HÜLYA GENÇ SERTKAYA / Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 2025 yılında üniversitelere, sanayiye, bilim insanlarına proje ve burs destekleri sağladığı Türkiye Araştırma Alanı (TARAL) programı kapsamında 17 milyar lira kaynak kullandıracak. 4 milyar 350.2 milyon lira bütçe öngörülen TARAL programları dışında yer alan TÜBİTAK Bursları, Araştırma Altyapıları Desteği, Uluslararası Bilimsel Yayın Teşvikleri, Proje Performans ödülü ile birlikte, 2025 yılında TÜBİTAK'ın toplam destek bütçe büyüklüğü 21 milyar 350.2 milyon liraya ulaşacak. TÜBİTAK, 2025 yılında Ar-Ge ve yenilik, yeşil ve dijital dönüşümü dikkate alan rekabetçi üretim anlayışını içeren üniversite-kamu özel sektör işbirliğindeki proje ve platformların geliştirilmesi, ülkenin ihtiyaç duyduğu nitelikli araştırmacıların yetiştirilmesi, toplumda bilim kültürü oluşturulması ve farkındalığının artırılması programlarına yoğunlaşacak. Ar-Ge ve yenilik destek programlarında, çevreye duyarlı, afetlere dayanıklı, ileri teknolojiye dayalı yüksek katma değer üreten bir ekosisteme yönelik; "yeşil ve dijital" ikili dönüşüm odağında kritik ürün ve teknolojileri öncelikli olarak desteklemeye devam edecek. TÜBİTAK, bu yıl 1004-Mükemmeliyet Merkezi Destek Programı ve Yapay Zeka Çağrısı gibi ekosistem odaklı ve tematik çağrılara odaklanacak. Sanayiye yönelik destek programlarının etkinliği ve verimliliğini artırmaya yönelik çalışmalara devam edecek.
Öte yandan TÜBİTAK'ın ulusal koordinasyon görevini üstlendiği ve TARAL paydaşlarını yönlendirdiği Ufuk Avrupa Programı kapsamında 2025'te 400'ten fazla çağrı açılması planlanırken, açılacak çağrılar kapsamında "sağlık, sosyal bilimler, sivil güvenlik, dijital, endüstri, uzay, iklim, enerji, mobilite ve gıda gibi AB'nin farklı öncelikli alanları desteklenecek. Ufuk Avrupa Programı kapsamında açılacak çağrılar çerçevesinde 11 milyar euro fon dağıtılması öngörülüyor.
SANAYİ AR-GE DESTEK PROGRAMI'NA 5 MİLYAR LİRA
TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Orhan Aydın, PARA Dergisi'ne verdiği röportajda 2025 yılı destek bütçesi ve çağrı takvimine yönelik açıklamalarda bulundu. Aydın, TÜBİTAK'ın üniversitelere, sanayiye, bilim insanlarına proje ve burs destekleri sağladığı TARAL programı kapsamında 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile 17 milyar lira ödenek öngörüldüğünü açıkladı. TARAL Programları'nın, yedi alt programdan oluştuğunu belirten Aydın, alt programların 2025 yılı bütçe dağılımına ilişkin şunları söyledi:
"Bilim İnsanı Yetiştirme ve Geliştirme Programı'na 3 milyar 248 milyon 152 bin lira, Sanayi Ar-Ge Destek Programı'na 5 milyar lira, Bilim ve Teknoloji Farkındalığını Artırma Programı'na 1 milyar 188 milyon 385 bin lira, Akademik ve Uygulamalı Ar-Ge Destek Programı'na 5 milyar 223 milyon 730 bin lira, Savunma Ar-Ge Destek Programı'na 1 milyar 474 milyon 165 bin lira, Kamu Ar-Ge Destek Programı'na 703 milyon 325 bin lira, AB Proje Ödül Destek Programı'na 162 milyon 243 bin lira."
Aydın, TARAL programlarının dışında yer alan Bilim İnsanı Destek Programı Başkanlığı bursları, Araştırma Altyapıları Desteği, Uluslararası Bilimsel Yayın Teşvikleri ile Araştırma Destek Programları Başkanlığı Proje Performans Ödülü için öngörülen toplam bütçenin 4 milyar 350 milyon 205 bin lira olduğunu vurguladı. Aydın, 2025 yılı için TARAL ve bahse konu diğer destek ödenekleriyle TÜBİTAK'ın toplam destek bütçe büyüklüğünün 21 milyar 350 milyon 205 bin lira olduğunu söyledi.
İŞ BİRLİĞİ PROJELERİ GELİŞTİRİLMESİ DESTEKLENECEK
Aydın, 2025 yılında yoğunlaşacakları destek programlarına değindi. Aydın, önümüzdeki dönemlerde 12. Kalkınma Planı odağında Ar-Ge ve yenilik, yeşil ve dijital dönüşümü dikkate alan, rekabetçi üretim anlayışını içeren üniversite-kamu-özel sektör iş birliğindeki proje ve platformların geliştirilmesinin planlandığını söyledi. 2025 yılında Türkiye'nin ihtiyaç duyduğu nitelikli araştırmacıların yetiştirilmesine yönelik olarak, ortaokuldan doktora sonrası aşamaya kadar geniş bir yelpazede sunulan destek programlarını daha da güçlendirmeyi hedeflediklerini vurguladı.
Toplumda bilim kültürü oluşturulması ve bilim-teknoloji farkındalığının artırılmasına yönelik projeleri destekledikleri bilim ve toplum destek programları ile 2025'te de geniş kitlelere ulaşmayı hedeflediklerini belirten Aydın, 2025'te 4004-Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları, 4005-Yenilikçi Eğitim Uygulamaları, 4006-TÜBİTAK Bilim Fuarları, 4007-Bilim Şenlikleri, 4008-Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Kapsayıcı Toplum Uygulamaları, 4001-Ulusal ve Uluslararası Yarışma/Etkinlik Katılım Desteği olmak üzere tüm destek programları ile TÜBİTAK Bilim Söyleşileri kapsamında faaliyetlere yoğunlaşarak bu programların etkisini artırmaya ve daha geniş kitlelere ulaştırmaya gayret ettiklerini kaydetti.
TEMATİK ÇAĞRILAR ÖN PLANDA
Araştırma ve Geliştirme Destek programları kapsamında 1004-Mükemmeliyet Merkezi Destek Programı ve Yapay Zeka Çağrısı gibi ekosistem odaklı ve tematik çağrılara odaklanacaklarını söyleyen Aydın, "2025 yılında sanayiye yönelik destek programlarımızın etkinliğini ve verimliliğini artırmak üzere çalışmalarımızı sürdüreceğiz. Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı'nın 'Yükselen Yenilikçi Teknolojiler' Çağrısına yapılan Ar-Ge başvuruları öncelikli odak alanlarımızdan biri olacak. Dünya Bankası finansmanı ile yürüttüğümüz Türkiye Yeşil Sanayi Projesi kapsamında yeşil dönüşüm odaklı projeleri desteklediğimiz '1832 Sanayide Yeşil Dönüşüm Çağrısı', değer zincirindeki paydaşları bir araya getiren ve büyük ölçekli projelerin hayata geçirileceği '1833 Sanayi Yenilik Ağı Yeşil Dönüşüm Çağrısı' açmayı öngörüyoruz. Teknoloji girişimciliğini desteklediğimiz TÜBİTAK BİGG Programı kapsamında açacağımız çağrılara ek olarak, daha önce TÜBİTAK BİGG desteği ile kurulan ve büyümesini sürdüren şirketlere devam yatırımı yapılacak TÜBİTAK BİGG+ desteğini de hayata geçirmeyi planlıyoruz" diye konuştu.
Aydın, 2025 yılında yoğunlaşılacak alanlardan birinin de Ufuk Avrupa Programı olacağını kaydetti.
ŞUBAT'TA 1001 PROGRAMI ÇAĞRISI AÇILDI
Başkan Aydın, TÜBİTAK'ın 2025 yılı çağrı takvimini de açıkladı. Önce Ar-Ge destekleri kapsamında açılan ve açılacak çağrılara göz atıyoruz. Aydın'ın açıklamalarına göre; 1001-Bilimsel ve Teknoloji Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamında 2025 yılında Şubat ve Eylül aylarında iki dönem başvuru alınacak. Ayrıca 1001 ve İkili İşbirliği Programları kapsamında Kutup Araştırmaları ve Kutup Yabancı Araştırma Üssü Katılım Çağrılarının açılması planlanıyor. Diğer programlar (1002, 1005-Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı, 3005-Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Yenilikçi Çözümler Araştırma Projeleri Destek Programı ve 3501-Kariyer Geliştirme Programı) dönemsiz olup sürekli başvuruya açık durumda.
Bu arada destek programlarında araştırmacıların öncelikli ihtiyaçları ve görüşleri doğrultusunda iyileştirmeler yapıldığını, proje ve burs üst limitlerinde artışlar gerçekleştirildiğini de ekleyelim.
"BiGG YATIRIM" KAPSAMINDA İKİ ÇAĞRI PLANLANIYOR
Şimdi de Teknoloji ve Yenilik Destek Programları çağrılarına bir göz atalım. Aydın'ın verdiği bilgiye göre; 2025 yılında Eureka Network çağrılarından uygulamalı kuantum teknolojileri, hafifletme ve afetlerde dirençlilik gibi alanlarda çağrılara çıkılması planlanıyor.
2025'te 1812-Yatırım Tabanlı Girişimcilik Destek Programı (BiGG Yatırım) kapsamında iki ayrı çağrıya çıkılması hedefleniyor.
Ayrıca, TÜBİTAK ve Kalkınma Girişim Sermayesi Portföy Yönetimi A.Ş. iş birliği ile TÜBİTAK BiGG+ Girişim Sermayesi Yatırım Fonu kuruldu. Tohum öncesi aşamada TÜBİTAK BiGG desteği ile kurulan şirketler, Kalkınma Girişim Sermayesi A.Ş. TÜBİTAK BiGG+ Girişim Sermayesi Yatırım Fonu ile bir sonraki tohum yatırımına ulaşma imkanı bulabilecek. TÜBİTAK, bu Fon ile girişimcilik ekosistemindeki paydaşlara ortak yatırım fırsatları oluşturarak girişimlerin teknolojik gelişimine ve katma değerli büyüme stratejisine katkı sağlayacak. Bu doğrultuda, 2025 yılı içerisinde BİGG+ Programı kapsamında çağrıya çıkılması planlanıyor.
Öte yandan, Teknoloji ve Yenilik Destek Programları için hedef kitle ve etki odaklı bakış açısıyla programlarını değerlendirme yaklaşımının izlendiğini vurgulayan Aydın, destek programlarında değişiklikler yapılmasının planlandığını, paydaşlardan da görüş alacak şekilde iş birliği odaklı bir süreç izleneceğini kaydetti.
SİPARİŞ AR-GE ÇAĞRILARI ÜÇ DÖNEM AÇILACAK
1707 Sipariş Ar-Ge çağrıları kapsamında destekler sürecek. Aydın'ın açıklamalarına göre, 2025 yılı için üç farklı çağrı dönemi tanımlandı. 1. Çağrı dönemi 2 Ocak-14 Mart 2025, 2. Çağrı dönemi 2 Mayıs-14 Temmuz 2025 ve 3. Çağrı dönemi ise 1 Eylül-14 Kasım 2025 tarihleri olarak planlandı.
1707 Sipariş Ar-Ge Programı, Müşteri Kuruluş'un gereksinimlerini karşılamak üzere tasarlanan çözüm önerilerinin, KOBİ'ler tarafından Ar-Ge faaliyetlerine dönüştürülerek ticarileşebilir çıktılara ulaşılması hedefini benimsemekte. TÜBİTAK ve Müşteri Kuruluş, bu önemli süreçte eş finansman yoluyla KOBİ'lerin gereksinim odaklı Ar-Ge faaliyetleri gerçekleştirmelerini sağlamakta. KOBİ'ler müşterisi hazır yenilikçi ürün ve süreçler gerçekleştirmekte. Sanayi kuruluşları arasında finansman riskinin paylaşılmasına ve fikri sınai haklar üzerinde anlaşılmasına zemin hazırlanmakta, proje yönetiminde görece daha deneyimli olan kuruluşların deneyimlerini KOBİ'lere aktarmasına imkan tanınmakta.
YEŞİL DÖNÜŞÜM MERKEZLİ PROJELER
Dünya Bankası destekli Türkiye Yeşil Sanayi Projesi kapsamında özel sektörün yeşil dönüşüm odaklı Ar-Ge ve yenilik projeleri desteklenmeye devam edecek. 1832 - Sanayide Yeşil Dönüşüm Programı kapsamında üç yeni çağrı ve 1833 SAYEM Yeşil Dönüşüm Programı kapsamında iki yeni çağrı açılacak. KOBİ'lere yeşil dönüşüm konularında mentörlük hizmeti vermeye yönelik olarak ise 1831 Yeşil İnovasyon Teknoloji Mentörlük Çağrısı sisteme yeni entegre edilen çözüm ortakları (mentörler) ile yıl boyu açık kalacak.
Bu arada 2024 yılında 2053 net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda öncelikli Ar-Ge ve Yenilik konularına odaklanmak üzere açılan Yüksek Teknoloji Platformları - Yeşil Dönüşüm Çağrısı'na gelen 30 başvurunun panel değerlendirme süreçleri devam ediyor. Üniversite, özel sektör ve kamu iş birliğinde geliştirilen platformlara yönelik temel araştırmadan nihai ürüne kadar olan süreci kapsayan destek modelleri desteklenecek.
GCIP 2025 TÜRKİYE HIZLANDIRICI ÇAĞRISI AÇILACAK
TÜBİTAK'ın yürütücü kuruluş olduğu ve Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) iş birliği ile yürütülen Küresel Temiz Teknolojiler Programı'nın (Global CleanTech Innovation Programme-GCIP) 2. fazı 2022-2027 yıllarını kapsıyor ve programın diğer paydaşları arasında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile çeşitli üniversite ve özel sektör kuruluşları yer alıyor. Program kapsamında temiz teknolojiler alanında yenilikçi çözüm önerilerinin katma değerli girişimlere dönüştürülmesi, mevcut girişimlerin ölçeklenmesi ile girişimcilik ve temiz teknolojiler ekosistemlerinin bağlantılarının artırılması hedefleniyor.
GCIP 2025 Türkiye Hızlandırıcı Çağrısı'nın 2025 yılı Nisan ayında açılmasının planlandığını söyleyen TÜBİTAK Başkanı Aydın, "Seçilen adaylar GCIP Türkiye 2025 Ulusal Akademisi'ne davet edilecek ve eğitim ve mentorluk hizmetleri alarak temiz teknolojiler alanındaki yenilikçi iş fikirlerini geliştirme fırsatı elde edecekler. Başvuru alınacak kategoriler; enerji verimliliği, yenilenebilir enerji, atık zenginleştirme, su verimliliği, yeşil binalar, ulaşım, ileri malzeme ve kimyasallar" dedi.
MADDİ ÖDÜL DESTEĞİ SAĞLANIYOR
Hızlandırıcı program sonunda dereceye giren takımlara TÜBİTAK'ın maddi ödül desteği sağladığını dile getiren Aydın, şunları kaydetti:
"2024 yılında TÜBİTAK, Hızlandırıcı Program'da ilk üçe kalanlara toplam 1.1 milyon lira tutarında ödül verilmesine karar verdi. (2025 yılı ödül tutarları henüz açıklanmadı.) Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, TÜBİTAK ile iş birliğinde, dört kadın girişimciye toplam 1 milyon lira tutarında destek vermeye karar verdi. Ayrıca programın paydaş kurumları tarafından çeşitli prototipleme hizmeti destekleri verilmekte. Bunların yanı sıra, GCIP Hızlandırıcılarında ilk 10'a kalan takımlar, çeşitli Teknoloji ve Yenilik Destek Programları kapsamında açılan çağrılara başvurularında ek puan avantajı elde edebilmekte ve TÜBİTAK 1812-Yatırım Tabanlı Girişimcilik Destekleme Programı kapsamında açılan çağrılarda mükemmeliyet mührü almaya hak kazanan üç başarılı girişim 600 bin lira tutarında ek yatırım alabilmekte.
Program kapsamında 2025 yılında temiz teknoloji alanında faaliyet gösteren kadın girişimcilerin yatırıma hazırlık seviyeleri çok boyutlu olarak değerlendirilecek, takımlara gelişim gerektiren alanlarda özel mentorluk sağlanacak ve ustalık atölye çalışmaları ile Küreselleşme ve Yatırıma Hazırlık modülü sonunda yatırımcı toplantıları düzenlenecek."
YENİ TEKNOLOJİLERLE TANIŞMA FIRSATI SUNUYOR
Aydın, Programın küresel yarışmasını kapsayan Temiz Teknoloji Günleri'nin 2025 yılında İstanbul'da gerçekleştirilmesinin planlandığını kaydetti. Aydın'ın açıklamalarına göre; Temiz Teknoloji Günleri, GCIP'nin yürütüldüğü diğer ülkelerde ulusal boyutta dereceye giren girişimcilerinin de katılacağı küresel yarışmanın yanı sıra, temiz teknoloji sektöründe çalışan GCIP ulusal ve küresel muhatap kurumları ile diğer UNIDO proje paydaşları arasında bilgi alışverişi ve kapasite oluşturma için bir platform sağlıyor. Katılımcılarına enerji, iklim değişikliği ve sürdürülebilir kalkınmada önemli küresel trendler, yenilikçi teknolojiler ve disiplinler arası çözümlerle tanışma fırsatı sunuyor.
BİLİM İNSANI DESTEK PROGRAMLARI ÇAĞRI TAKVİMİ
Bilim İnsanı Destek Programları, 51 farklı burs ve destek programı ile ortaokul sıralarından itibaren her daim öğrencilerin ve araştırmacıların yanında yer alıyor. Bilim Olimpiyatları Programı 1. Aşama Sınavı'nın Şubat ayında başvuruya açıldığını vurgulayan Aydın, "Lise Öğrencileri Araştırma Projeleri Yarışması 2025 başvuruları 15 Ocak 2025'te tamamlanmış olup bölge sergileri Şubat ayı sonunda, Ortaokul Öğrencileri Proje Yarışmaları başvuruları 5 Şubat 2025'te tamamlanmış olup bölge değerlendirmeleri Nisan başında yapılacak. Final sergileri ve ödül töreni ise Mayıs sonunda gerçekleştirilecek" dedi.
Aydın'ın açıklamalarına göre; araştırma ekosistemini güçlendiren ve konuk veya akademik izinli bilim insanlarının bir haftadan 12 aya kadar Türkiye'de araştırma yapmasına olanak sağlayan 2221-Konuk veya Akademik İzinli (Sabbatical) Bilim İnsanı Destekleme Programı, yılda toplam altı kez başvuruya açılacak.
Etkinlik Düzenleme ve Katılım Desteği Programları, Ocak ayı itibarıyla başvuruya açılmış olup yılda dört kez çağrıya çıkılacak. Eğitim Etkinliklerini Destekleme Programı da benzer şekilde Ocak ayından itibaren başvuruya açılmış olup yılda iki kez çağrıya çıkılacak.
2213-A Yurt Dışı Doktora Burs Programı ve 2247-B Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) Projeleri Güçlendirme Desteği Programı ise, 365 gün başvuruya açık olacak. Diğer burs ve destek programlarının çağrı takvimleri netleştikçe programların web sayfalarından duyurulacak.
Aydın, ülkenin gelişimine yönelik ihtiyaçlarına binaen Bilim İnsanı Destek Programlarının, öğrencilerin ve araştırmacıların taleplerine göre iyileştirmeler ve/veya yeni programlarla, yeni destek çağrılarıyla faaliyetlerine devam edeceğini kaydetti.
BİLİM SÖYLEŞİLERİ
Şimdi de, Bilim ve Toplum Başkanlığı'nın, çağrı takvimine bir göz atalım. 4003 Bilim Merkezi ve Atölye Destek Programı kapsamındaki çağrılara her dönem başvuru alınabilirken, Milli Teknoloji Atölyeleri Proje Desteği çağrısına gelen başvuruların değerlendirilmesinin ardından bu yıl pek çok Milli Teknoloji Atölyesi'nin hayata geçirilmesi planlanıyor.
Aydın'ın açıklamalarına göre; 4004-Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları, 4005-Yenilikçi Eğitim Uygulamaları Destek Programları kapsamında 8 Kasım 2024'te çağrılara çıkılmış olup, ilgili başvurular 13 Aralık 2024'te sonlandı. Mart ayının ilk yarısında destek almaya hak kazanan projelerin duyurulması planlanıyor. 4006-TÜBİTAK Bilim Fuarları Destekleme Programı kapsamında 7 Ekim 2024'te çağrıya çıkılmış olup, ilgili başvurular 2 Aralık 2024'te sona erdi.
4007-Bilim Şenlikleri Destekleme Programının 20 Ocak 2025 tarihinde yeni çağrısına çıkılmış olup başvuru için son tarih 25 Şubat 2025 olarak belirlendi.
3 Aralık 2024'te çağrısına çıkılmış olan 4008-Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Kapsayıcı Toplum Uygulamaları Destekleme Programının başvuruları 10 Ocak 2025 tarihinde sona ermiş olup başvurular değerlendirme aşamasında. 6 Aralık 2024'te başvuruları alınmaya başlanmış olan TÜBİTAK Bilim Söyleşileri kapsamında da 17 Ocak 2025 tarihine kadar başvurular alınmış olup konuşmacı başvuruları değerlendiriliyor. Konuşmacıların başvuru yapan okul/kurumlar ile eşleştirilmesinin akabinde Mart ayı içerisinde Bilim Söyleşilerinin yapılması planlanıyor.
Yurt içi ve yurt dışında gerçekleştirilen bilimsel ve teknolojik yarışmalara katılım için gençlerin, takımların bekledikleri en yeni desteklerden olan 4001 Ulusal/Uluslararası Yarışma/Etkinlik Katılım Desteğinin 3. Çağrısına Mart ayının ilk yarısında çıkılması hedefleniyor.
İKİZ DÖNÜŞÜME ÖNCELİK
TÜBİTAK Başkanı Aydın, Ar-Ge ve yenilik destek programlarında yeşil ve dijital ikili dönüşümü" öncelikli olarak desteklediklerini vurgulayarak, 12. Kalkınma Planı ulusal vizyonu doğrultusunda; yeşil ve dijital ikili dönüşüm odağında dört ana bölümde 252 kritik ürün/teknolojiyi hedefleyen toplam 482 öncelikli konuyu içeren TÜBİTAK 2024-2025 Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik Konuları çalışmasını hazırladıklarını anımsattı. Aydın, TÜBİTAK'a iletilen proje önerileri, TÜBİTAK Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik konularından en az birine hizmet ediyorsa ve projelerin öncelikli konunun teknolojik hazırlık seviyesi aralığında çalışmaları yürütmesi planlanıyorsa; destek programlarının değerlendirme aşamasında önceliklendirildiğini ifade etti.
Aydın'ın açıklamalarına göre; yeşil teknolojilere yönelik olarak; TÜBİTAK 2024-2025 Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik Konularının ilk ana bölümü "Yeşil Büyüme Teknoloji Yol Haritasında Yer Alan Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik Konularından" oluşuyor. Türkiye ekonomisi için kritik olan, lokomotif sektörlere üretim zincirlerinin ilk aşamalarında temel girdiler sağlayan ve karbon emisyonu açısından ön plana çıkan demir-çelik, alüminyum, çimento, kimyasallar, plastik ve gübre sektörlerinde "Yeşil Büyüme Teknoloji Yol Haritası" hazırlandı.
İkinci ana bölümünü oluşturan "Avrupa Yeşil Mutabakatı ve İklim Değişikliğine Uyuma Yönelik Ar-Ge ve Yenilik Konuları Türkiye'nin 2053 net sıfır emisyonu hedefi ve yeşil kalkınma politikası doğrultusunda, "İklim değişikliği, çevre ve biyoçeşitlilik, temiz ve döngüsel ekonomi, temiz erişilebilir ve güvenli enerji arzı, yeşil ve sürdürülebilir tarım, sürdürülebilir akıllı ulaşım" olmak üzere beş ana temada belirlendi. Son 22 yılda iklim değişikliği alanında 3 bin 434 proje ve 3 bin 746 bilim insanı ve gence 21.93 milyar lira destek sağlandı. Aydın, 2025'te de belirtilen konu başlıklarında gelen proje önerilerinin değerlendirme aşamasında ek puan verilerek teşvik etmeye devam edileceğini kaydetti.
DİJİTAL TEKNOLOJİLER
TÜBİTAK "2024-2025 Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik Konularının" diğer bir bölümünü de doğrudan dijital teknolojilerin yerli geliştirilmesine yönelik başlıkların yer aldığı dijital teknolojiler oluşturuyor. Yapay zeka, büyük veri, bulut bilişim, siber güvenlik, 6G teknolojileri, dijital oyun teknolojileri, yarı iletken teknolojileri, ileri fotonik ve kuantum teknolojileri, mikro/nano/opto-elektronik sistemler bu alanda öncelikli olarak destekleniyor. Aydın, 2025'te de belirtilen konu başlıklarında gelen proje önerilerinin, değerlendirme aşamasında ek puan verilerek teşvik etmeye devam edileceğini söyledi.
1711 Yapay Zeka Ekosistem Çağrısı'nın ilk olarak 2022'de açıldığını belirten Aydın, "3 yıldır düzenli olarak açılmakta. 2022 çağrısında 22 proje başvurusu alındı ve 10'u 35 milyon 944.5 bin lira ile desteklendi. 2023 çağrısında 32 başvuru alındı ve bunların 18'i 106 milyon 877 bin 623 lira ile desteklendi. 2024 yılında 27 proje başvuru alınmış olup 13 konsorsiyumun projesi 72 milyon 708 bin 283 lira ile desteklenmeye hak kazandı. Bu konsorsiyumlarda 7'si büyük ölçekli 13 müşteri kuruluş, tamamı KOBİ ölçeğinde 13 tedarikçi kuruluş, 14 üniversite ve 1 kamu araştırma merkezi (TAGEM) görev alacak. Kamu Yapay Zeka Ekosistemi-2023 başlıklı çağrı kapsamında iki kamu kurumunun ihtiyacını gideriyoruz. Kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyaç duyduğu yapay zeka çözümlerinin geliştirilmesi amacıyla 2024 yılında 'Kamu Yapay Zeka Ekosistemi' başlıklı 2. çağrı başvuruya açıldı. 18 Aralık'ta kamu kurumlarının başvurusu sonlandı. 12 kamu kurumu 15 ihtiyacı için çağrı kapsamında başvuru yaptı. Uygun bulunanlar için, 24 Nisan 2025'e kadar başvuruları alacağız. Yapay Zeka çağrılarımız ile finans teknolojileri, akıllı üretim sistemleri, akıllı tarım, gıda ve hayvancılık, iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik, e-ticaret teknolojileri ve akıllı eğitim teknolojileri alanında projeleri 2025 yılında da desteklemeye devam edeceğiz" diye konuştu.
2025'te 11 milyar euro fon dağıtılması öngörülüyor
Ufuk Avrupa Programı 2025 yılı çağrılarının büyük bir kısmı resmi olarak yayınlanmamış olup, çağrıların Nisan başında yayınlanması bekleniyor. TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Orhan Aydın'ın açıklamalarına göre; Program çerçevesinde 2025 yılında 400'den fazla çağrının açılması planlanıyor. Açılacak çağrılar kapsamında "sağlık, sosyal bilimler, sivil güvenlik, dijital, endüstri, uzay, iklim, enerji, mobilite ve gıda gibi AB'nin farklı öncelikli alanları desteklenecek. Takvimleri kesin olmamakla birlikte TÜBİTAK'ın dahil olduğu Ufuk Avrupa Programı Ortaklıklardan Sürdürülebilir Mavi Ekonomi Ortaklığı, Kişiselleştirilmiş Tıp Avrupa Ortaklığı, Gezegen için Su Güvenliği Ortaklığı, ERA4Health Ortaklığı, Kentsel Geçişleri Sürdürülebilir Bir Geleceğe Yönlendirme Ortaklığı, Avrupa Biyoçeşitlilik Ortaklığı, Hayvan Sağlığı ve Refahı devam çağrılarının 2025 yılı içinde açılması öngörülüyor.
Ayrıca yeni başlayacak Tarımda Veri Ortaklığı ve Sürdürülebilir Enerji Alanında Avrupa Birliği (AB)-Afrika Birliği (AfB) Uzun Vadeli Ortak Araştırma ve İnovasyon Ortaklığı" birinci çağrısını açtı. Ufuk Avrupa Programı'nın 2024 yılı açıklanan çağrıları kapsamında 4.5 milyar euro fon dağıtıldığını söyleyen Aydın, "2024 yılı çağrılarının tamamının açıklanması ile birlikte dağıtılan toplam fon miktarının 8 milyar euro'ya ulaşması bekleniyor. 2025 yılı çağrıları kapsamında ise 11 milyar euro fon dağıtılması öngörülüyor" dedi
İkili iş birliği anlaşmalarının sayısı 75 ülkeye çıktı
2024 yılında, Türkiye'nin bilim ve teknoloji alanındaki uluslararası iş birliklerini daha da ileriye götürme noktasında önemli adımlar attıklarını söyleyen TÜBİTAK Başkanı Aydın, Türk araştırmacıların uluslararası Ar-Ge ve yenilik iş birliklerini desteklemek amacıyla, bilimsel ve teknolojik ikili iş birliği anlaşmaların sayısını, 75 ülke ve 108 kuruluşa çıkarttıklarını kaydetti. Uluslararası iş birlikleri kapsamında 2024 yılında 23 farklı ülke ile 30 ikili iş birliği çağrısı ve çok taraflı platformlar kapsamında 32 çoklu iş birliği çağrısı açıldığını belirten Aydın, "Söz konusu ikili iş birliği çağrıları kapsamında 968, çoklu iş birliği çağrıları kapsamında 654 başvuru alındı. 2025 yılında, iş birliği halinde olduğumuz ülkeler ile açılacak ikili çağrıların ve yeni geliştirilecek işbirliklerinin, TÜBİTAK Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik Konuları odağında hayata geçirilmesi hedefleniyor" dedi.
2024'te, 92 bin bilim insanına ve gence 3.89 milyar lira destek
TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Orhan Aydın'ın açıklamalarına göre; TÜBİTAK'ın 2024 yılı TARAL ödeneği; 13 milyar 413 milyon 292 bin 542 lira olup bu tutarın 12 milyar 432 milyon 400 bin 710 lirası harcandı. TARAL programlarının dışında yer alan Bilim İnsanı Destek Programları bursları, Araştırma Altyapıları Desteği, Uluslararası Bilimsel Yayın Teşvikleri ile Proje Performans Ödülü için toplam yılsonu ödeneği ise 3 milyar 302 milyon 916 bin 800 liraydı. Bu tutarın 3 milyar 16 milyon 735 bin 418 lirası harcandı.
TÜBİTAK, 2024 yılında 2 bin 934 firmanın ve 186 üniversitenin 10 bin 161 Ar-Ge projesine 9.13 milyar lira, yürütülen burs ve destek programları aracılığıyla 92 bin bilim insanına ve gence 3.89 milyar lira destek sağladı.
50 üniversiteye Milli Teknoloji Atölyesi
TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Aydın, 4003-T Milli Teknoloji Atölyeleri'nin 2025 yılında yoğunlaşacakları en büyük destek programı olacağını söyledi. Milli Teknoloji Atölyeleri Proje Desteği çağrısının 2 Eylül 2024'te duyurulduğunu anımsatan Aydın, çağrının yıl boyu açık olduğunu ve yüksek sayıda başvuru alındığını kaydetti. 13 Milli Teknoloji Atölyesi projesinin sözleşme aşamasında olduğunu ve başvuruların değerlendirmeye devam edildiğini ifade eden Aydın, "Bu çağrı kapsamında, 2025 yılında 50 üniversitede Milli Teknoloji Atölyelerimizi kurmayı hedefliyoruz" dedi.
Büyük ve küçük ölçekli bilim merkezleri kurulacak
TÜBİTAK'ın 2025'te odaklanacağı konulardan biri de büyük ve küçük ölçekli bilim merkezleri kurulması olacak. TÜBİTAK Başkanı Aydın'ın verdiği bilgiye göre, 2024 yılı ikinci yarısı itibarıyla 4003 Bilim Merkezi ve Atölye Destek Programı çağrıları revize edilmiş olup, "4003-A Büyük Ölçekli Bilim Merkezi Kurulması Desteği ve Sürdürülebilirlik ve Kapasite Artırımı Desteği" ile "4003-B Küçük Ölçekli Bilim Merkezi Kurulması Desteği ve Sürdürülebilirlik ve Kapasite Artırımı Desteği" çağrıları açıldı. 4003-A ve 4003-B çağrıları, 'açık çağrı' olup her dönem başvuru alınabiliyor. 4003-A ve 4003-B kapsamında gelen taleplerin değerlendirilmesinin planlandığını açıklayan Aydın, "Batman, Sivas, Hatay, Adıyaman, Malatya başta olmak üzere, Isparta, Niğde, Akyurt, Başakşehir vb. il ve ilçelerde 4003-A Büyük Ölçekli ve 4003-B Küçük Ölçekli bilim merkezi kurulması çalışmaları devam ediyor" dedi.
60 bin 246 Ar-Ge projesine 275.6 milyar lira destek sağlandı
TÜBİTAK Başkanı Aydın, son 22 yılda 11 bin 960 firmanın ve 186 üniversitenin 60 bin 246 Ar-Ge projesine 275.6 milyar lira destek sağlandığını vurguladı. Yürütülen burs ve destek programlarımı aracılığıyla 383 bin 813 bilim insanına ve gencine 42.29 milyar lira destek sağladıklarını belirten Aydın, Uluslararası Ar-Ge iş birliklerine katılımı özendirmeye yönelik destek ve ödüller kapsamında da 8 bin 162 kişi/kuruluşun desteklendiğini kaydetti. 2012'den bu yana açılan BiGG ve BiGG Yatırım çağrıları kapsamında 48 bin 666 iş fikri başvurusu yapıldığını vurgulayan Aydın, "22 bin 111 girişimci BiGG hızlandırıcı programından faydalandı. Bu süreçte 2 bin 378 teknoloji girişim firması kuruldu ve yaklaşık 2.5 milyar lira destek sağlandı. 2012-2022 yılları arasında hibe destek verilen programın yapısında 2023'te yapılan değişiklik ile yatırım tabanlı destek mekanizmasına geçildi. BİGG Yatırım Programı yürürlüğe girerek Türkiye Kalkınma Fonu ile birlikte TÜBİTAK BİGG Fonu kuruldu. BİGG Yatırım Çağrıları kapsamında yatırım kararı alınan toplam 404 girişim için yaklaşık 385 milyon lira bütçe ayrıldı" diye konuştu.
EIC Hızlandırıcı Programı'na doğrudan başvuru hakkı
Avrupa Yenilik Konseyi (European Innovation Council - EIC), çığır açıcı nitelikteki yenilikleri keşfetmek, geliştirmek ve ölçeklendirmek için oluşturulmuş Avrupa'nın en önemli yenilik destek programı. EIC'nin en büyük bütçeli fon programı olan EIC Hızlandırıcı, KOBİ'ler, özellikle startupları ve spinout şirketleri Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) 6 seviyesindeki fikirlerinin piyasaya erişimini ve ölçeklenme süreçlerini de kapsayacak şekilde fonlanmasını amaçlıyor. "Plug-in" aracı, Avrupa Komisyonu tarafından onaylanan ulusal destek programlarından desteklenmiş firmalara belli bir kota dahilinde EIC Hızlandırıcı Programı'na kısa başvuru yapmadan doğrudan tam başvuru yapma hakkı veriyor. Söz konusu Plug-in mekanizmasına uygun programların tespiti için Komisyon tarafından ayrıntılı bir değerlendirme ve sertifikasyon süreci gerçekleştiriliyor. Aydın'ın verdiği bilgiye göre; 25 Nisan 2024'te, Teknoloji ve Yenilik Destek Programları tarafından yürütülen; 1501 Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı, 1707 Siparişe Dayalı Ar-Ge Projeleri için KOBİ Destekleme Çağrısı Plug-in sertifikası almak üzere Avrupa Komisyonu tarafından resmi olarak onaylandı. Bahsi geçen programlar kapsamında desteklenmiş KOBİ ve startuplar, ilgili projelerini devam ettirmek adına TÜBİTAK'a yapacakları başvuru ve takip eden değerlendirme sürecinde ve Plug-in Çağrı Metnindeki şartlar doğrultusunda uygun görülmeleri halinde belirli bir kota dahilinde EIC Hızlandırıcı Programı'na kısa başvuru yapmadan doğrudan tam başvuru yapma hakkına sahip oluyor. TÜBİTAK Başkanı Aydın'ın açıklamalarına göre; bu kapsamda 2024 yılı içerisinde açılan iki ulusal çağrı kapsamında yapılan başvuruların değerlendirilmesi neticesinde 35 firmaya Plug-in Aracı yoluyla EIC Hızlandırıcı Programı'na doğrudan tam başvuru yapma hakkı tanındı. 2025 yılında açılacak Plug-in Aracı ulusal çağrıları kapsamında toplam 60 firmaya bu imkanın tanınması planlanıyor.
İkiz dönüşümle çok küçük yaşta tanıştırıyor…
TÜBİTAK olarak nitelikli insan kaynağının çok küçük yaşlardan itibaren yeşil ve dijital teknolojiler ile tanışmasını sağladıklarını söyleyen Aydın, ikiz dönüşüm kapsamında Türkiye'nin sahip olduğu genç insan kaynağı potansiyelinin yeni dünyada ihtiyaç duyulan yetkinliklere göre yetiştirilmesi, Ar-Ge kültürlerinin oluşması, araştırma yapmaya teşvik edilmesi ve mevcut yeteneklerin sürekli geliştirilmesi için destekler sağladıklarını belirtti. Aydın'ın örnek verdiği bazı programlar şöyle:
Lise ve Ortaokul Öğrencileri Araştırma Projeleri Yarışmaları kapsamında "Ekolojik Denge, Yenilenebilir Enerji, Biyoçeşitlilik, Su Okuryazarlığı, Sürdürülebilir Kalkınma, Doğal Miraslar ve Doğal Kaynaklar, Tarım ve Hayvancılık Teknolojileri, Sağlıklı Yaşam ve Beslenme, Gıda ve Gıda Arzı Güvenliği, Doğal Afetler ve Afet Yönetimi, Akıllı Ulaşım Sistemleri" tematik alanlardaki projeler destekleniyor. "Çevre, Ekonomik Sektörler, Hava ve İklim, Su Araştırmaları, Sürdürülebilirlik ve Refah" olmak üzere beş ana alanda 2204-D Lise Öğrencileri İklim Değişikliği Araştırma Projeleri Yarışması düzenleniyor. TÜBİTAK Bilim Fuarları kapsamında program çağrılarında bulunan 12 ana alan arasında "Dijital Dönüşüm, Teknoloji ve Tasarım, Yazılım, Su Okuryazarlığı, Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm, Sürdürülebilir Şehirler ve Toplumlar gibi dijital ve yeşil teknolojileri içeren alanlar yer alıyor. Çocuk ve gençlerde, küçük yaşlardan başlayarak bu konulara yönelik ilgi uyandırılması ve farkındalık oluşturulması hedefleniyor. Ortaokul, lise ve üniversite öğrencilerine yönelik araştırma proje yarışmalarında, "Dijital Oyun Tasarımı, Oyun ve Oyunlaştırma, Nesnelerin İnterneti, Yapay Zeka, Hazır Algoritma Uygulamaları, Robotik ve Kodlama, Özgün Algoritma Tasarımı, Artırılmış, Sanal ve Karma Gerçeklik, Bilgisayarsız Kodlama, Giyilebilir Teknolojiler, Dijital Dönüşüm" gibi tematik alanlarda proje başvurusu yapılabiliyor. Bilim merkezlerinde yer alan robotik kodlama, stem, teknoloji atölyelerinde gençlere yazılım kodlama eğitimleri, Deneyap Teknoloji Atölyeleri'nde ortaokul ve lise düzeyindeki öğrencilere Robotik Kodlama, Elektronik Programlama ve Nesnelerin İnterneti, Malzeme Bilimi ve Nanoteknoloji, Enerji Teknolojileri, Siber Güvenlik, Havacılık Uzay, Yazılım Teknolojileri, Yapay Zeka ve Mobil Uygulama dersleri veriliyor.
10 bilim kampı planlandı
TÜBİTAK Bilim Kampları ile Gençlik ve Spor Bakanlığı iş birliğinde gençleri temel bilimler ile buluşturuluyor. Aydın'ın açıklamalarına göre; 2024 senesinde gerçekleştirilen 7 bölgede 7 kamp ile 404 öğrencinin proje tabanlı uygulamalar ile fizik bilimini keşfetmeleri sağlandı. 2025 yılında, Türkiye'nin her köşesindeki öğrencilere ulaşılarak bilimi sevdirmek ve bilim farkındalığını artırmak amacıyla toplam 10 bilim kampı planlandı. Bu kamplardan ilk ikisi 18-21 Ocak 2025 tarihlerinde; Manisa Kula Gençlik Kampında 9 ilden gelen 68 erkek öğrenci ve Antalya Alaaddin Keykubat Gençlik Kampında 8 ilden gelen 67 kız öğrenciyle tamamlandı.
