PARA STARTUP/ ÜRÜN DİRİER Küresel çapta girişim yatırımları, dördüncü çeyreğinde üst üste dördüncü düşüşünü sürdürdü. KPMG'NİN yayımladığı "Venture Pulse" raporuna göre 2022 yılının 7 bin 641 yatırım işleminin gerçekleştiği son çeyrekte toplam yatırım miktarı 75,6 milyar dolara geriledi. En fazla girişim yatırımı çeken 10 şirketten altısı Çin, üçü ise ABD merkezli şirket oldu. Alternatif enerji ve elektrikli araçlar tüm bölgelerdeki yatırımcıların en önemli ilgi alanı olurken raporda ayrıca küresel çapta önümüzdeki birkaç çeyrekte bazı unicorn girişimlerinin başarısız olabileceği uyarısında da bulunuldu.
Alternatif enerji ve elektrikli araçlar, geçen yılın dördüncü çeyreğinde tüm bölgelerdeki yatırımcıların en önemli ilgi alanı oldu. Raporu değerlendiren KPMG Türkiye Birleşme ve Satın Alma Danışmanlığı Şirket Ortağı Gökhan Kaçmaz, "Güçlü fon toplama faaliyetlerine rağmen 2022 yılı, küresel olarak girişim sermayesi yatırımları açısından zorlu bir yıl oldu. Tüm bölgelerdeki girişim yatırımları bir önceki çeyreğe göre düşüş gösterdi. Ukrayna'da devam eden savaş, yükselen faiz oranları, yüksek enflasyon seviyeleri ve küresel resesyon endişeleri bir araya gelerek özellikle yılın ikinci yarısında yatırımları azalttı. 2023 yılının ilk çeyreğinde de piyasalardaki belirsizlik nedeniyle küresel çapta girişim yatırımlarının durgun kalması bekleniyor" dedi.
ŞİRKETLER NAKİT TUTARKEN MALİYETLERİ DÜŞÜRMEYE ODAKLANDI
Dördüncü çeyrekte çok sayıda küresel teknoloji şirketi, başta personel sayısını ve gayrimenkul varlıklarını azalmak olmak üzere önemli maliyet düşürme önlemleri açıkladı. Girişim sermayesi piyasasında da maliyetleri düşürme çabaları görüldü. Girişimler nakitlerini korumak, yeni finansman turlarını ertelemek ve yatırımcılarının daha verimli olmaları yönündeki baskılarına yanıt vermek için çalışmalar yaptı. Maliyet azaltmaya öncelik verilmesi, çok çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren şirketlere de yayıldı.
2023'TE DE ZORLANMAYA DEVAM
Rapora göre bu yılın birinci çeyreğinde küresel çapta girişim sermayesi piyasasının zorlanmaya devam etmesi ve en çok tüketici odaklı işletmelerin zorlanması bekleniyor. Özellikle ABD'de halka arz kapısı muhtemelen 2023 yılında kapalı olacak. Şirketlerin nakitleri azaldıkça, muhtemelen düşük değerlemeler üzerinden yatırım turları artacak, birleşme ve satın alma faaliyetlerinde artış olacak. Küresel çapta önümüzdeki birkaç çeyrekte bazı unicorn girişimlerinin başarısız olma ihtimali de söz konusu. Avrupa'da devam eden enerji krizinin yanı sıra sürdürülebilirlik ve iklim değişikliği ile ilgili endişeler göz önüne alındığında, yatırımcıların alternatif enerji teknolojileri, elektrikli ve hidrojenle çalışan araçlar ve batarya depolama üzerine büyük yatırımlar yapmaya devam etmesiyle enerji sektörü muhtemelen gündemde kalmayı sürdürecek. Küresel çapta siber güvenlik, B2B çözümleri, sağlık ve biyoteknoloji, regülasyon teknolojileri (regtech) ve askeri uygulamalar VC yatırımları için cazip alanlar olmaya devam edecek. Yapay zekâ yatırımlarının da uzun vadede artması bekleniyor.
Biz de bir girişimci için yatırım almayı oldukça zorlaştıran bu düşüş trendi penceresinden bakarak, yatırım alabilmenin püf noktalarını masaya yatırdık. İşin uzmanları, yatırım almak isteyen bir girişimcinin izlemesi gereken yol haritasını anlattı. Yatırım almanın her zaman iyi olup olmayacağı konusu da tartışıldı.
"BİLGİYİ SICAĞI SICAĞINA PAYLAŞABİLECEK MEKANİZMA KURULMALI"
Ağırlıklı olarak pazar yeri, pazarlama, siber güvenlik, yapay zekâ teknolojileri ve nesnelerin interneti alanında faaliyet gösteren girişimlere yatırım yapan 212 şirketi, 12 yıldır Türkiye'de uluslararası pazarı hedefleyen B2B girişimleri destekliyor. 2022 yılında devam yatırımlarıyla birlikte yedi girişime toplam 13 milyon euro yatırım yaptı. Kurulduğu günden bu yana toplamda 86 milyon euro yöneterek, 28 girişime yatırım yapmış oldu. En az birkaç ay süren yatırım alma maratonunda sürenin çok iyi kullanılması gerektiğine işaret eden 212 Kurucu Ortağı Numan Numan, "Hazırlanan sunum ve verilerin ay bazında güncellenmesi ve yatırımcıdan gelen soruların doğru cevaplanması dikkat edilmesi gereken konuların başında geliyor. Girişimin yatırım alabilmek için öncelikli olarak kısa ve uzun vadeli hedeflerini belirleyip nasıl bir desteğe, nasıl bir kaynağa ihtiyaç duyduğunu belirlemesi gerekiyor. Uygun yatırımcı listesi belirlendikten sonra girişimcinin yatırımcılarla kuracağı iletişimin sürdürülebilir olması önem taşıyor. Girişimcinin yatırım almak istediği yatırımcıyı mutlaka önden araştırması ve girişimiyle hedeflediği başarıyı, gitmek istediği yolu iyi anlatması yani yatırımcı toplantılarına hazırlıklı gelmesi oldukça kritik" diyor. Girişimlere, yatırımcının ihtiyaç duyabileceği bilgileri sıcağı sıcağına paylaşabilecek mekanizmaları tasarlayıp bir an önce hayata geçirmelerini tavsiye eden Numan, 2022'de yaptıkları girişimler hakkında şu bilgileri aktarıyor: "2022'de yatırım yaptığımız yeni girişimler arasında kurumsal teknoloji girişimleri Wellbees ve Bolt Insight bulunuyor. Bunun yanı sıra portföyümüzde bulunan girişimlere devam yatırımları gerçekleştirdik. 2023 yılının ilk yarısında kurmayı planladığımız 70 milyon euro'luk üçüncü fon ile odaklandığımız yeni yatırım fırsatları arasında yine yüksek teknoloji üreten B2B girişimler olacak."
"EN AZINDAN İLK VERSİYONU ÇIKARDIKTAN SONRA FONLANMALI"
Applied Value Group, 30'dan fazla ülkede faaliyet gösteriyor. Bünyesinde sağlık, teknoloji, gıda, medya, biyoteknoloji, inşaat, madencilik, yazılım, siber güvenlik, finans/mikrokredi gibi farklı sektörlerden 50'yi aşkın şirket bulunuyor. Yatırımlarının temelinde ise uzun vadeli taahhüt, şirket yapısında yapılacak iyileştirmeler ve büyüme stratejisi yer alıyor.
Geçtiğimiz yıl Türkiye'de üç şirkete toplamda 2,5 milyon dolar yatırım yaptıkları bilgisini veren Applied Value Group Türkiye CEO'su Reyhan Baylan, "2023'te en çok yatırım almasını öngördüğümüz teknoloji, iş modeli ve sektörler arasında; siber güvenlik, bambu orman yatırımı, güneş enerjisi hücrelerini taşıyan donanım üreticileri ve bilişim teknolojisi sektörü geliyor. Bizler de bu alanlarda faaliyet gösteren kurumlara odaklanmayı sürdüreceğiz" diyor. Yatırım yaparken çoğunluk hissedarı olmayı tercih ettikleri ve işletmeleri büyütmek için aktif bir operasyon süreci yönettiklerine işaret eden Baylan, "Bir girişimci için önemli olan doğru zamanda, doğru değerlemede ve doğru kişiden yatırım almak olmalı. Para erken gelirse, fazla ya da düşük değerlemeden gelirse ya da vizyonun uymadığı bir yatırımcıdan gelirse girişimcinin istemediği sonuçlar doğurabilir. Girişimci fikir aşamasında olmak yerine MVP çıkardıktan sonra yani ürünü ya da hizmetin en azından ilk versiyonunu çıkardıktan sonra fonlanması çok daha ideal olur. Ayrıca baştan verilen hisse girişimcinin kontrolü ya da motivasyonunu kaybedeceği boyutta olmamalı, çünkü yatırım almak çoğu zaman tekrarlayan bir süreç ve her aşamasında girişimcinin hisseleri zaten 'dilute' oluyor. Dolayısıyla eski bir girişimci olarak kendim de yaptığım gibi mutlaka öz kaynakla başlamak lazım derim" diye konuşuyor.
Baylan, 2022'de yaptıkları yatırımlardan da şu örnekleri veriyor: "Geçtiğimiz yıl sağlıklı atıştırmalık markası Cezy'ye 2 milyon TL ve Türk mühendis, girişimci Batuhan Tosun'un Amerika'da kurduğu yeni nesil bütünleşik dijital istihbarat ürünü geliştiren CatchProbe Intelligence Technologies Corporation'a da 1 milyon dolar yatırım yaptık. 2022'de yüzde 15 büyüdük, yılı 375 milyon dolar ciroyla kapatırken, 2023'te de ciromuzu ortalama yüzde 20 artırmayı hedefliyoruz. Bu yıl ülkemiz için daha büyük bir ekip ve daha fazla yatırım da dahil olmak üzere pek çok planımız var."
DOĞRU ZAMANDA DOĞRU YATIRIMCI VE AŞAMA ÖNEMLİ
Inveo Ventures, Inveo Yatırım Holding ve Gedik Yatırım'ın 10 yılı bulan Türkiye girişimcilik ve yatırım ekosistemindeki faaliyetlerinin hem bilgi birikimi hem de yatırım portföyü olarak konsolide olduğu bir yapı olarak 2022 yılının Nisan ayında kuruldu. Sektör fark etmeksizin ölçeklenme aşmasındaki teknoloji şirketlerine yatırım yapıyor. Girişimlerde aradığı kriterler, gelişimini verilerle ispat etmiş olması, global pazarları hedeflemesi ve yıkıcı bir teknoloji içermesi. Şu ana kadar Inveo Ventures portföyünde HOP mikromobilite ve Aposto girişimlerine yatırımın yanı sıra, grubun fintek yatırımlarından Finfree, Yancep ve Bistock isimli girişimleri ile de venture building faaliyetlerini gerçekleştiriyor. Bir girişimin fonlamaya çıkmak için girişimin bulunduğu aşamanın önemli olduğunu belirten Inveo Ventures Genel Müdürü Haluk Nişli şu bilgileri paylaşıyor: "Öyle ki, erken aşama girişimler hızlandırma programlarından, melek yatırımcılarından veya yakın çevrelerinden yatırım alabilirken, ürün pazar uyumunu ispat etmiş ve gelir üretmeye başlayan, ölçeklenme aşamasındaki girişimler bizler gibi kurumsal yatırımcılardan ve risk sermayesi yatırım fonlarından yatırım alabiliyor. Girişimler, yatırımı sadece maddi kaynak aktarımı olarak görmemeli. Doğru yatırımcı; girişimciyi, işin sahibinin o olduğunu unutmadan kendi network'ü ve diğer kaynakları ile yönlendirebilmeli ve şirketin içerisinde olan ama dışarıdan da bakabilen bir göz olarak gözlemlerini aktarabilmeli. Bu tarz bir desteğe ihtiyaç duyan ve ekibini büyütmek, işinin erişim kapasitesini artırmak isteyen her girişimci yatırım alabilir. Tohum aşamasından Seri A, Seri B turları ve ötesine kadar birçok yatırım turu sınıflandırması bulunuyor. Fakat biz bu sınıflandırmanın önemindense doğru yatırımcıdan doğru miktarda yatırımı alabilmenin önemli olduğuna inanıyoruz."
Bir girişimin yatırım almasının doğru yatırımcıdan doğru zamanda doğru miktarda yatırım alırsa faydalı olabileceğine dikkat çeken Nişli, "Doğru yatırımcı; çoğu zaman ilgilendiği sektöre önceden yatırım yapmış veya sektörü kendi iş geçmişinde deneyimleme fırsatı bulmuş, girişimi yönetmek için değil kurucu ortaklarla birlikte büyütmek için yol arkadaşı olmak isteyen yatırımcı oluyor. Doğru zaman ve doğru miktar da işin doğasına göre değişebilir. Yani yurt dışına açılmak için makroekonomik dengeleri de gözeterek, ortaklık yapısına ilerideki yatırım turlarındaki seyrelme miktarlarını da düşünerek zarar vermeden, ekibini, müşterilerini ve tedarikçilerini dengede tutabilmek ve şirket hazinesini iyi yönetebilmek için alınan yatırımların faydalı olduğunu gözlemliyoruz" diyor.
"GİRİŞİMCİ AKILLI PARA ARAMALI"
Keiretsu Forum, dört kıtada 53 şubesi ve 3 bin 500'ün üzerinde akredite/lisanslı yatırımcı üyesi bulunan dünyanın en büyük melek yatırımcı ağlarından. Teknoloji, tüketim malları, internet, sağlık, enerji, gayrimenkul gibi yüksek büyüme gösteren sektörlere odaklanıyor. Türkiye'de 100'den fazla melek yatırımcısı var. Türkiye ayağında 85 girişime 150 milyon TL'den fazla yatırım yapan ağ, geçtiğimiz iki yılı 41 yatırımla kapattı. 2022 yılını ise Keiretsu Forum Türkiye olarak 11 girişime yaptığı 20 milyon TL yatırım tutarı ile kapattı. 2022 yılında Bim Made, Riskoptima, Power Dev, Teklifim Gelsin, Insumo, Remotify, Holovit, Pazardan, Umuro Games, Myth Ai ve Popile isimli girişimlere yatırım yaptıkları bilgisini veren Keiretsu Forum Türkiye Genel Müdürü Duygu Eren, yatırım almanın sadece para almak anlamına gelmediğini ifade ederek, "Girişimci akıllı para aramalı. Kendisine imkan sağlayacak, network açacak, mentorluk yapacak yatırımcılar girişimin yoluna ışık tutarlar. Yatırım almak sizin işinize başkalarının inandığını gösterir, bu da bir sonraki aşamalarda yatırım almanız ve şirketinizin 'exit' zamanı geldiğinde işinizi kolaylaştırır. Yatırımı, başarı kriteri olarak da görmeyin. En büyük başarı satış artış metriğidir. Çünkü yatırımcılar girişimlere farklı gözlükten bakarlar. Eğer inovatif bir projeye sahipsen, satışların aydan aya artıyorsa, global olma vizyonun varsa, değerleme oranında da rasyonelsen yatırım alma ihtimalin yüksek olur. İyi satış yapan ancak değerleme oranı yüksek olanlar maalesef başarısız olabiliyor" diyor.
NASIL YATIRIM ALINIR?
Eren, bir girişimcinin nasıl yatırım alabileceği konusunda ise şu bilgileri paylaşıyor:
"Girişimcilik doğuştan gelen kişilik özellikleri ile çevrenin yarattığı olumlu etkilerin bir sonucu ortaya çıkar. Kişilik olarak riskten kaçınan bir kişinin girişimci olması beklenemez, bununla birlikte hayatında zorluklar yaşayan bu zorlukları motivasyona dönüştüren ve kurumsal firmada elde ettiği piyasa bilgisini girişim projesine dönüştüren girişimciler başarılı oluyor. Keiretsu Forum Türkiye olarak en önem verdiğimiz kriterler; şirketin kurulmuş olması, fatura kesiyor olması ve ekiptir. Girişimi hayata geçirirken eğer yatırım alınması planlanıyorsa LTD. değil A.Ş. şirket kurulması gerekmektedir. Bununla birlikte, girişimin kurulma aşamasında çalışanlara hisse opsiyonu planlanması da önemlidir. Girişimcilere tavsiyem finansal projeksiyon üzerinden değil gerçekleşmiş metrikler üzerinden büyüme hikayesi anlatarak yatırım talep etmeleri. Yatırım alacakları finansmanı nereye, nasıl harcayacaklarını göstermek, büyüme projeksiyonlarını ayakları yere basarak anlatmak da yatırımcılar açısından önemli. Ayrıca değerleme noktası, yatırımcılar için hassas konulardan biri.
Yatırım almak isteyen girişimlere bir diğer önerim de 'Melek Yatırım Ağları' veya 'Girişim Sermayesi' şirketlerinin yatırım kriterlerini öğrenmeleri. Örnek olarak, fikir aşamasında yatırım yapmayacak olan bir kuruma başvurmak zaman kaybıdır. Bu noktada ilgili yatırım kurumundan yatırım yapmayı düşündüğü girişimlerle ilgili asgari yatırım kriterleri ve beklentileri öğrenirse süreç daha verimli hale gelebilir. Yatırım şirketlerine ulaşmada referans veya network en hızlı yoldur. Bununla birlikte eğer yatırım şirketinin aradığı kriterlere sahip bir girişim ise ve bunu e-postada güzel bir dille anlatabilirse, mail kanalı ile de ulaşmanın zor olmadığı kanaatindeyim. Yatırım şirketlerindeki yöneticiler, kendi ilgi alanlarına girmeyen girişim başvuru ve e-postaları ile gereksiz enerji harcamaktadır. Bu iletişimin temelindeki esas sorun budur."
"YATIRIMCI GEÇMİŞE DEĞİL GELECEK BEKLENTİSİNE BAKAR"
KT Portföy, Kuveyt Türk'ün yüzde 100 iştiraki olarak Türkiye'de bir katılım bankası tarafından kurulmuş ilk portföy yönetim şirketi. Bünyesinde dört girişim sermayesi yatırım fonu bulunuyor. Bunlar; Teknogirişim Girişim Sermayesi Yatırım Fonu, Lonca Girişim Sermayesi Yatırım Fonu, Neova Katılım Sigorta Özel Girişim Sermayesi Yatırım Fonu ve KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Fonu. Risk sermayesi yatırımları, nispeten riskli olarak kabul edilen bir yatırım türü olduğu için, yatırımcının şirketin geçmişine değil gelecek beklentisine göre yatırım yaptığına değinen KT Portföy Genel Müdürü Hamit Kütük, "Bu nedenle yatırımcılar, girişimcinin 5-10 yıl sonra ulaşmak istediği yere gelebilmek için ihtiyaç duyduğu kaynağın tamamını tek seferde vermek yerine ürün gelişim evrelerine göre bir veya ikişer yıllık periyotlarda ihtiyaç duyacağı kaynağı verip, bu kaynakla ulaşabileceği performans göstergelerini elde edip edemeyeceğini görerek adım adım ilerlemek istiyor. Böylelikle riski bir nebze de olsa azaltmış oluyor. Girişimciler, fikir aşamasındayken ihtiyaç duydukları cüz'i tutardaki tohum öncesi yatırımı, genellikle aile ve arkadaş çevrelerinden veya melek yatırımcılardan alıp ürünlerini geliştirdikten sonra daha büyük ölçekli yatırımları tohum aşamasından itibaren girişim sermayesi yatırım fonları ve diğer kurumsal yatırımcılardan alabiliyor. Dolayısıyla girişimciler, önlerindeki bir-iki yıllık süre içinde ulaşmayı hedefledikleri anahtar performans göstergelerini ve bu hedeflere ulaşmak için ne kadar kaynağa ihtiyaç duyduklarını gerçekçi bir şekilde belirleyerek yatırım turuna çıkmalı" diyor.
"YATIRIM ALMAK HER ZAMAN İYİ OLMAYABİLİR"
Yatırımların genellikle yeni pay ihracı yoluyla yapıldığını ifade eden Kütük, "Bir girişim şirketinin 'unicorn' olabilmesi yani 1 milyar dolarlık değerleme eşiğine ulaşabilmesi için ortalama beş-sekiz kez yatırım turuna çıkması gerekiyor. Alınan kaynakları kullanarak hedeflere ulaştıkça her bir yatırım turunda girişimlerin değeri artıyor. Tohum aşamasından sonraki ölçeklenme evresinde çıkılan bu turların her biri Seri A, Seri B gibi isimlerle ifade ediliyor" diyor. Girişimcinin yatırım almasının her zaman iyi bir şey olmadığına da vurgu yapan Kütük, şunları aktarıyor: "Öncelikle girişimcinin hitap ettiği sektör ve geliştirmek istediği ürün hızlı ve yıkıcı bir büyüme öngörmüyor, girişimci daha uzun zaman da alsa kendi kaynaklarıyla girişimi büyütebileceğini ve riskini tek başına ya da ortaklarıyla üstlenebileceğini düşünüyorsa risk/girişim sermayesi dışında, kendi özkaynaklarını kullanmak başta olmak üzere farklı fonlama metotları da kullanılabilir. Hatta bazı durumlarda diğer alternatifler daha uygun olabilir."
"HIZLI BÜYÜME UĞRUNA BİRİM KÂRLILIKTAN ÖDÜN VERİLMEMELİ"
Logo Ventures Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa'da erken aşama girişimlere yatırım yapan bir yatırım fonu. Teknoloji girişimlerine odaklanmakla birlikte SaaS, siber güvenlik, finansal teknolojiler ve yapay zekâ/makine öğrenimi konularında çalışan girişimler ilgi alanına giriyor. Tohum ve Seri A seviyesindeki girişimlere odaklanıyor. Yatırım sonrasında da girişimlerde aktif rol oynayarak destek oluyor. Girişimlerin büyüme yolculuklarında ürün gelişimi, organizasyonel yapı ve yeni pazarlara açılma süreçlerine yardımcı olarak kaldıraç etkisi yaratmaya gayret ettikleri bilgisini veren Logo Ventures Yönetici Ortağı Merve Zabcı, 2022 yılı içerisinde Quin, Hazy, Kamion, Flowla ve Avane Cloud Kitchens girişimlerine yatırım yaptıklarını, 2023`te de takip yatırımları dahil 12 ila 15 yatırım daha yapmayı hedeflediklerini aktarıyor.
Girişimcilerin yatırım için farklı kaynaklara başvurabileceklerine değinen Zabcı, şu bilgileri paylaşıyor: "En yaygın kaynaklar arasında melek yatırımcılar, girişim sermayesi yatırım fonları ve varsa sektöre özel devlet teşvikleri bulunur. Yatırım almak isteyen girişimcilerin öncelikle sektörlerini çok iyi bilmeleri, iyi bir ekip kurabilecek potansiyelde olmaları ve büyük pazarları hedef alan ölçeklenebilir iş modelleri olmalıdır. Erken aşama girişimler, daha fikir aşamasındayken genellikle melek yatırımcıların desteği ile fonlanmaya başlanabilirler. Bu aşamayı ileriki seviyelerde tohum, Seri A, Seri B ve Seri C yatırım turları takip eder. Herhangi bir satış veya halka arza kadar yeni yatırım turları yapılabilir. Bir girişim kârlı olsa dahi büyümesini finanse etmek, iş geliştirme yapmak veya yeni ürün geliştirmek için ek finansmana ihtiyaç duyabilir. Bu nedenle belirli aralıklarla yatırımcılarla yatırım turunu çıkarlar. Yatırım aldıktan sonraki en önemli konu ise hızlı büyüme uğruna eldeki finansmanının gücü kullanılarak birim kârlılıktan ödün verilmemesi. Sürdürülebilir bir şekilde büyüme ve kârlı bir iş modeli oluşturulduktan sonra girişimler, yeni yatırım turları ile büyüme ivmelerini artırabilirler."
ODAĞINDA KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ VAR
Arya Kadın Yatırım Platformu, çeşitlilik (diversity) odağında hareket eden bir girişimcilik ekosistemi. Kadın girişimciliğini sürdürülebilir kılarak girişimci ve yatırımcı çeşitliliğin artmasını hedefliyor. Ekosisteminin içinde kadın girişimciler, kurucu ekibinde çeşitlilik olan girişimler, melek yatırımcılar, kurumsal yatırımcılar, yatırım fonları ile diğer partner kuruluşlar bulunuyor. Hazineden akredite melek yatırım ağı olarak melek yatırımlara aracılık ediyor. 2022 yılında Türkiye İş Bankası ortaklığı ile kurulan Arya Girişim Sermayesi Yatırım Fonu ile de girişimlere yatırım yapıyor. Ölçeklenme potansiyeli ve global pazarlarda büyüme şansı olan erken aşamadaki girişimlere odaklandıklarını ifade eden Arya Women Yatırım Direktörü & Arya GSYF kurucu ortağı Özlem Tümer Eke, "Her ay düzenlenen Yatırımcı Günleri ile girişimcileri yatırımcılar ile buluşturuyor ve yatırım turları organize ediyoruz. Gelişim seviyesi olarak da ticarileşme planı somutlaşmış, tercihen ilk faturasını kesmiş olan girişimler yatırımcı günlerine davet edilir. Arya Girişim Sermayesi Yatırım Fonu, melek seviyesinden sonraki aşamaya ulaşmış girişimlere yatırım yapmak üzere kurgulanmıştır. Girişimlerin ürün-pazar uyumunu yakalamış olmaları gözetilir. Platformumuz 2022 yılında sekiz girişime 1, 2 milyon dolardan fazla kaynak aktarımına aracılık etti. Arya Girişim Sermayesi Yatırım Fonu, Eylül 2022 itibarıyla SPK kuruluş onayını almıştır. İlk kapanışını 10 milyon dolar fon büyüklüğü ile Mart 2023'te gerçekleştirerek yatırımlara başlamak üzeredir" diyor.
Her seviyede girişimin yatırım alabileceğine değinen Eke, "Çekirdek öncesi, fikir aşamasındaki girişimlere yatırımın, ortada fazla somut bir unsur bulunmadığını gözetirsek, sadece kurucu ekibin iş fikrini gerçekleştirme potansiyeline yapılan bir yatırım olduğu söylenebilir. Bu kapsamda bu potansiyeli değerlendirecek olan da girişimcilerin yakın çevresi olan ailesi ve arkadaşları ile dahil olduğu network'ler aracılığı ile potansiyeli teyit edebilecek kişilerdir. Diğer taraftan bu aşama girişimlere yönelik kuluçka merkezleri de bulunmakta. Bu merkezler aracılığı ile girişimciler, iş fikirlerini doğrulayarak ilerleyebilecek ortamı bulabilirler. Sonraki süreçlerde ise bu erken aşama girişimler, hızlandırma programları gibi girişim ekosistemine erişim sağlayabilecekleri merkezler aracılığı ile katkı almaya devam ederler" diyor.
Kaynak optimizasyonunun önemini vurgulayan Eke, şunları paylaşıyor: "Sadece dışardan gelen fonlama ile büyümeye dayalı olan model, girişimlerin Seri A sonrası için daha fazla geçerlidir. Çünkü o noktada artık her şey sağlıklı bir şekilde oturmuştur, gelen fonlama ile oluşturulan yapı ölçeklenebilir. Erken aşamada ise fonlama tabii ki gereklidir, ancak öncelikle iş fikirlerini doğrulatmak, geliştirmek için hayal ortakları bulmaları gerekir. Bu hayal ortaklığı öncelikle kurucu ekiple başlar, sonrasında tedarikçi, müşteriler ve diğer gerekli unsurlar olarak genişler. Öncelikle girişimciler oluşturdukları network'ler aracılığı ile bu ortaklara erişip onları sürece dahil etmeleri gerekir. Dolayısıyla burada oluşturulacak bir kaynak havuzunda bahsediyoruz. Bu havuzu nasıl optimize ediyorlar? Konuya buradan başlamak gerekir. Bu kapsamda girişim gelişim aşamasında gerekli her şeyi yaptıktan sonra ihtiyacı olan fonlamayı dışarıdan aramalıdır."
"SCALE-UP POTANSİYELİ OLANLAR YATIRIMCIYA HİSSE VERMEDE ACELE ETMEMELİ"
Seri A turunda uzun vadeli bir anlaşma sağlamanın kritik önemde olduğunu ifade eden Bilgiyi Ticarileştirme Merkezi (BTM) Genel Müdürü İbrahim Elbaşı, "Seri A, finansman sürecinde iş modeli oluştuktan sonra birden fazla yatırımcının bulunduğu, büyüme ve gelir elde etme potansiyeli yüksek girişimlere yapılan yatırımdır. Bu aşamada ürün ve hizmetin hazır olması gerekir. Başlangıç, güvenilir bir gelir akışı sağlayan bir müşteri tabanına sahip olmaktır. Bu finansman turunda uzun vadeli bir anlaşma sağlamak çok önemlidir. B serisinde ise ürün ve pazar arasındaki uyumun validasyonu ve ölçek doğrulaması yapılmaktadır. Bu aşamaya gelen girişimler, A serisindeki girişimlere oranla nispeten daha hızlı büyür. Son zamanlarda oldukça popüler olan kitlesel fonlama, girişimlerin ihtiyaç duydukları finansmanı internet ve sosyal medya aracılığıyla sağladığı fon toplama yöntemi olarak öne çıkıyor. Ödül/ön talep bazlı kitlesel fonlama, hisse bazlı kitlesel fonlama, bağış bazlı kitlesel fonlama ve borçlanma bazlı kitlesel fonlama olmak üzere dörde ayrılan kitlesel fonlama, ülkemizde daha çok paya dayalı kitlesel fonlama şeklinde tercih ediliyor" diyor. Bir girişimin yatırım almasının, o girişimin büyümesine ve ölçeklemesine ciddi katkı sağladığının bir gerçek olduğunu ancak yatırım almanın her zaman bir başarı olarak değerlendirilmemesi gerektiğine vurgu yapan Elbaşı, şunları paylaşıyor:
"Bazı durumlarda özellikle satış yapma potansiyeli olan bir girişimcinin dışarıdan bir fon sahibini yönetimsel olsun ya da olmasın sistem içine dahil etmesi olumlu sonuçlar vermeyebilir. Özellikle 'scale-up' yapma olasılığı ya da potansiyeli olan girişimler aceleci davranıp yüzde 10-15 bandında bir hisse oranını yatırımcıya verdiklerinde kısa dönemli nakit sıkıntısını çözmüş olmalarına karşın uzun dönemde erken aşama yatırımcısının öncelik talebi ile karşı karşıya kalabilmektedir. Bir girişim için yatırım alma ve bu yönde tarama faaliyetlerinde bulunulması gereken en etkili dönem, satış yaptığı ancak satış devinim hızının maliyetleri karşılama hızını karşılayamadığı dönemdir. Diğer bir ifadeyle yatırımcı tarafından sisteme dahil edilecek olan sermaye, işe bir kaldıraç niteliği kazandıracak nitelikte olursa her iki taraf için de doğru bir yatırım hamlesi olacaktır. Ancak genellikle yapılan en büyük hata öngörü (projeksiyon) planlarında bir ara direnç noktası (benchmark noktası) belirlemeden sisteme dahil edilen sermayenin yüksek hızda harcanması ve bu nedenle sermaye yeterliliğinin zayıflamasıdır."
Son dönemlerde popülerliği oldukça artan bir diğer finansman yöntemi olan kitlesel fonlama konusunda da bilgi veren Elbaşı, "Bu yatırım türü yatırım tedarikinde çok kısa zamanda çok ortaklı bir anonim şirket yapısına kavuşulması, hesap verebilirlik ve uyumluluk ilkesi yönünde bilinç oluşturulmadan bu yönde bir çoklu ortaklık yapısı kurulması, zamanının çoğunu projesinin geliştirilmesi yönünde harcamakta olan girişimcinin kafasını karıştırmakta. Unutulmamalıdır ki; ayakları yere basmayan bir büyüme stratejisi düzgün bir iş planı ile desteklenmediğinde uzun vadede girişimin yapısını zayıflatmakta ve ihtiyaç duyulan sermaye açlığını arttıracaktır" diyor.
RADARINDA E-TİCARET, TARIM VE YAPAY ZEKÂ VAR
Esor Invenstments'ın radarında, özellikle e- ticaret ve tarım teknolojileri ile yapay zekâ alanlarındaki girişimler bulunuyor. Yatırım yaptığı şirketlerin 100 milyon dolar değere ulaşmış ve çok uluslu operasyon yapan teknoloji şirketleri olmasını hedefliyor. Şu ana kadar Türkiye'ye 280 milyon TL üzerinde yatırım yaptıkları bilgisini veren Esor Invenstments Yönetici Ortağı Şevki Kuyulu, "2022 yılında ise 66 milyon TL'den fazla yatırım yaparken ayrıca yatırım yapmış olduğumuz mevcut girişimlerimize 37 milyon TL daha yatırımımız oldu. 2023 yılının ilk aylarında ise toplam 40 milyon TL yatırım daha yapacağız" diyor. 2022'de yaptıkları bazı yatırımlarla ilgili de şunları paylaşıyor:
"Segmentify'a 2022 yılında 1 milyon dolar daha yatırım yaparak toplam yatırım miktarımızı 4,5 milyon dolar seviyesine çıkarttık. Segmentify, şu anda 40 ülkede 300'den fazla önemli markaya hizmet veriyor. 2022 yılının son yatırımını ise lojistik, perakende, otomotiv-ithalat, havacılık ve beyaz eşya olmak üzere altı farklı sektör için tasarlanmış giyilebilir teknolojiler geliştiren Thread In Motion isimli şirkete yaptık. 1 milyon 750 bin dolar yatırım yaptığımız Thread In Motion, dünyada önemli şirketlerin tedarikçisi olarak operasyonel verimliliği artırmak için tasarlanmış giyilebilir akıllı teknolojiler geliştiriyor. 2022'de ilk kez Türkiye ve Almanya dışında Kenya'daki bir girişime yatırımız oldu. Kenya'da bulunan ve tarım teknolojileri alanında hizmet veren Lima isimli şirkete, 1 milyon doların üzerinde yatırım yaptık."
ÖDÜL VE PAYA DAYALI KİTLE FONLAMASI
2013 yılında kurulan kitle fonlama platformu Fongogo, her türlü projenin hayata geçmesi için ihtiyaç duyulan sermayenin kitlelerin desteğiyle bir araya getirilmesine aracı olarak yatırımcılara, dünya ligine yükselmeye aday girişimlere yatırım yapma fırsatı sunuyor. Şu anda kitle fonlama sisteminin ödül ve paya dayalı dikeylerinde faaliyet gösteriyor. "Ödüle Dayalı Kitle Fonlama Sistemi" aslında projenin ön satışının yapıldığı, maksimum 1 milyon TL'ye kadar fonlanabilecek bireysel ve sosyal etki projelerini içeriyor. "Paya Dayalı Kitle Fonlama Sistemi'nde" ise listelenen girişimlere herkes ortak olabiliyor ve yatırım portföylerinde yer verebiliyor. Paya dayalı kitle fonlamada girişimci olabilmek için, girişimin üretim ve teknoloji alanında faaliyet göstermesi gerektiğine değinen Fongogo Kurucu Ortağı ve CEO'su Ali Çebi, "Girişimler proje olarak da başvurabiliyor fakat topladıkları yatırıma hak kazanabilmeleri için şirketleşmeleri gerekiyor. Platformumuz üzerinden girişimin ön başvurusunun ardından takım değerlendirmesi yapılarak onay alan girişimler, detaylı kampanya adımlarına yönlendiriliyor. Kampanyasına onay verdiğimiz girişimlerle hazırlık sürecimiz başlıyor ve onlarla kampanya adımları için gerekli formları dolduruyoruz. Bu noktada potansiyel yatırımcıların karşısına merak ettikleri bilgileri anlaşılır ve net bir şekilde sunmak, kritik önem taşıyor. Yatırımcıların neye yatırım yaptığını bilmelerini istiyoruz. Kimler yatırım yapabilir sorusu için ise cevabımız: 18 yaşını doldurmuş herkes!" diyor.
SERİLER NE ANLAMA GELİYOR?
ScaleX Ventures, 2020 yılında kurulan ve erken aşama teknoloji şirketlerine yatırım yapan bir girişim sermayesi fonu. Fon bugün yaklaşık 30 milyon euro'ya ulaşmış durumda. Öte yandan "Founders' Partner Programı" ile de yatırım yaptığı şirketlerin kurucularının, yatırımdan sonra ScaleX fonunun kârından pay almasını sağlıyor. Çoğunlukla B2B yazılım, yazılımcı ürünleri, yapay zekâ, makine öğrenmesi, robotik ve siber güvenlik alanlarındaki tohum ve Seri A sürecindeki erken aşama şirketlere yatırım yaparak globalde hızlı büyümeleri için gerekli olan operasyonel desteği sağlıyor. Sık kullanılan "Seri A", "Seri B" kavramlarını açıklayan ScaleX Ventures Kurucu ve Yönetici Ortağı Dilek Dayınlarlı, "A Serisi finansman, genellikle bir girişim için tohum aşamasından sonraki ilk kurumsal finansman turudur. Bu aşamada, şirket genellikle bir iş modeli oluşturup doğrulattıktan sonra ilerlemenin kaydedildiği, büyüme ve gelir elde etme potansiyelinin ortaya konulduğu, ölçeklenmek için alınan bir yatırımdır. B Serisi finansman, bir şirketin hedeflerine ulaşma yolunda önemli ilerlemeler kaydettikten sonraki finansman aşamasıdır. Bu finansman turu genellikle şirketin ürünü geliştirmek, daha fazla çalışanı işe almak veya yeni pazarlara girmek için kullanılır. Sonraki her bir finansman turuna, şirketin ihtiyaçlarına ve gelişim aşamasına bağlı olarak her turun belirli şartları ve hedefleri ile farklı bir harf (Seri C, Seri D, vb.) verilir" diyor.
"Odağımızda iklim değişikliği var"
Semi HAKİM / Kök Projekt Kurucu Ortağı
"Kök Projekt olarak 2015 senesinden beri şirketler, kamu kuruluşları ve yatırım fonları ile birlikte çalışarak, Türkiye ve Gelişmekte Olan Ekonomiler bölgelerinde gıda, tarım, su ve enerji girişimlerine yönelik faaliyet gösteriyoruz. Bu sene itibariyle Kök Ventures Fund ismindeki kendi fonumuz ile birlikte, İklim Değişikliği ve Gıda Güvenliği konularında teknoloji odaklı çözüm geliştiren sektör girişimlerine yatırım gerçekleştireceğiz. Öncelikli alanlarımız, Kök Projekt olarak başladığımız ilk günden beri, gıda, tarım ve su değer zincirinde inovatif teknolojik çözümler geliştirerek, Türkiye ve MENA bölgesinde sürdürülebilirliği desteklemek. Fon odağımızda bu hedefle tarım ve su teknolojileri, tarımsal biyoteknoloji, alternatif protein, ambalajlı gıdalar ve tarım finansmanı gibi başlıklarla birlikte gıda-tarım değer zincirinin dönüşümünü güçlendiren teknolojiler geliştiren girişimlerine yatırım yapmayı hedefliyoruz. Kök Ventures Fund ile ana odağımızda iklim değişikliği bulunuyor. Hedefimiz, gıdanın geleceğine yatırım yapmak."
"Fikir aşamasındaki girişime yatırım yapacak yapı yok"
Faruk İNALTEKİN / Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Derneği Başkanı, Bilkent Cyberpark Genel Müdürü
Teknoparklar, teknoloji girişimcilerini büyütmek ve geliştirmek amacıyla kurulmuş yapılardır. Girişimciler için pek çok hizmeti ve imkanı bünyesinde bulundururlar. Girişimcilerin yatırımcı ile buluşturulması bu hizmetler arasında öncelikle ve önemli bir yere sahiptir. Teknoparkların girişimcilere yatırım sağlama anlamında farklı modelleri mevcuttur. Özetle teknoparklar kendileri risk sermayesi fonu ya da girişim sermayesi fonu gibi yatırım mekanizmaları kurabilirken aynı zamanda mevcut yapıları ile girişimciler arasında köprü görevi görmektedir. Çok sorulan sorulardan biri; henüz ortada hiçbir şey yokken sadece fikir aşamasındaki bir girişime yatırım alınabilir mi? Sadece ülkemizde değil dünya geneline baktığımız zaman birkaç hızlandırıcı mekanizması dışında sadece fikir aşamasındaki girişime yatırım yapacak yapı hemen hemen yoktur. Global olarak ortaya ürünün çıkmış olması (prototip) önceliklidir. Ülkemize baktığımız zaman ise ürünün çıkmış olmasından da ileri aşama olarak faturanın kesilmiş olması, yatırımcılar tarafından daha önceleniyor. Hatta birden fazla faturanın kesilmiş olması, yani satışa başlanmış olması bekleniyor. 2023'te felaket endişelerinin artması ile birlikte insan hayatına dokunan sosyal girişimlere de ilginin artacağını söyleyebiliriz. Ancak bu tür girişimler daha az karlı ve riskli olduğu için rağbet daha yavaş artmakta.
"Büyümeyen bir girişimin yatırım alması kötüdür"
Serkan ÜNSAL / Startsup.watch Kurucusu
Tohum aşaması ürünün çıktığı ve fatura kesilmeye başlandığı anlamına geliyor. O yüzden bu aşamada bir girişimci yatırım alma şansını artırmak istiyorsa fatura kesmeye başlamış olmalıdır. Seri A turu ise artık faturaların çoğaldığı, büyümenin başladığı anlamına geliyor, o yüzden bu aşamada yatırım almak için büyüme gerekiyor. Seri B ise artık bölgesel açılımların başladığı, organizasyonun büyüdüğü anlamına geliyor, o yüzden bu aşamada yatırım almak için ise girişimin sadece Türkiye'de değil, başka ülkelerde de büyüyeceğine dair ipuçları veya faturalar olması gerekiyor. Büyümeyen bir girişimin yatırım alması kötüdür. Çünkü ilerleyen aylarda büyüme hala yoksa ekibi küçültmek zorunda kalır, işler kötü gider, zor durumda kalır. Büyüme formülünü bulan bir girişim için ise yatırım almak her zaman iyidir diyebiliriz.
"ABD'li yatırımcılar Türkiye için avantaj"
Cenk BAYRAKDAR / Revo Capital CEO'SU
Türkiye'de son beş yılda 1,3 milyar dolar değerinde 86 fon kuruldu ve start-up'lara yatırılmayı bekliyor. 2022'de Türkiye'de gerçekleşen 300'e yakın fazla yatırım turunun yüzde 90'ını tohum aşamasında start-up'lar oluşturdu ve bu seviyede start-up'lar ortalama 1 milyon dolarlık yatırım aldı. Bu sermayenin yaklaşık yüzde 20'si yabancı yatırımcılardan geliyor. Uluslararası start-up'lardaki fırsatların artması nedeniyle ABD merkezli yatırımcılar, artık Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki girişimlere ve fonlara yatırım yaparak portföylerini genişletiyor. Bu göstergeler, Türkiye'nin büyüyen girişimcilik ekosistemi için bir avantaj ve çok pozitif göstergeler. Bir start-up kuruluş aşamasında iken hızlandırma programlarına, kuluçka merkezlerine ve melek yatırımcı ağlarına erişim sağlayarak, hem fikrini hayata geçirmek için mentorluk almak için hem de MVP (Minimum Viable Product) prototip ürününü geliştirmek için 50 bin dolar ile 500 bin dolar arasında tohum öncesi (pre-seed) yatırım alabilir. Ama start-up'ların ilk resmi öz kaynak yatırımı; genellikle ürün ortaya çıktığı zaman, yani tohum aşama yatırım süreci ile gerçekleşir. Alınan yatırım ürünü geliştirme, pazar araştırmaları, ilk müşterileri almak ve doğru ekibi oluşturma gibi şirketin ilk adımlarını finanse etmek amacıyla kullanılır. Revo Capital ise üçüncü aşama olan Seri A yatırım turlarına katılmakta. Start-up'ın ilk faturasını kesmesi ile işi ölçeklendirmek ve yurtdışında büyümek için ilk adımları atmak için Seri A aşamasına geçer ve 2 milyon dolar ile 10 milyon dolar arasında yatırım alır. Bu seviyede bir yatırım ile Seri A yatırımcılarının toplamda start-up'ta yüzde 20'lik bir ortaklıkları olur. Seri B, C, D gibi devam eden aşamalarda ise artık start-up 100 kişiden fazla bir ekibi ile kurumsal bir yapıya geçmektedir ve ürün gamını genişletmek, yeni pazarlarda hizmet vermek, başka bir start-up'ı veya şirketi satın alarak iş ölçeğini büyütmek için yatırım almayı amaçlamaktadır.
"Kitle fonlamanın büyüklüğü bu yıl 1 trilyon dolara ulaşacak"
Hakan YILDIZ / Fonbulucu Kurucusu
Girişimlere borsaya kote olmadan halka arza gitme ve hisselerine yatırım alma fırsatı sunan Paya Dayalı Kitle Fonlaması ile Fonbulucu, birikimlerini değerlendirmek isteyen ev tipi yatırımcılar gibi her ölçekten yatırımcıya yenilikçi fikirler ve inovatif girişimlerden pay alarak yatırım yapma olanağı tanıdı ve girişimlerine kaynak arayanlar için de yepyeni bir platform ve fon toplama modeli sundu. 18 yaşını tamamlamış dileyen herkesin yatırımcı olabileceği Paya Dayalı Kitle Fonlaması modelinde yatırımcı bariyerini 1 TL'ye düşürdüğü iş modeliyle Türkiye yatırımcı ekosistemine yeni bir boyut kazandırdı ve bu alanda geliştirdiği iş modelini de ispat etmiş oldu. Şirket şu an girişimcilik ve yatırımcılık ekosistemine katma değer yaratan 10 ayrı platformu yönetiyor. Girişimcilerin kitlesel fonlamanın önde gelen modellerinden biri olan paya dayalı kitle fonlamasını kullanması, global boyuttaki gelişimin önemli faktörlerinden. Ülkemizde de yeni nesil girişim finansmanı ve yeni nesil yatırımcılık olarak tanımladığımız kitle fonlama sistemi sayesinde girişimcilik ekosistemi çok daha hızlı bir büyüme gösterecek. Paya dayalı kitle fonlaması şu anda üç kattan daha hızlı büyüyor. 5-10 yıl sonra ne büyüklükte olacağını görmek ilginç olacak. Küresel kitle fonlaması pazar büyüklüğü, Forbes'un tahminine göre 2023 yılında 1 trilyon ABD doları hacme ulaşacak.
YATIRIM AŞAMALARI
Bir girişimci fonlamaya; iş modelini, pazarı, çözdüğü problemi, ürününü ve müşterilerini ve büyüme planlarını özetlediği bir sunum hazırlayarak işe başlamalı. Fonlamanın hangi sürecinde olduğu ise şöyle özetlenebilir:
Preseed aşaması: Bu start-up'ın ilk baştaki fonlanma aşaması ve bu aşamada genelde kurucular ile kurucuların yakın çevresi devreye giriyor. 'Bootstrapping' dediğimiz yani girişimcinin kendi limitli imkanlarıyla kendi girişimini fonlama aşaması bu noktada oluyor.
Seed funding aşaması: Burada da girişimci ilk kez hisse karşılığında şirkete para alır ve bu para genelde ürün geliştirme ve takımı büyütmede kullanılır. 'Seed funding' aşamasında yine kurucular, arkadaş-aile, melek yatırımcılar, venture capital şirketleri ve kuluçka merkezleri devreye girer, tutar da genelde 2 milyon dolara kadar olur.
Seri A ve sonrası: Girişim, müşteri bazını ve tutarlı gelirini oturttuktan sonra Seri A fonlama aşamasına geçebilir ve bu aşamada genelde 2 ila 15 milyon dolar yatırım alarak gerçekleşir. Bu aşamada ise artık girişimci ürünleri çeşitlendirmek, farklı pazarlara açılmak ve biraz daha uzun soluklu büyüme ve karlılık planları yapmaktadır. Genelde Seri A yatırım aşamasında öncü bir Venture Capital yatırımcısı olması önem taşır ve işleri kolaylaştırır. Girişimci "İş modelimizi tamamladık, müşteri portföyümüz oluştu ve artık biz işi büyütmek istiyoruz" dediğinde ise Seri B turu (yaklaşık 10 – 50 milyon dolar) başlar. "Biz artık büyüdük ve farklı ülkelere de açılıyoruz" diyecek konuma ulaştığında da Seri C turu (50 milyon dolar üzeri) başlar. En sonunda IPO yani halka açılma opsiyonu bulunur.
