PARA GİRİŞİMCİLİK/ ÜRÜN DİRİER Girişimcilik ekosistemi bilgi platformu startups.watch'ın yayınladığı 2023 Yıllık Raporu'na göre; küresel ölçekte birleşme ve satın almalar son 10 yılın dip seviyelerini görürken, startup finansmanı büyüklükleri de son beş yılın en düşük seviyesine geriledi. Rapora göre Türkiye'de 2023 yılında, tohum, erken ve geç girişim aşamalarındaki şirketlere 325 anlaşmayla 722 milyon dolar yatırım yapıldı. (Ki bu rakamın içinden Getir'in aldığı 500 milyon dolarlık yatırımı çıkardığımızda geriye sadece 222 milyon dolar kalıyor.) Anlaşma büyüklüğü bir önceki yıla göre yüzde 47, anlaşma sayısı ise yüzde 7 azaldı. Ancak Türkiye, tüm olumsuz koşullara karşın anlaşma sayısı bakımından Avrupa'da beşinci ve MENA'da birinci sırada yer aldı. Raporda, özkaynağa dayalı kitle fonlaması platformlarının sayısındaki artışın, birçok Girişim Sermayesi Yatırım Fonu'nun (GSYF) kurulmasının ve şirketlerin son yıllarda yatırım yapma iştahının artmasının girişim ekosistemindeki dinamizmin korunmasında etkili olduğu vurgulanıyor.
StartupsWatch'ın 2023 Ekosistem Raporu'na göre, Türkiye'de 2023'te 5 binden fazla girişim faaliyet gösterdi ve bu girişimlerin toplam değeri 100 milyar doları aştı. Türkiye'de 2023'te en yüksek yatırım SaaS, oyun, finans ve yapay zekâ dikeylerinde gerçekleşti.
Rapora göre, Avrupa'da da girişimlere yatırım bir önceki yıla göre yüzde 39 azaldı. 2023 yılında tüm dünyadaki birleşme ve satın almalar, son 10 yılın en düşük seviyesindeydi. Pandemi döneminde özellikle Amerika'da zirve yapan halka arz ve SPAC işlemleri, 2023 yılında onda birinden daha aşağı seviyeye indi. 2021 yılında tüm dünyada 622 yeni unicorn çıkmıştı, 2022'de bu sayı 348'e, 2023'te ise 100'e düştü.
Türkiye'de 2023'te 325 yatırım turunda 722 milyon dolar yatırım yapıldı. Bu tutara hisseye dönüştürülebilir borçlar ve kripto yatırımlar da dahil edildiğinde toplam tutar 889 milyon dolara ulaştı. Getir yatırımı çıkarıldığında kalan 222 milyon dolar yatırım halen pandemi öncesi yatırım tutarlarının neredeyse iki katında seyretti. Fikir aşamasındaki girişimlere yatırım anlamında Türkiye Avrupa'da 11. sırada yer aldı fakat Türkiye Kalkınma Fonu'nun operasyonunu yürüttüğü TÜBİTAK BiGG FONU, 2024 yılı ilk çeyreğinde 143 gibi rekor sayıda ön tohum yatırımı yaparak 2024'te Avrupa'da Türkiye'nin ön tohum yatırım anlamında bir veya ikinci sırada yer alacağını şimdiden garantiledi.
2023 değerlendirmeleri arasında en önemli şeylerden biri; GSYF, ekosistemin artık vazgeçilmez bir parçası olması oldu. 2023'teki yatırımların neredeyse yarısında GSYF'ler vardı. Kitle fonlama platformları, 2023'te yeni platformların da aktif olmasıyla beraber tohum aşamasında alternatif finansman kaynağı olmaya devam etti. Girişimler kitle fonlama ile 59 kampanyada 20.6 milyon dolar yatırım topladılar. Türkiye'deki yatırımlara katılan yabancı yatırımcı oranı son beş yılın en düşük seviyesine gelmiş olsa da adet olarak pandemi öncesinin üzerinde yer aldı.
2023'te de kurumların ve kurumsal girişim sermayesi fonlarının yatırımlara ilgisi vardı. Geçen yılki yatırımların yüzde 38'inde, bir kurum veya kurumsal girişim sermayesi fonu vardı. Oyun dikeyinde 2023'te, 41 turda 31.1 milyon dolar yatırım yapıldı. Türkiye oyun yatırımları açısında Avrupa'da yatırım adedi olarak birinci sırada yer alırken yatırım miktarı olarak beşinci sırada yer aldı. Türkiye'de son üç yılda 1.3 milyar dolar toplam büyüklüğünde 276 adet VC ve GSYF kuruldu. 2023 senesi, halka arzlar konusunda hareketli bir yıl oldu. Mackolik, ebebek, Bin Holding (Binbin) halka arzları ve Martı'nın SPAC yöntemiyle Amerika'da halka arzı dikkat çekti. Türkiye'de 2023'te 325 yatırım turunun 70'i, kadın girişimcilerin olduğu girişimlere aitti.
KÜRESELDE YATIRIMLAR YEDİ ÇEYREKTİR DÜŞÜYOR
KPMG'nin yayımladığı "Venture Pulse" raporuna göre küresel çapta girişim yatırımları, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde de yedi çeyrektir süregelen düşüş trendini devam ettirdi. Global ölçekte 7 bin 435 yatırım işleminin gerçekleştiği 2023 yılı üçüncü çeyreğinde toplam yatırım miktarı 77,05 milyar dolara geriledi. En fazla yatırım çeken 10 girişimden dördü Çin, üçü ise ABD merkezli şirketler oldu. Yatırımcıların yapay zekâ alanında faaliyet gösteren girişimlere ilgisi artarken enerji ve temiz teknoloji de cazibesini koruyan diğer alanlar oldu.
Amerika kıtası, küresel olarak girişim sermayesi yatırımlarından en büyük payı alırken yapay zekâ girişimi olan Anthropic'in aldığı 4 milyar dolarlık ve batarya geri dönüşüm girişimi olan Redwood Materials'ın aldığı 997 milyon dolarlık yatırımlar da dâhil olmak üzere ABD bölgeye yapılan yatırımların büyük çoğunluğunu çekti. Öte yandan, Çin merkezli elektrikli araç girişimleri olan RoX Motor ve Neta Auto'nun sırasıyla aldığı 1 milyar dolar ve 969 milyon dolarlık ve yatırımlar elektrikli araç dikeyini bu çeyrekte öne çıkardı. Avrupa'da ise bu çeyrekte temiz teknoloji işlemleri öne çıktı. Batarya geri dönüşüm girişimi olan Fransa merkezli Verkor 2,27 milyar dolarlık, üretim tekniği ile karbon emisyonunu yüzde 95 azaltan İsveç merkezli H2 Green Steel ise 1,63 milyar dolarlık yatırım turlarıyla bu çeyrekte Avrupa'da gerçekleşen en büyük iki işlem olarak göze çarptı.
ANLAŞMALARIN TAMAMLANMASI UZUN SÜRDÜ
Değerlemeler, potansiyel getirilerdeki belirsizlik, çıkış sürelerinin uzaması, yüksek faiz oranlarıyla ilgili endişelere neden olan belirsiz jeopolitik ve makroekonomik ortamdan ötürü dünyanın çoğu bölgesinde girişim sermayesi işlemlerinin tamamlanma süresi önemli ölçüde yavaşladı. Birçok girişim sermayesi yatırımcısı anlaşma fırsatlarını değerlendirmek, durum tespiti yapmak ve kârlılığa giden yolları iyi belirlemiş şirketleri tespit etmek için daha fazla zaman ayırdı. Girişim sermayesi yatırımcıları ayrıca kendi portföy şirketlerinin operasyonlarını ve mali durumlarını iyileştirmelerine yardımcı olmak için üçüncü çeyrekte bu şirketlerle daha fazla zaman harcadı.
Küresel çapta girişim sermayesi yatırımcıları, son yıllara kıyasla daha fazla durum tespiti yaparak, geç aşama anlaşmalardan geri çekilerek ve öncelikle çok güçlü iş stratejilerine ve kârlılık potansiyeline sahip şirketlere odaklanarak yatırımlarında çok temkinli bir tutum sergiliyor. Ancak yapay zekâ bu temkinli duruşlarında bir istisna oluşturuyor. 2023'ün üçüncü çeyreğinde ABD merkezli Anthropic (4 milyar dolar), Databricks (500 milyon dolar), Neuralink (280 milyon dolar), Japonya merkezli Telexistence (170 milyon dolar) ve Almanya merkezli Aleph Alpha (225 milyon dolar) dâhil olmak üzere birçok yapay zekâ girişimi önemli yatırımlar aldı.
ENERJİ VE TEMİZ TEKNOLOJİ CAZİBESİNİ KORUYOR
Enerji ve temiz teknoloji de üçüncü çeyrekte küresel çapta girişim sermayesi yatırımcıları için önemli bir cazibe merkezi olmaya devam etti. Çinli elektrikli araç üreticileri Neta Auto, Rox Motor ve Farizon'a yapılan büyük yatırımlara ek olarak, Fransız merkezli batarya üreticisi Verkor'a yapılan 2,27 milyar dolarlık yatırım ile ABD merkezli batarya geri dönüşüm girişimleri Redwood Materials ve Ascend Elements'e yapılan 997 milyon dolarlık ve 460 milyon dolarlık yatırımlar batarya teknolojisine önemli bir yatırımcı ilgisi olduğunu gösteriyor. Ayrıca temiz teknoloji yatırımları arasında Hindistan'daki Juniper Green Energy'nin aldığı 350 milyon dolarlık yatırım ve İngiltere merkezli Ovo Energy'nin aldığı 256 milyon dolarlık yatırım da öne çıkıyor.
Türkiye'ye dönecek olursak, çeyrekler bazında değerlendirildiğinde, 2023'te anlaşma sayısı pandemi öncesinin neredeyse iki katı seviyesinde yer aldı. Bu artış, kitle fonlama platformlarının sayısındaki artışın yanı sıra, şirketlerin yatırım yapma iştahının artmasından ve çok sayıda GSYF kurulmasından kaynaklandı. 2023'te girişimlere yapılan her iki yatırımın birinde yatırımcılar arasında bir GSYF bulunuyordu. Türkiye'de son üç yılda 1.3 milyar dolar toplam büyüklüğünde 276 adet VC ve GSYF kuruldu.
Ülkemizde girişimcileri desteklemek için kurulmuş olan kuluçka ve hızlandırma programları, melek yatırım ağları, kurumsal risk sermayeleri, kamu ve sivil toplum kurumları gibi birçok kurum bulunuyor ve sayıları her geçen gün artıyor. Girişimci destekleri ve yatırım için bu kadar fazla seçeneğin olduğu bir ortamda girişimcilerin, zamanı en iyi şekilde değerlendireceği ve en çok fayda sağlayacağı yapıları tercih etmesi gerekiyor.
Girişimlerin yatırım alabilecekleri kurumları tohum öncesi aşama, tohum aşaması ve ileri aşama diye ayırmak gerekiyor. Teknoloji startup'larının erken aşamada ön kuluçka ve kuluçka programlarına katılıp iş fikirlerini iş modeline dönüştürebilecekleri, mentor desteği alabilecekleri teknopark içinde merkezler ve Tekmer alanları olduğu gibi ürünleşme desteği alabilecekleri laboratuvar destekleri de bulunuyor. Daha ileri aşamalarda yurtdışı pazar açılış desteği, yatırım, mentorluk alabilecekleri hedefledikleri sektörlere uygun kurumların programları da mevcut. Kuluçka programları ve hızlandırma programlarının sayısı 100'ün üzerinde. Girişimcileri hibe destekleri ile destekleyen ulusal fon programları da mevcut. Önemli olan doğru girişimle doğru programın eşleşmesi…
Fon sayısı çok olsa da yatırım almak artık biraz zor. Yatırımcının ilgisi, daha çok erken aşama ile düşük değerlemeli girişimlere yoğunlaştı. Ekonomik koşulların belirsizliği nedeniyle girişimlerin performanslarını öngörememeleri, bu durumun en büyük nedeni… Peki 2024'te yatırım almayı hedefleyen girişimler nasıl bir yol izlemeli? Hangi kurum, hangi girişimlere nasıl yatırım yapıyor? Yatırımcının radarındaki girişimler hangileri?
KİTLE FONLAMASIYLA 16 MİLYON DOLAR TOPLANDI
GEN Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı Nevzat Aydın, 2023 yılının girişimcilik başta olmak üzere Türkiye için bir dizi iniş ve çıkışı beraberinde getirdiğine işaret ederek, "Pandemi sonrası dönemde, her ne kadar durumlar biraz karışık olsa da Türkiye'nin girişimcilik dünyası oldukça canlı kaldı. 2023 yılında Türkiye'de kitle fonlamasıyla toplanan 16 milyon dolar ve yabancı yatırımcıların düşük seviyelerde kalması ilginç bir gelişme. Enerji sektöründe yapılan yatırımlar da dikkat çekiciydi. Bu alanda faaliyet gösteren girişimler, hem yatırımcıların gözdesi haline geldi hem de pazarda kendilerine sağlam bir yer buldu" dedi.
Günümüzde ve gelecek dönemlerde, yapay zeka ve eğlence sektöründe ortaya çıkan yenilikçi girişimlerin kendisi için ilgi çekici olduğuna değinen Aydın, "Bu iki alanın, sınırsız ve keşfedilmemiş potansiyellerle dolu olduğuna inanıyorum. Bu alanlarda yatırımlarım bulunuyor ve gelecekte önceleyeceğim girişimler de olacak. Finansal teknolojiler, özellikle bankacılık ve ödeme sistemlerindeki yeniliklerle dikkat çekiyor. Son olarak, global ekonomik trendler ve makroekonomik dengeler yatırım kararlarında önemli bir yere sahip. Türkiye'nin jeopolitik konumu ve genç nüfusu, belirli sektörlerde önemli fırsatlar sunuyor. Bu faktörleri dikkate alarak, geleceğin trendlerine uygun alanlarda girişimcilere ve inovasyona yatırım yapmaya devam etmek stratejik bir yaklaşım olacaktır" diye konuştu.
Türkiye'nin girişimcilik ekosisteminin, geçtiğimiz 20 yıl içinde büyük bir dönüşüm yaşadığının altını çizen Aydın, şunları aktardı:
"Benim girişimciliğe adım attığım dönemde mevcut olmayan birçok destekleyici kurum ve fırsat artık var. Günümüzde inkübatörler, teknoparklar, risk sermayesi şirketleri, melek yatırımcılar ve devletin sunduğu çeşitli destekler gibi bir dizi farklı oyuncu, ekosistemi daha canlı ve büyümeye daha açık bir hale getiriyor.
Yatırım olanaklarına bakıldığında ise Türkiye'deki girişimciler için mevcut olan seçenekler zamanla arttı. Özellikle projeniz sağlam temeller üzerine kuruluysa ve kendinizi iyi ifade edebiliyorsanız, erken aşama yatırımlarında finansman bulmak nispeten daha kolay bir hale geldi. Ancak, bu kolaylık ileri aşamalarda aynı oranda devam etmiyor. Özellikle uluslararası yatırımcıları çekme konusunda hâlâ bazı zorluklarımız var ve bu alanda gelişmekte olan diğer ülkelerle kıyasladığımızda, daha fazla ilerleme kaydetmemiz gerektiğini görüyoruz. Bu durum, Türkiye'deki girişimcilerin uluslararası arenada daha fazla tanınabilir olmaları ve global pazarlarda rekabet edebilme yeteneklerini artırmaları gerektiğini gösteriyor. Bu süreçte, girişimcilerin uluslararası ağlara erişimini kolaylaştıracak ve onları yurtdışındaki yatırımcılarla buluşturacak imkanlar var."
GEN Türkiye olarak, dünya genelinde 200 ülkeyle iş birliği yaparak girişimci sayısını artırmayı, mevcut ekosistemi yenilikçi bir perspektifle geliştirmeyi, kapsayıcı ve zengin ekosistemler inşa etmeyi ve bilgi alışverişini teşvik etmeyi hedeflediklerini belirten Aydın, "2024 yılında Startup Huddle İstanbul, Entrepreneurship World Cup (EWC), Global Girişimcilik Haftası (GGH), Open House Meeting programlarımızla girişimcilerimizi ayni ve maddi desteklerle desteklemeyi planlıyoruz. Uluslararası arenadaki girişimciliğin iyi örneklerini ülkemize taşıyarak ülkemiz girişimcileri için ilham kaynakları yaratmak istiyoruz. Son olarak deprem bölgesi bu seneki önceliklerimizden olacak. Bölgedeki çalışmalarımıza 2024 yılında da tüm hızımızla devam ederek bölgenin kalkınmasına katkı sağlamaya devam edeceğiz" açıklamasında bulundu.
ERKEN AŞAMA GİRİŞİMLERE İLGİ YOĞUNLAŞTI
Boğaziçi Ventures CEO'su Barış Özistek, 2023 yılında yatırımların hızının önceki yıllara göre düştüğünü ve sayısının da azaldığını belirterek, "Yatırımcı ilgisi daha çok erken aşama ile düşük değerlemeli girişimlere yoğunlaştı. Ekonomik koşulların belirsizliği nedeniyle girişimlerin performanslarını öngörememeleri, bu durumun en büyük nedeni. 2023 yılında en çok fonlanan alan, üyelik gerektiren yazılımlar oldu, yani Saas. Onu AI ağırlıklı alanlar, oyun ve perakende teknolojileri ile finans takip etti. Asıl ilgimi çeken de iklim teknolojileri, sürdürülebilirlik gibi konuların, sektörel yatırım sıralamalarında ön sıralara yükselmiş olması. 2024 yılında ise sadece VC yatırımlarında değil, halka açık şirketlerdeki yatırımlarda da yapay zeka temelli teknoloji yatırımlarının öne çıkacağını tahmin ediyorum" dedi.
2023 yılında 10 yeni şirkete ve sekiz portföy şirketine devam yatırımlarıyla toplam 150 milyon lira yatırım gerçekleştirdikleri bilgisini paylaşan Özistek, "2023'te yatırım alan dikkat çekici girişimlerden ilk aklıma gelenler, dijital sağlık alanında HiWell, finansal teknolojilerde Craftgate ve mobil oyun şirketi Gulliver's Game. 2024'te, BV Growth (BVG) fonumuzun yeni ve takip yatırımlarına ek olarak Sinerji fonundan 'Co-Investment ve Secondary' (ortak yatırım ve ikinci) stratejisi ile yapacağımız yeni yatırımlar, ileri aşamadaki oyun (Joygame) ve fintek (Liquidity Trading) Pre-IPO (halka arz öncesi) fonları ile birlikte dört farklı fondan yaklaşık 20 milyon dolarlık yatırım yapmayı ve portföyümüzdeki teknoloji şirketi sayısını 50'nin üzerine çıkarmayı hedefliyoruz. Global teknoloji hisselerine yatırım yapan fonlarımız ile tamamen teknoloji ile yönetilen Quant fonlarımız da bu rakamların dışında hızla büyümeye devam ediyor" diye konuştu.
Boğaziçi Ventures çatısı altında yönettikleri farklı fonlar olmakla beraber önceliklerinin hep teknoloji olduğunun altını çizen Özistek, şunları aktardı:
"BV Sinerji, BV Growth dışında oluşturduğumuz teknoloji odaklı bir ortak yatırım fonu ve sektör veya aşama bağımsız olarak yatırımlar gerçekleştiriyor. Aynı zamanda küçük yatırım miktarlarıyla kurucu hisseleri satın alabiliyor. Türkiye'deki ikincil piyasa ihtiyacını karşılıyor ve girişimciler için parçalı çıkış imkanı sunuyor. Fon, avantajlı değerleme ile işlem yaparak yatırımcılara hem fırsat sunuyor hem de düzenli temettü ödeme stratejisi ile farklılaşıyor. Ayrıca, kurduğumuz oyun ve fintek Pre-IPO fonları daha ileri aşamada şirketleri hedefliyor. 2024'te, yönettiğimiz fonlar aracılığıyla, tohum aşamasından halka arz öncesi aşamaya kadar sektör bağımsız teknoloji alanında yatırımlar yaparak girişimleri desteklemeyi amaçlıyoruz."
18 AYLIK YAKIT ŞART
Özistek, bu yıl yatırım alma planı olan girişimcilere tavsiyelerde de bulundu: "Öncelikle yatırıma çıkma zamanını iyi planlaması gerekiyor. Yakıtları bitmeden en az sekiz-dokuz ay önce tura çıkmalarını öneririz. Tabii şirketin o güne kadar göstermiş olduğu başarı ve gelişmeler de yatırımı tetikleyecek bir unsur, o nedenle daha erken yatırımcı karşısına çıkmaya hazır olduklarını hissediyorlarsa vakit kaybetmeden aksiyon almalarını tavsiye ederiz. Yatırım turundaysa en az 18 aylık 'runway' (yakıt) sağlayacak büyüklükte bir tur yapmaları ideal senaryo ancak günümüz yatırım şartlarında bu öyle kolay olmayabiliyor. Bu nedenle 'bridge round' dediğimiz şirketin ömrünü uzatan daha düşük tutarla tamamlanan ara yatırım turlarını da değerlendirmek faydalı olacaktır. Bridge yatırım alındığında tavsiyemiz ise kurucuların çok fazla ara vermeden asıl ihtiyaçları olan yatırımı aramaya devam etmeleridir."
Özistek, sözlerini şu şekilde tamamladı: "Her geçen gün yeni yeni girişimci destekleme programları ortaya çıkıyor. Türkiye'de bir girişimcinin yatırım almak üzere başvurabileceği kurum sayısı beş yıl önce iki haneli rakamlarla ifade edilebilirdi. Bugün ise bu sayı 400'ü geçiyor. Tabii bu yapıların yatırım yaptığı aşamalar daha çok tohum ve erken aşama girişimlere odaklı. Seri A ve sonrası için iletişime geçilecek yatırımcı sayısı ne yazık ki hala çok az. Bu nedenle biz de Pre-IPO fonlarıyla bu boşluğu doldurmayı, şirketlere ileri aşamada destek olmayı hedefliyoruz."
LLM ÜZERİNE KURULU GİRİŞİMLER SES GETİRDİ
2023'ü değerlendiren ve 2024'e dair öngörülerde bulunan 212 Kurucu Ortağı Ali Karabey, "Küresel trendlere bakacak olursak 2023 yılında özellikle yapay zeka ve büyük dil modelleri (LLM) üzerine kurulu girişimlerin büyük ses getirdiğini söylemek mümkün. 2024'te özellikle yapay zekâ ve teknolojik gelişmeler, makine öğrenimi, robotik ve veri analitiği gibi alanlardaki ilerlemelerle birlikte işletmelerin nasıl çalıştığını ve tüketicilerle nasıl etkileşime girdiğini yeniden tanımlayacak teknolojilerin daha çok gündemde olacağını düşünüyoruz. Ayrıca kişiselleştirilmiş tıp, dijital sağlık çözümleri ve çığır açan teknolojilerle, sağlık hizmetlerinin sunumunu ve hastaların bakımını şekillendirecek sağlık ve biyoteknoloji alanındaki girişimler öne çıkacak. Öne çıkacak bir diğer alanın da fintek olacağını öngörmek mümkün. Özellikle dijital varlık yönetimi platformlarının, teknoloji tabanlı kredilendirme çözümlerinin ve ödeme sistemlerinin yatırımcıların odağında olmaya devam edeceğini öngörüyoruz" dedi.
212 olarak Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa ile MENA bölgesinde, büyüme aşamasındaki teknoloji şirketlerine yatırım yaptıkları bilgisini veren Karabey, hedeflerini şu sözlerle açıkladı: "Ayrıca diaspora olarak ifade edilen ABD ve Batı Avrupa gibi pazarlarda şirket kurmuş Türkler ile diğer gelişmekte olan ülke girişimcileri de radarımızda bulunuyor. 2023'te 212 bünyesinde bulunan fonlarla toplam dokuz yeni girişime yatırım yaptık. Ayrıca altı porföy şirketlerimizin devam yatırım turlarına katıldık. 2024 hedefimize gelirsek, 70 milyon euro'ya ulaşmasını hedeflediğimiz üçüncü fonumuzla birlikte Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi'nde B2B alanında küresel ölçekte büyüyen teknoloji şirketlerine yatırım yapmaya devam edeceğiz. Ayrıca gelişmiş pazarlardaki ülkelerde şirketini kurmuş ve kendi ülkesiyle bağları olan girişimciler (diaspora) için de desteklerimizi sürdüreceğiz. Özelikle son yatırımımız olan Fransa merkezli fintek şirketi Flow48 gibi, global pazarda faaliyet gösteren çok güzel fırsatlar görüyoruz."
Geçtiğimiz yıl erken aşama girişimlere yatırım yapmak üzere hayata geçirdikleri girişim sermayesi yatırım fonu Simya VC'nin de yeni fona destek olarak girişimcilere daha fazla erişim imkânı sağlayacağına işaret eden Karabey, "Ayrıca 2023 yılının son çeyreğinde Akkök Holding ile birlikte hayata geçirdiğimiz Türkiye'nin ilk dikey derin teknoloji fonu 212 NexT ile de yatırımlarımıza devam edeceğiz. Türkiye odaklı, global bakış açısı olan, gelişmiş materyallere odaklanan bu fonda da daha çok Amerika ve Avrupa odaklı aktif yatırımlarımıza devam edeceğiz" dedi.
Karabey, yatırım almak isteyen girişimlere ise şu tavsiyelerde bulundu: "Yatırım almak isteyen girişimcilerin, globalde at koşturabilecek çözümler üretebilen, güçlü ekibe sahip olan ve yatırımcılarla doğru iletişim kuran bir yapıya sahip olması gerekiyor. Amacımız global piyasalarda büyüyen şirketleri bulmak olduğu için, uluslararası oyuncuların ve rekabetin farkında olan girişimcilere bakıyoruz öncelikle."
TÜM RAKAMLARDA DRAMATİK DÜŞÜŞ
APY Ventures Fon Yöneticisi Mustafa Keçeli, 2023 yılında dünya genelinde startup yatırımlarının 2022'ye kıyasla önemli ölçüde azaldığına ve 2021 zirvesinin altında kaldığına işaret ederek, "Ülkemizde yatırımcıların ilgisi erken aşama ve daha düşük değerlemelere sahip girişimlere dönüktü. Tohum aşamasında yatırım alan girişim sayısı bir önceki yıla göre yüzde 12.5 düşüşle 271 oldu. Toplamda bir önceki yıla göre yüzde 56 düşüşle 126 milyon dolar yatırım aldılar. Erken dönem VC aşamasında yatırım alan girişim sayısı bir önceki yıla göre yüzde 10.3 düşüşle 26 oldu ve toplamda bir önceki yıla göre yüzde 35.6 düşüşle 94 milyon dolar yatırım aldılar. İleri VC aşamasında yatırım alan girişim sayısı bir önceki yıla göre yüzde 33 düşüşle 2 oldu ve toplamda bir önceki yıla göre yüzde 34.66 düşüşle 605 milyon dolar yatırım aldılar. Ülkemizde özellikle erken aşama girişimlerin devam yatırımı almakta zorlandığını görüyoruz. Bu noktada APY Ventures olarak 2023 yılında 18 girişimimize devam yatırımı yaparak yanlarında yer aldık" açıklamasında bulundu.
2023'te Türkiye'de startup ekosisteminde en çok yatırım yapılan sektörün SaaS olduğu bilgisini de veren Keçeli, "2023'ün ikinci çeyreğindeki en büyük anlaşmalardan biri, küresel pazarlama platformu şirketi Insider'a yapılan 105 milyon dolarlık geç aşama yatırımı oldu. APY Ventures olarak aktif dört fonumuz Fintech GSYF, Start-up GSYF, Bilişim Vadisi GSYF ve Ostim GSYF üzerinden 2023'te 14 farklı sektörden girişimlere toplamda 9 milyon dolar yatırım yaptık. Ağırlıklı olarak SaaS, fintek, oyun ve robotik dikeyinde yatırımlar gerçekleştirmiş olmamıza rağmen büyüme potansiyeli yüksek ve ölçeklenebilir teknoloji girişimlerine sektör bağımsız yatırım yapmaya devam edeceğiz" dedi.
2023'ün zorlu ekonomik ve finansman ortamının, başarılı olacak girişimci türlerinde bir değişime yol açtığını ve bu değişimin 2024 ilerledikçe daha da belirgin hale geleceğini belirten Keçeli, "Girişimciliğin yükseliş yıllarında, en başarılı kurucular sunum yapabilen, yatırımcıları cezbeden, medyayı kazanan ve etkileyici finansman turları düzenleyenler iken, şimdi tamamen farklı bir beceri seti ön plana çıkıyor. Mevcut finansman sıkıntısından dolayı, parayı harcama konusunda titiz olan girişimciler başarılı olacaktır. Mümkün olan en düşük maliyetle inovasyon yapmaya çalışan, 'her ne pahasına olursa olsun büyüme' yerine "sürdürülebilir büyüme ve kârlılığa" giden bir yol arayanlar öne çıkacak. Bu kapsamda da yatırımcıların gözünde 'tutumlu girişimci' dönemi 2024'te de devam edecek" diye konuştu.
İlgisini çeken girişimlerden de bahseden Keçeli, şunları aktardı: "Geçtiğimiz günlerde köprü yatırım turunu duyurduğumuz Fimple, finans sektörünün değişimini hızlandıracak 'Financial Function as a Service' prensibiyle çalışan bulut tabanlı tak-çıkar özellikli platformuyla global pazarda etkili bir şekilde büyüyecek bir şirket. Yine robotik alanında yaptığımız yatırımlarımızdan Saha Robotik ve Milvus Robotics, otonom robotlar ve mekatronik alanda oldukça tecrübeli iki ayrı ekip olarak Ar-Ge anlamında yüksek kabiliyetli girişimler olarak rakiplerinden ayrışıyor."
2024 TRENDLERİ
Keçeli, 2024 trendlerine ilişkin de şu bilgileri paylaştı: "Geçtiğimiz yıl üretken yapay zekâ, iş dünyasını ve dünyayı nasıl dönüştüreceğine dair inanılmaz yaratıcı fikirleri ateşlemiş olsa da gerçek dünyada ölçeklendirilmiş çok az faaliyet var. 2024'te GenAI'ın ilk aşamalarında henüz anlaşılmamış önemli boyutlarını ortaya çıkaracak olgunluk seviyelerine ulaştığını göreceğiz. Örneğin, sağlık hizmetlerinde teşhis, tedavi optimizasyonu ve hasta yönetimi, dolandırıcılık tespiti, algoritmik ticaret ve kredi puanlaması için finans, öngörücü bakım ve kalite kontrolü için üretim ve enerji verimliliğinden vahşi yaşamın korunmasına kadar çevresel zorlukların ele alınması gibi. Siber tehditlerin artan karmaşıklığı da yenilikçi siber güvenlik çözümlerine olan kritik ihtiyacın altını çiziyor. Yaşlanan nüfus ve artan maliyetlerle karşı karşıya olan sağlık sektörünü teknolojiyle iyileştiren, devrim yaratma potansiyeline sahip bir dizi teknolojiye odaklanan girişimler de uzun vadede devlet fonlarının ve risk sermayedarlarının desteğini alacaktır. Global iklim krizinin eşiğindeyken, kendini daha yeşil bir geleceğe adamış temiz enerji ve sürdürülebilir teknolojiler geliştiren girişimler yatırımcıların gözdesi haline gelecek. Teknolojik dönüşümün gücüyle öğrenmeyi daha kişisel ve eğlenceli hale getiren eğitim teknolojisi girişimleri, üretken yapay zekanın rüzgarını da arkalarına alarak yatırımcıların gündeminde geniş yer kaplamaya devam edecek. Robotik uygulamalarda yenilik yapan şirketlerin 2024 ve devamında yatırım alma şansı yüksek olacak."
KİTLE FONLAMA YATIRIMLARI ARTTI
2023'ü değerlendiren Bilgiyi Ticarileştirme Merkezi (BTM) Genel Müdürü İbrahim Elbaşı, "2023 küresel resesyon, Silikon Vadisi Bankası'nın batışı, erken aşama girişimlere yatırımların yarıdan fazla düşmesi ve savaşlar nedeniyle girişimcilik ekosistemi açısından olumlu geçen bir yıl olmadı. Ancak öne çıkan olaylarda bahsetmek gerekirse 2023 yılının üçüncü çeyreğinde Türkiye, Avrupa ve MENA bölgesinde en fazla tohum aşaması yatırımı yapılan ülkeler arasında İngiltere, Almanya ve Fransa'nın ardından dördüncü sırada yer aldı. Türkiye'de girişimlere yapılan yatırımların önemli bir çoğunluğu kitlesel fonlama üzerinden oldu ki bu şekilde elde edilen yatırım miktarı geçen yıla göre yüzde 50'nin üzerinde artış gösterdi" dedi.
2023'ün önemli yatırım turlarından birinin yerli unicorn'larımızdan Insider'ın 105 milyon dolarlık Seri D yatırım turu olduğuna dikkat çeken Elbaşı, "Bunun yanı sıra Martı'nın ve E-Bebek'in halka arzları ile Param'ın Avrupa'nın en hızlı büyüyen finteklerinden biri olarak gösterilen Twisto'yu ve Papara'nın Türk espor takımı SuperMassive'i satın almasını girişimcilik ekosistemindeki önemli gelişmeler olarak değerlendirebiliriz. StartupsWatch'ın 2023 Ekosistem Raporu'na göre, Türkiye'de 2023 yılında 5 binden fazla girişim faaliyet gösterdi ve bu girişimlerin toplam değeri 100 milyar doları aştı. Özellikle e-ticaret, teknoloji ve finans sektörlerinde faaliyet gösteren girişimler öne çıktı" diye konuştu.
2024-2026 dönemine ilişkin enflasyon, istihdam, büyüme gibi temel makro ekonomik hedeflerin açıklandığı Orta Vadeli Program'da girişimcilik alanında da çok önemli hususlara değinildiğine dikkat çeken Elbaşı, 2024 tahminini ise şu sözlerle açıkladı: "Söz konusu planda özellikle girişimcilik ekosisteminin desteklenmesi çerçevesinde nitelikli akredite danışman ve mentor havuzu oluşturularak aktif kullanımının sağlanması, öncelikli sektörlerde danışmanlık merkezleri ve platformlar aracılığıyla birebir danışmanlık mekanizmalarını geliştirilmesi gibi son derece önemli maddeler yer alıyor. Kitlesel fonlamalara ekstra teşvikler verilmesi gibi destekler de söz konusu. Bu çerçevede 2024 yılının 2023'e nazaran daha verimli geçmesini bekliyoruz"
Elbaşı, BTM'nin sunduğu imkanlarla alakalı olarak da şunları paylaştı: "BTM olarak dört temel programımız ve yürüttüğümüz diğer tematik programlarla her seviyeden ve her dikeydeki girişimlerin ihtiyaçlarına nitelikli çözümler sunuyoruz. Ayrıca tüm bu hizmetlerimizi girişimlerimizden herhangi bir bedel beklemeden, ücretsiz sunmamız bizi ekosistem içinde farklı bir noktada konumlandırıyor. Geçtiğimiz yıl farklı dikeylerde faaliyet gösteren 18 girişimimiz toplamda 134,5 milyon lira tutarında yatırım aldı, toplam değerlemeleri 1,3 milyar Türk lirasına ulaştı. Geçtiğimiz yıl 2000'e yakın fazla kuluçka ve hızlandırma merkezi verilerinden oluşturduğu endeks ile otorite kabul edilen UBI Global'in açıkladığı listede, dünyanın en iyi beş kuluçka merkezi arasına seçildik. Bu yılki hedefimiz; mevcut başarımızı artırmak ve dünyanın en iyi startup merkezi konumuna ulaşmak. Bu hedefimize ulaşmak için eğitimler, mentor ve yatırımcı eşleştirmeleri gibi hizmetlerimizi hem nitelik hem de nicelik anlamında daha da geliştireceğiz. Destek vereceğimiz girişimci sayısını bu yıl bin 500'e çıkarmayı hedefliyoruz."
YATIRIM ALINABİLECEK ÇOK KURUM VAR
Bilkent Cyberpark Genel Müdürü Faruk İnaltekin ise Türkiye'de girişimcilerin yatırım almak için başvurabileceği birçok kurum ve destek programı bulunduğuna dikkat çekerek, "Bu kurumlar, girişimcilere finansman, eğitim, mentorluk ve altyapı gibi çeşitli destekler sağlıyor. KOSGEB, TÜBİTAK, bölgesel kalkınmayı desteklemek amacıyla faaliyet gösteren Kalkınma Ajansları, Kalkınma Yatırım Bankası, Ticaret Bakanlığı gibi kurumlar girişimcilere başta Ar-Ge çalışmaları olmak üzere pek çok kalemde hibe ya da uygun şartlarda geri ödemeli destek sağlamakta" dedi. Ayrıca melek yatırımcı ağları ve risk sermaye yapılarının da (VC'ler, yatırım fonları) girişimlere yatırım yaparak finansal destek sağlayan paydaşlar olduğuna değinen İnaltekin, "Bilkent Cyberpark olarak bizim de girişimcilerimize özel, yatırım odağında başvurulabilecek programlarımız mevcut. TÜBİTAK BİGG programının Uygulayıcı Kuruluşu olarak 2015'ten bu yana aralıksız ön kuluçka programı olarak yürütmekte olduğumuz 'Cyberpark BİGG Marka' ile her sene TÜBİTAK tarafından belirlenen dönemlerde yoğun iş planı yazma kampı, girişimcilik üzerine genel eğitimler, bire bir mentorluklar, sunum ve pazarlama eğitimleri veriyoruz. 2023 yılı itibarıyla TÜBİTAK BİGG programı, önemli bir dönüşüme imza atarak hibe desteğinden yatırım desteğine geçti. Bu kapsamda, genç girişimciler artık sadece finansal destekle değil, aynı zamanda yatırım yoluyla projelerini hayata geçirme fırsatı yakalamıştır" diye konuştu.
İnaltekin, girişimcilere sağladıkları programları ise şu şekilde özetledi: "Bir başka programımız Türkiye'nin önde gelen yatırımcıları ile Ankara girişimcilerini bir araya getirerek bire bir yatırımcı görüşmelerinin yapılmasını sağladığımız 'Doping Invest Camp' programı. Bilkent Cyberpark olarak sunduğumuz geniş hizmet yelpazelerinden biri olan mikro sermaye desteği ile girişimcilere önemli avantajlar da sağlamaktayız. Mikro sermaye desteği, bölge dışında bulunan ve bölgeye gelmesinde yarar görülen girişimcilerin bölgeye çekilmesi ya da bölgede yer alan başarılı girişimcilerin patent veya marka tescili konularında finansal olarak desteklenerek gelişimlerinin hızlandırılması amacıyla planladığımız bir destek. 2023 yılında 'Doping Invest Camp' programı çerçevesinde Cerebrum, Finceptor, Simovate, Livemedy, Brandefense, Kuasar Video firmaları yatırım aldı.
Bilkent Cyberpark olarak şirketlerin ihracat kapasitelerini artırarak global pazara açılmalarına destek olmak hedefi ile 2013 yılından beri kümelenme faaliyetleri sürdürmekteyiz. Bilişim ve telekomünikasyon alanında faaliyet gösteren firmaların yer aldığı BİL-TEL kümesinde uluslararasılaşma konusunda çeşitli eğitim ve mentorluklar verilmiş; Amerika, Kanada, Hollanda, Gürcistan ve pek çok ülkeye Ticaret Heyeti düzenlenmiştir. T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından desteklenen BİL-TEL Kümesi, bilişim sektörü ve ihracat odaklı faaliyetlerini 2024 yılında da devam ettireceğiz. Ayrıca T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Destek Programı kapsamında, Bilkent Cyberpark tarafından yürütülen dijital kültürel girişimcilik (oyun, nft, blockchain, animasyon vb.) alanında Kültür Teknolojileri Kümelenmesi çalışmaları da başlatıldı.
ABB ile iş birliği içerisinde Dikmen'de açtığımız Ankara Teknoloji Köprüsü Kuluçka Merkezi ile benzer iş birliği ve konseptte bir kuluçka merkezini Ulus'ta açmak üzere Ankara Büyükşehir Belediyesi ile Bilkent Üniversitesi iş birliği protokolü yakın geçmişte imzalandı. 2024 için en temel hedeflerimizden biri, bu yeni merkezimizi ayağa kaldırmak olacak. Yeni kuluçka merkezinin de eklenmesi ile verdiğimiz hizmetlerimizin alanını genişleterek Türkiye'nin teknoloji geliştirme kapasitesinin arttırılmasına katkıda bulunmaya devam edeceğiz."
HER İKİ YATIRIMIN BİRİNDE GSYF VAR
Re-Pie Portföy Yönetim Kurulu Üyesi Didem Gordon, globalde girişimlere yönelik anlaşmaların 2022'nin ikinci çeyreğinden bu yana her çeyrekte gerileyerek geçtiğimiz yılın sonu itibarıyla son beş yılın en düşük seviyesine ulaştığını vurgulayarak, "2023 genelinde dünyada girişimlere yapılan yatırımlar, bir önceki yıla göre yüzde 38 gerileyerek 285 milyar dolar seviyesine düştü. Türkiye girişim ekosistemine yapılan toplam yatırım 2021'de 1,8 milyar dolar iken 2022'de 1,3 milyar dolar oldu. 2023 yılında ise, 500 milyon doları Getir'e olmak üzere toplamda 722 milyon dolar yatırım yapıldı. Çeyrekler bazında değerlendirildiğinde, 2023'te anlaşma sayısı pandemi öncesinin neredeyse iki katı seviyesinde yer aldı. Bu artış, kitle fonlama platformlarının sayısındaki artışın yanı sıra, şirketlerin yatırım yapma iştahının artmasından ve çok sayıda GSYF kurulmasından kaynaklandı. 2023'te girişimlere yapılan her iki yatırımın birinde yatırımcılar arasında bir GSYF bulunuyordu. Dünya genelinde tüm sektörlerde girişimlere yapılan yatırımlar düşmüş olsa da yapay zekâ girişimlerine yapılan yatırımlar aksine seyir izleyerek, önceki yıla göre yüzde 9 büyümeyle 50 milyar dolara ulaştı. Öte yandan yarı iletken ve batarya teknolojisi alanında çalışan girişimlere yapılan yatırımlar da arttı" dedi.
Yatırım yaparken işin merkezinde teknolojinin olmasını önemsediklerini belirten Gordon, "Belli bir sektör dikeyimiz bulunmadığı için teknoloji altyapısı ve iş modeli güçlü olan tüm girişimleri birer yatırım fırsatı olarak değerlendiriyoruz. Önceliğimiz ülkemiz ekosistemindeki girişimler olmakla beraber Avrupa ve ABD'de de girişimleri yakından takip ediyoruz. Ölçeklenebilmesi hızlı, satış ve büyüme kapasitesi coğrafi sınırları aşabilen SaaS, fintek ve yapay zeka alanlarındaki girişimler ve bu alandaki fırsatlar radarımızda" dedi. Gordon, yaptıkları yatırımlar ve 2024 hedeflerini ise şu sözlerle özetledi:
"2023 yılında yönettiğimiz özel fonlar ve kurumsal girişim sermayesi fonlarımızla birlikte, yeni yatırım ve devam yatırımı şeklinde toplamda 40 girişime 100 milyon dolar tutarında yatırım yaptık. Yatırımlarımızdan DMR halka açıldı. Re-Pie Portföy GSYF'larının yatırım yaptığı şirketler arasında Colendi, ACE Games gibi unicorn adayları da yer alıyor. 2018 yılında daha erken aşamada yatırım yaptığımız Getir'in Avrupa pazarını domine eden bir decacorn seviyesine ulaştığını gördük. Bugüne kadar ihracını gerçekleştirdiğimiz GSYF'ler içerisinde yatırımcılara en çok kazandıran yine Getir Girişim Sermayesi Yatırım Fonu'dur. Bu fonun getirisi ilk itfa edildiği Aralık 2018'den bu yana yüzde 869 oldu.
2024'te, daha önce tohum ve tohum öncesi yatırım yaptığımız girişimlerden bazılarının Seri A turuna liderlik edeceğiz. Bunun yanında oyun, fintek, e-ticaret ve özellikle sürdürülebilirlik alanında tarım teknolojileri ve paylaşım ekonomisini merkezine alan girişimlere odaklanmaya, mevcut yatırımlarımızı geliştirmeye devam edeceğiz. 2023 yılında en çok ilgimizi çeken ve heyecanlandıran yatırımımız, hiç şüphesiz İkas oldu. İkas, 2025 yılı sonuna kadar Avrupa'nın önde gelen e-ticaret altyapı şirketlerinden biri olmayı ve decacorn unvanı kazanmayı hedefliyor."
