lik yatırımlar faydalanabilecek. Yeni teşvik belgesi başvurusu kapsamında yapılacak yatırımlar kapsamda olacak. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, mevcut yatırımlardaki gerek makine teçhizat yönünden gerekse de yapı yönünden hasarların yerine konulmasına yönelik yatırımlar desteklenecek. Ayrıca, yatırım süresi devam eden ve tamamlama vizesi yapılmamış yatırım teşvik belgeleri kapsamındaki yatırımlar da bu destekten yararlanabilecek. Desteklenecek yatırım konuları, Cazibe Merkezleri Programı'nın mevcut uygulamasına göre daha kapsamlı olacak. İmalat sanayisindeki bazı yatırımlarda belirli şartlar aranmayacak. Enerji ve madencilik ile tarım ve hayvancılık yatırımları da destek mekanizmasına dahil edilecek.
6. BÖLGE TEŞVİKLERİ
Düzenleme ile 65 ilçede gerçekleştirilecek yatırımlar, en avantajlı olan 6. Bölge teşviklerinden faydalanacak. Finansman maliyeti desteği, yatırım tutarının yüzde 10'unu geçememek üzere 30 milyon TL'ye kadar uygulanacak. Kapsamdaki yatırımlar; KDV istisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, Vergi İndirimi, Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, Yatırım Yeri Tahsisi, Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği gibi teşvikleri kullanabilecek. Yeni Cumhurbaşkanı Kararı, ayrıca hasar gören yatırımların yenilenmesine yönelik yatırımları da kapsıyor. Ayrıca hasar gören binalar, inşaatlar yeniden yapılabilecek. Hasar gören makine ve teçhizatın tamiri veya yenisinin teminine yönelik yatırımlar, teşvik belgesine bağlanabilecek. Yapı hasarının seviyesine ya da makine teçhizat hasarına göre istihdam desteklerinin belirlenmesinde mevcut ve ilave istihdam oranlarına bakılacak.
CAZİBE MERKEZİ OLACAK DEPREMZEDE İLÇELER
Adıyaman: Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kahta, Merkez, Samsat, Sincik ve Tut. (9)
Elazığ: Alacakaya, Arıcak, Baskil, Karakoçan, Keban, Kovancılar, Maden, Palu ve Sivrice. (9)
Gaziantep: Araban, İslahiye ve Nurdağı. (3)
Hatay: Altınözü, Antakya, Arsuz, Belen, Defne, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan, Kumlu, Payas, Reyhanlı, Samandağ ve Yayladağı. (15)
Kahramanmaraş: Afşin, Andırın, Çağlayancerit, Dulkadiroğlu, Ekinözü, Elbistan, Göksun, Nurhak, Onikişubat, Pazarcık ve Türkoğlu. (11)
Kilis: Musabeyli ve Polateli. (2)
Malatya: Akçadağ, Arapgir, Arguvan, Battalgazi, Darende, Doğanşehir, Doğanyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pütürge, Yazıhan ve Yeşilyurt. (13)
Osmaniye: Bahçe ve Hasanbeyli. (2)
Sivas: Gürün. (1)
