HÜLYA GENÇ SERTKAYA/ Cari işlemler hesabı Aralık'ta son sekiz ayın en yüksek açığını verdi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre cari işlemler hesabı 2024 Aralık'ta 4 milyar 650 milyon dolar açık kaydetti. Piyasa beklentileri 4 milyar dolar cari açık düzeyinde yoğunlaşıyordu. 2024 yılı tamamında 9 milyar 973 milyon dolar düzeyinde gerçekleşen cari açık ise, Orta Vadeli Program'da (OVP) yer alan 22 milyar dolar açık hedefinin oldukça altında kaldı. TCMB verilerine göre Aralık'ta altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 2 milyar 466 milyon dolar fazla verdi. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı Aralık'ta 6 milyar 243 milyon dolar, 2024'te 56.3 milyar dolar açık verdi. Hizmetler dengesi altında yer alan seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler Aralık'ta 2 milyar 142 milyon dolar, 2024'te 48 milyar 943 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti.
2024'te cari açığın finansmanına net doğrudan yatırımlar 4.7 milyar dolar, net portföy yatırımları 11.7 milyar dolar ve krediler 26.2 milyar dolar katkı verirken; net efektif ve mevduatlar 14 milyar dolar, ticari krediler 5.4 milyar dolar negatif yönlü etki etti. Merkez Bankası net rezerv artışı 0.5 milyar dolar oldu.
2024 Aralık'ta doğrudan yatırımlar kaynaklı net girişler 1 milyar 138 milyon dolar olarak kaydedildi. Portföy yatırımları ise 1 milyar 479 milyon dolar tutarında net çıkış kaydetti. Resmi rezervlerde Aralık'ta 1 milyar 557 milyon dolar net azalış oldu.
Bu arada TCMB, finans hesabı altında portföy yatırımları kalemini, yurtiçi yerleşikler tarafından yurt dışında ihraç edilen borçlanma senetlerine ilişkin yapılan içerik ve gösterim sebebiyle revize etti.
MİLLİ GELİRE ORANLA GERİDE
2024 yılında belirgin düşen cari açığın 2025'te yeniden artacağı tahmin ediliyor. Bu tahmin, TCMB'nin önceki hafta açıkladığı 2025 yılının ilk enflasyon raporunda yer alan analizden. "2025 yılında cari işlemler dengesi görünümü" başlıklı analize göre, mevcut görünüm ve 2025'e ilişkin varsayımlar çerçevesinde yapılan tahminlerin cari işlemler açığında artış ima ettiği kaydedildi. 2025'te dış ticaret açığının yükselmesi, hizmetler dengesinin verdiği fazlanın ise artarak söz konusu açığı sınırlamasının beklendiği ifade edildi. Analizde, 2025'te cari açıkta artış öngörülüyor olmakla birlikte, tarihsel olarak bakıldığında söz konusu cari açık tahmini, milli gelire oranla gerek uzun dönem gerekse yakın dönem ortalamasının belirgin altında kalmakta. Cari işlemler dengesi (CİD)/GSYH oranı 2005-2024 arasındaki 20 yılda ortalama yüzde -3.7 iken küresel salgını kapsayan son beş yılda (2020-2024) ortalama yüzde -2,9 olarak gerçekleşti. Ayrıca, geçmişte faiz indirim döngüsüne geçişle birlikte cari açıkta gözlenen artışlar karşılaştırıldığında da benzer bir sonuca ulaşılmakta. Örneğin, 2019 ve 2021 yıllarında politika faiz oranının indirilmeye başlanmasını takip eden dört çeyrekte cari açığın milli gelire oranı sırasıyla 5.9 ve 3 puan arttı. 2025'te ise cari açığın milli gelire oranında söz konusu dönemlere kıyasla daha sınırlı bir artış öngörülmekte. Önceki yıllarla kıyaslandığında cari dengedeki göreli olumlu seyrin 2025'te devam edeceği değerlendirilmekte.
Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Yıldıran, 2025 yılı boyunca cari açığın artacağı trend oluşacağı görüşünde. 2024 yılında kurun istikrarlı gitmesi ve petrol fiyatlarında artış olmamasının da katkısıyla hedeflerin tutturulabildiğini dile getiren Yıldıran, "2025'te ise TCMB'nin politikaları nedeniyle değerli döviz kuru oluşacağı için ihracatın zorlaşacağı ve ithalatın artacağı bir ortam olacak. Bu nedenle, 2025'te cari dengedeki düzelme süreci sona erecek" dedi.
SANAYİ ÜRETİMİ ARTTI
Büyümenin öncü göstergesi sanayi üretimi Aralık'ta aylık yüzde 5, yıllık yüzde 7 arttı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre sanayinin alt sektörleri incelendiğinde 2024 yılı Aralık'ta madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi aylık yüzde 2.2, yıllık yüzde 1.8 artarken, imalat sanayi sektörü endeksi aylık yüzde 5.6, yıllık yüzde 6.8, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi aylık yüzde 0.4, yıllık yüzde 11.4 artış gösterdi. Sanayi üretimi Aralık'ta ara malında aylık yüzde 3.2, yıllık yüzde 0.4, sermaye malında aylık yüzde 14.7, yıllık yüzde 20 arttı. Yüksek teknoloji üretimi Aralık'ta aylık yüzde 51.6, yıllık yüzde 43.5 artış gösterdi. TÜİK geçen hafta, ciro endeksleri ve ticaret satış hacim endekslerini de açıkladı. Sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörleri toplamında ciro endeksi 2024 yılı Aralık'ta yıllık yüzde 41.3, aylık yüzde 5.1 arttı. Aralık'ta ticaret satış hacim endeksi aylık yüzde 4.7, yıllık yüzde 8.2 artış gösterdi. Perakende satış hacmi ise Aralık'ta aylık yüzde 0.4, yıllık yüzde 13.5 arttı.
Gözler TÜİK'in 28 Şubat'ta açıklayacağı büyüme verilerine çevrildi. Türkiye ekonomisi (zincirlenmiş hacim endeksi olarak) 2024 yılı birinci, ikinci ve üçüncü çeyreğinde sırasıyla yüzde 5.3, yüzde 2.4, yüzde 2.1 büyümüştü. TÜİK verilerine göre, yılın ilk dokuz ayında ise yüzde 3.2 büyüme kaydedilmişti. OVP'de 2024 yılı için Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) büyüme hedefi yüzde 3.5 düzeyindeydi. 2024 yılı sonu için piyasa beklentileri de yüzde 3-3.5 düzeyinde ağırlık kazanıyor.
İŞSİZLİK ORANI YÜZDE 8.5
İşsiz sayısı ve işsizlik oranı 2024 yılı Aralık'ta geriledi. TÜİK verilerine göre Aralık'ta bir önceki aya göre 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde mevsim etkisinden arındırılmış verilerle işsiz sayısı 39 bin kişi azalarak 3 milyon 26 bin kişi, işsizlik oranı 0.1 puan azalarak yüzde 8.5 oldu. Mevsim etkisinden arındırılmış verilerle istihdam Aralık'ta bir önceki aya göre 54 bin kişi azalışla 32 milyon 718 bin kişi, istihdam oranı 0.1 puan azalışla yüzde 49.5 düzeyinde gerçekleşti. İşgücü Aralık'ta bir önceki aya göre 94 bin kişi azalışla 35 milyon 743 bin kişi oldu.
15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı Aralık'ta bir önceki aya göre 0.5 puan artarak yüzde 16.3 düzeyinde gerçekleşti. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel işgücü ve işsizlerden oluşan atıl işgücü oranı Aralık'ta bir önceki aya göre değişim göstermeyerek yüzde 28.2 oldu.
Prof. Dr. Berrin Ceylan ATAMAN / İstanbul Topkapı Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi
"2025'te Türkiye ekonomisinin yeni bir dengeye oturması bekleniyor"
Önceki aylardaki dalgalanmalara rağmen Aralık ayında sanayi verileri sektörlere yayılan bir büyüme gösteriyor. Öte yandan 2024 ilk üç çeyrekte ekonomik büyüme verileri sırasıyla yüzde 5.3, yüzde 2.4 ve yüzde 2.1 olup üst üste iki çeyrek büyüme yavaşlıyor. Ekonomi daralırken sanayi verisindeki artış iç ve dış talebin halen yüksek olması ile açıklanabilir. Dezenflasyon sürecinin ekonomik daralma etkisi yaratacağı dikkate alındığında dördüncü çeyrek büyümenin yüzde 1.5 civarında ve 2024 yıllık büyümenin yüzde 3 civarında gerçekleşmesi olası gözüküyor. 2025'te ise büyümenin yüzde 2.6 ile yüzde 4 arasında bir değişkenlik göstereceği tahmin ediliyor. Sanayi ve büyüme verilerinin işgücü piyasalarına yansımalarında çelişkili bir durum öne çıkıyor. İşsiz sayısı düşerken aynı zamanda istihdam edilenlerin sayısı, hatta işgücüne katılım oranı da azaldı. Durum böyle olunca işsizliğin düşmüş olacağından bahsetmek olası değil. Öte yandan geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 28.2 ile yüksek olmaya devam ediyor. 3 milyon 26 bin açık işsize karşılık yaklaşık 5 milyon çalışmaya hazır ancak iş aramaktan vazgeçmiş kişi açık işsiz kapsamına dahil edilmiyor. İşsizliğin en yüksek olduğu kategori ise yüzde 37.2 ile geniş tanımlı kadın işsizliği. Özetle işgücü piyasasında yapısal sorunlar devam ediyor. Enflasyonla mücadelede kritik bir yıl olan 2025'te Türkiye ekonomisinin yeni bir dengeye oturması bekleniyor.
Prof. Dr. Fatih MANGIR / Selçuk Üniversitesi Uluslararası Ticaret ve Finansman Bölümü Öğretim Üyesi
"İşgücü piyasasında kademeli bir iyileşme bekleyebiliriz"
Sanayi üretimi endeksi, sektörlerde kısmi toparlanma sinyali verse de, diğer veriler analiz edildiğinde, ekonominin çeyrekte orta seviyede (örneğin yüzde 2-2.5 civarı) bir büyüme sergilemesi muhtemel görülecektir. 2025 yılında İzlenecek dezenflasyon süreci, mali disiplin (austerity) ve yapısal reformlarla desteklenirse, istikrarlı büyüme ortamına geri dönülecektir. Aralık ayı işgücü verileri incelendiğinde, genç işsizlik ve kalifiye işgücü sıkıntısı gibi yapısal sorunların devam ettiği görülmekte Ancak genel işsizlik oranında hafif bir iyileşme de dikkat çekici. 2025 yılında işgücü piyasasında kademeli bir iyileşme ve verimlilik artışı bekleyebiliriz, teknolojik dönüşüm ve dijitalleşme süreçlerinin da getireceği yeni istihdam alanları bu olumlu gidişatı destekleyecektir. Bu konjonktür de, enflasyon ve faiz oranlarındaki belirsizlikler nedeniyle temkinli davranmak gerekiyor. Özellikle tüketici güveni ve kredi erişiminin desteklenmesi ticaret ciro endeksini yukarılarda tutacaktır. Ödemeler dengesi verisi, büyüme açısından önemli bir gösterge olarak öne çıkarmakta, aynı zamanda cari açık ve sermaye akımlarının seyri hakkında öncü gösterge olacaktır. 2025 yılında yapısal iyileştirmeler ve dış finansman stratejileri devreye girerse, ödemeler dengesinde daha sürdürülebilir bir tablo bekleyebiliriz. Kısa vadede dalgalanmaların devam edebileceğini öngörmekteyim. Dolar açısından yatırımcılar dikkatli davranmalı.
Prof. Dr. Erhan ASLANOĞLU / Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi
"2024'te yüzde 3.1 büyüme bekliyorum"
Yılın ilk üç ayında talep ivmesinin devam etmeyeceğini düşünüyorum. Bunun bir nedeni öne alınan talebin geride kalması, diğer nedeni ise üretici ve tüketicinin faizin inebildiği kadar inmesini bekleyecek olması. Bu nedenle Mart-Nisan'a kadar görece yavaş bir ekonomi olacağını tahmin ediyorum. Mart-Nisan gibi faizlerin yüzde 35-40 bandına yerleşmesinden sonra daha ekonomide toparlanma ve talepteki artış karşımıza çıkacak. 2024 yılı tamamında yüzde 3-3.1 civarı büyüme bekliyorum. Cari işlemler hesabı 2024 yılını yaklaşık 10 milyar dolar açıkla kapatırken, cari açığın bu yıl 25 milyar doların altına inmeyeceğini düşünüyorum. Türkiye'de işsizlik oranı mevsim etkisinden arındılmış verilerle 2024 Aralık'ta yüzde 8.5 seviyesine düşmesine rağmen OECD ortalamasının oldukça üzerinde. Son verilere göre OECD ülkelerinde işsizlik oranı yüzde 4.8 olarak gerçekleşti. OECD ülkeleri içinde Türkiye ve Kolombiya en yüksek işsizlik oranına sahip. Yüzde 28'in üzerinde olan atıl işgücü oranı ve 15-44 yaş grubunda yüzde 55 istihdam oranı ile OECD'nin en düşük oranına sahip ülkesi olmamız, kaynaklarımızı iyi kullanamadığımızı ve çok ihtiyacımız olan verimlilik artışı için şartları yeterince sağlayamadığımızı gösteriyor.
Hande ŞEKERCİ / İş Portföy Başekonomisti
"2025'te büyümenin 0.3-0.4 puan hızlanmasını bekliyoruz"
2024 yılını 10 milyar dolar cari açık ile bitirdik. 2025 yılında açığın 22 milyar dolara yükselmesini, GSYH'ye oranla da yüzde 1.6 ile Türkiye ekonomisi açısından yönetilebilir bir seviyede oluşmasını bekliyoruz. Haziran-Ekim arasında aylık bazda fazla veren ödemeler dengesi Kasım'dan itibaren açık vermeye başladı. Mevsimsel etkilerle bu sene Ocak-Mayıs arasında yine aylık bazda cari açık verilebilir. Biz 2025 yılı cari açık tahminini yaparken altın ithalatının nispeten sınırlı kalacağını varsaydık. Brent petrol fiyatının ise ortalama varil başına 80 doların üzerinde kalacağı, temkinli bir senaryoyu baz aldık. Bununla birlikte bu sene regülasyonlar izin verdiği ölçüde altın ithalatında 2022-2023 yıllarına benzer yüksek bir seyir izlenirse, 22 milyar dolar cari açık tahminimiz üzerinde yukarı yönlü riskler oluşabilir. Türkiye'de son beş senede dış ticaret açığı/GSYH ortalaması yaklaşık yüzde 9 düzeyinde, enflasyon yaratmayan bir büyümeye ulaşabilmek için bu oranın yükselmemesi gerektiğini değerlendiriyoruz. 2024 yılında reel GSYH büyümesinin yüzde 3'ün hafif altında kalabileceğini ve ekonominin 2024 yılı dördüncü çeyrek itibarıyla teknik resesyondan çıkacağını düşünüyoruz. 2025 yılında ise büyümenin faiz indirimlerinin desteği ile 0.3-0.4 puan hızlanmasını bekliyoruz. Enflasyonun düşmekte zorlanması ise TCMB'nin faiz indirimlerinin daha sınırlı kalmasına ve büyüme tahminimizde aşağı yönlü risklerin oluşmasına yol açabilir.
Türkiye Endonezya ticaret hacmi hedefi 10 milyar dolar
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın öncülüğünde Malezya, Endonezya ve Pakistan'a gerçekleştirilen resmi ziyaret kapsamında DEİK'in organizasyonunda düzenlenen İş Forumları, 11-13 Şubat 2025 tarihlerinde gerçekleştirildi. Türkiye'nin Malezya ile 5 milyar dolar, Endonezya ile 2 milyar doların üzerinde, Pakistan ile 1 milyar doların üzerinde bir ticaret hacmi bulunuyor. 12 Şubat'ta Endonezya'nın başkenti Cakarta'da gerçekleştirilen iş forumunda konuşan Ticaret Bakanı Prof. Dr. Ömer Bolat, "Cumhurbaşkanlarımızın ortaya koyduğu hedefler doğrultusunda, dost ve kardeş ülke Endonezya ile ikili ticaret hacmimizi 10 milyar dolara çıkarma, ticari ve ekonomik bağlarımızı güçlendirme ve iş birliği alanlarımızı çeşitlendirme noktasında kararlılığımızı bir kez daha iş insanlarımızla beraber teyit ettik. Bugün Türk ve Endonezyalı firmalar arasında imzalanan protokoller, başta savunma sanayii, müteahhitlik ve enerji olmak üzere Endonezya ile olan ekonomik ve stratejik ilişkilerimizin daha ileri boyutlara taşınmasına vesile olacaktır" dedi.
DEİK Başkanı Nail Olpak ise Endonezya ile Türkiye'nin 2 milyar dolar seviyesinde ticaret hacmi olduğunu belirterek, bunu dengeli bir hale getirmek ve her iki ülkenin 2.7 trilyon dolarlık toplam GSMH'si içinde yüzde 0.1 seviyesinde olan ikili ticareti, 10 milyar dolar ticaret hedefi seviyesine artıracak potansiyelin olduğunu kaydetti.
