PARA HABER/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Yıllık enflasyonda gerileme devam ederken, aylık enflasyon beklentilerin üzerinde arttı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Ekim'de aylık yüzde 2.88 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 0.80 puan düşüşle yüzde 48.58'e geriledi. Yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Ekim'de aylık yüzde 1.29 artarken, yıllık enflasyon 0.85 puan azalışla yüzde 32.24'e indi.
Enflasyon görünümünde son tablo böyleyken, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), yılın son enflasyon raporunda tahminlerini yukarı yönlü güncelledi. TCMB, yıl sonu enflasyon tahminini 2024 için 6 puan artışla yüzde 44, 2025 için 7 puan artışla yüzde 21 ve 2026 için 3 puan artışla yüzde 12 olarak açıkladı. Orta vadede ise enflasyonun yüzde 5'de istikrar kazanması hedefini yineledi. Bir önceki enflasyon raporunda TCMB'nin yıl sonu enflasyon tahmini 2024, 2025 ve 2026 yılları için sırasıyla yüzde 38, yüzde 14 ve yüzde 9 düzeyindeydi. 2025-2027 Orta Vadeli Program'da ise 2024, 2025 ve 2026 yılı sonu için tahminler yüzde 41.5, yüzde 17.5, yüzde 9.7 şeklinde yer alıyor. Enflasyon raporunda tahmin aralıklarının alt ve üst noktaları 2024 yılı için yüzde 42 ve 46, 2025 yılı için yüzde 16 ve 26, 2026 yılı için ise yüzde 6 ve 18 olarak belirlendi. TCMB, gıda fiyatları enflasyonuna ilişkin varsayımını "işlenmemiş gıda kaynaklı olarak" yukarı yönlü güncelledi. Gıda enflasyonu tahmini 2024 için yüzde 41.8'e, 2025 için yüzde 22.8'e çıkarıldı. Petrol fiyatı tahminleri ise gerçekleşme kaynaklı olarak 2024 için 84.2 dolardan 81.1 dolara geriledi.
Yılın son enflasyon raporunu Ankara'da açıklayan TCMB Başkanı Fatih Karahan, son dönemde yüksek seyreden gıda fiyatlarının 2024 yıl sonu tahmin güncellemesi üzerinde 1.6 puan etkili olduğunu vurguladı.
İNDİRİM DÖNGÜSÜ BAŞLASA DA SIKILAŞMA SÜRECEK
Enflasyon tahminlerinin yukarı yönlü revize edilmesinin herhangi bir şekilde para politikasında bir duruş değişikliğine işaret etmediğini vurgulayan TCMB Başkanı Karahan, para politikasındaki sıkı duruşu, dezenflasyonun devamını sağlayacak şekilde sürdüreceklerini ifade etti. 2024 yılı sonu için daha önce yüzde 38 olarak belirledikleri hedefe, 2025 Mart'ta ulaşılacağını dile getiren Karahan, hedefte üç aylık gecikme olduğunu, birkaç yıllık dezenflasyon programında bu durumun ciddi bir sapma olmadığı görüşünü paylaştı.
Dezenflasyon sürecinin devam ettiğini, makroekonomik göstergelerin de bu süreçle uyumlu şekilde ilerlediğini dile getiren Karahan, "Enflasyonun ana eğilimi öngördüğümüzden yavaş olsa da iyileşiyor" ifadelerini kullandı.
"Önümüzdeki dönemde politika faizinin ve makro ihtiyati düzenlemenin optimal bileşimini dikkate alarak, enflasyonu patikamızla uyumlu bir şekilde düşürecek sıkılığı sağlayacağız" diyen Karahan, enflasyonun ana eğilimindeki düşüşe bağlı olarak indirim döngüsü başlasa bile sıkı duruşun korunacağının altını çizdi.
GIDA FİYATLARI ETKİSİ 1.03 PUAN
Şimdi de aylık yüzde 2.88 artışla beklentilerin üzerinde gerçekleşen Ekim ayı enflasyonunun detaylarına bakalım. Yüzde 4.33 artan gıda ve alkolsüz içecek grubu, yüzde 14.32 artan giyim ve ayakkabı grubu, yüzde 2.93 artan konut grubu fiyatları Ekim ayı enflasyonunun temel belirleyicilerinden oldu. Enflasyona katkısı gıda ve alkolsüz içecekler grubunun 1.03 puan, giyim ve ayakkabı grubunun 0.85 puan, konut grubunun 0.48 puan olarak kaydedildi. Yıllık bazda ise en yüksek artış yüzde 93.66 ile eğitim, yüzde 89.39 ile konut, yüzde 62.09 ile lokanta ve oteller ana harcama gruplarında görüldü. Gıda ve alkolsüz içeceklerde yıllık artış yüzde 45.28 düzeyinde gerçekleşti.
İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE'deki (B) değişim 2024 yılı Ekim'de aylık yüzde 2.69 olurken, yıllık enflasyonu bir önceki aya göre 1.13 puan azalışla yüzde 47.10 düzeyinde gerçekleşti. C endeksi (enerji, gıda, içecekler, alkollü içkiler, tütün ve altın hariç TÜFE) aylık yüzde 2.79 artış gösterdi. Özel kapsamlı TÜFE göstergesi C, Ekim'de yıllık bazda ise bir önceki aya göre 1.35 puan azalışla yüzde 47.75 arttı.
İŞLENMEMİŞ GIDA GRUBUNDA GÜÇLÜ ARTIŞ
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Ekim ayı Para Politikası Kurulu toplantı özetinde, öncü göstergelerin Ekim ayı enflasyonu üzerinde gıda fiyatlarının etkisinin öne çıkacağına işaret etmiş, bu dönemde işlenmemiş gıda fiyatlarının taze meyve ve sebze kaynaklı olarak artış eğilimini sürdüreceğini değerlendirmişti. TCMB'nin, 5 Kasım'da yayımladığı Ekim ayı aylık fiyat gelişmeleri raporunda ise yıllık enflasyonun gıda ve temel mallar gruplarında yükselirken, diğer ana gruplarda gerilediğine işaret edildi. Ekim'de enflasyon kompozisyonunun dikkat edilmesi gereken bir unsur olarak öne çıktığına dikkat çekilen raporda, bu dönemde geçici arz koşullarına bağlı ve para politikasının görece etki alanı dışında olan işlenmemiş gıda fiyatlarının, taze meyve ve sebze grubu kaynaklı olarak güçlü bir artış kaydettiği vurgulandı. Rapora göre para politikasının etkilerinin daha çok hissedildiği temel mal ve talebe duyarlı bazı hizmet kalemlerinde ise daha ılımlı bir görünüm söz konusu. Bu açıdan manşet enflasyon düzeyi kompozisyondaki bu düzelmeyi tam olarak göstermemekte, diğer taraftan ana eğilim göstergeleri daha net bir görünüm sunmakta. Mevsim etkilerinden arındırıldığında temel mal enflasyonunun Eylül ayına kıyasla gerilediği gözlendi. Bu dönemde mevsimsellikten arındırılmış hizmet fiyatlarında da aylık artış yavaşladı. Bu gelişmede, zayıflama kaydeden kira ile lokanta-otel gruplarının yanı sıra, eğitim kaynaklı göreli fiyat uyarlamasının tamamlanmasının da etkisiyle diğer hizmetler grubu öne çıktı.
Bu arada mevsim etkisinden arındırılmış TÜFE göstergelerine de bir göz atalım. TÜİK verilerine göre mevsim etkisinden arındırılmış TÜFE Ekim'de yüzde 2.51 oldu. Mevsim etkisinden arındırılmış TÜFE mallarda yüzde 2.10 artış, hizmetlerde yüzde 3.43 artış gösterdi.
İHRACAT İKLİM ENDEKSİ YÜZDE 51.1
İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi Ekim'de 51.1'e yükselerek ihracat ikliminde ılımlı, ancak önceki aya göre daha belirgin bir iyileşmeye işaret etti. Böylece dış talep koşulları üst üste 10 anket döneminde güçlenme sergiledi. Endeks Eylül'de 50.5 düzeyindeydi.
Geçen hafta dış ticaret rakamları da açıklandı. Ticaret Bakanlığı'nın faaliyet illeri bazında ihracat sıralamasına göre, 2024 Ocak-Ekim döneminde 29 il 1 milyar doların üzerinde ihracat yaptı. 58 il ihracatını artırdı. Ekim'de geçen yılın aynı ayına göre faaliyet illeri bazında ihracatta İstanbul yüzde 6.9 azalış ve 5 milyar 81 milyon dolarla birinci sırada yer alırken, Kocaeli yüzde 15.9 artış ve 2 milyar 841 milyon dolarla ikinci sırada, İzmir yüzde 15 azalış ve 1 milyar 758 milyon dolarla üçüncü oldu.
2 Kasım'da Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan verilere göre, genel ticaret sistemi kapsamında Türkiye'nin Ekim ayı ihracatı yüzde 3.6 artışla 23.6 milyar dolara yükselirken, ithalatı yüzde 0.2 azalışla 29.4 milyar dolar oldu. Dış ticaret dengesi bu dönemde yüzde 13 azalışla 5 milyar 745 milyon dolar açık verdi. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2.8 puan artışla 80.4 oldu. Enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise, ihracatın ithalatı karşılama oranı 5.5 puan artarak yüzde 97.7 olarak gerçekleşti. Yılın ilk 10 ayında Türkiye'nin ihracatı yüzde 3.2 artışla 216.4 milyar dolar, ithalatı yüzde 7.2 artışla 282 milyar dolar olurken, dış ticaret açığı yüzde 30.4 azalışla 65.6 milyar dolara geriledi. Son 12 ay yıllıklandırılmış ihracatı yüzde 3.1 artışla 262.3 milyar dolara yükseldi. 2024 yılı sonu ihracatı hedefi Orta Vadeli Program'da 264 milyar dolar düzeyindeydi.
Prof. Dr. Üstün DİKEÇ / Ekonomist
"Hizmetler grubu fiyatlarında artış yavaşladı"
Önceki aylık fiyat gelişmeleri raporunda ağırlıklı olarak gıda ve hizmetler, enflasyonu artıran ana gruplar olarak belirtilirken, 2024 Ekim'de hizmetlerin olumsuz etkisi hem aylık hem de yıllık olarak açıklanan enflasyon oranının altında kaldı ve giderek düşüş gösterdi. Gıda fiyatlarındaki artışın ise enflasyonu artırdığı görülüyor. Gıda grubundaki ürün fiyatlarının artma nedenleri, üreticiden nihai tüketiciye gelinceye kadar ki aşamalarda ara satıcı kurumların artması, maliyeti etkileyen ham ve ara mallar fiyatlarındaki artışlar ve her aşamada gerek üreticilerin gerekse ara kurum yöneticilerinin tekelci yaklaşımla fiyatları artırmaları şeklinde üç grupta toplanabilir. Endekste kapsanan 143 temel başlıktan (amaca göre bireysel tüketim sınıflamasında) 110 temel başlığın endeksinde yükseliş, 26 başlığın endeksinde düşüş olması, 2024 Ekim'de yönetimce öngörülenin gerçekleşmediğini gösterir. Nitekim, özellikle geçici arz koşulları ve izlenen para politikasının kontrolünde olmayan alkollü içkiler ve tütün ile yönetilen ve yönlendirilen fiyatlar hariç özel kapsamlı enflasyon göstergelerinde oran Ekim ayı enflasyon oranının üstünde, diğer gruplarda ise ılımlı ve enflasyon oranının altında bir artış göstermekte.TCMB'nin, yılın son enflasyon raporunda enflasyon tahminlerini yukarı yönlü güncellemesi düşündürücü. Tedricide olsa ağırlıklı olarak kamuca gıda ve enerji fiyatlarının kontrol edilemediği ve dövizle ilgili izlenen politika ve önlemlerin yeterli olmadığı söylenebilir.
Ayşe ÖZDEN / A&T Bank Baş Ekonomisti
"TCMB tetikte kalmayı sürdürüyor"
Manşet enflasyon Ekim'de aylık yüzde 2.88 artış ile yüzde 2.6 olan piyasa beklentisinin üzerinde gerçekleşti. Yeni sezon nedeniyle yüzde 14.32 artan giyim ve ayakkabı grubu ve yüzde 4.33 artan gıda fiyatları, enflasyonun beklentilerden yüksek gelmesindeki ana etkenler arasında yer aldı. Ekim enflasyon verileriyle hesaplanan Kasım ayı kira zammı yüzde 62.02 oldu. Ekim ayı enflasyon gerçekleşmesiyle yıl sonu enflasyonu yüzde 45 seviyelerinde şekillendi. Merkez Bankası'nın enflasyon beklentileri konusunda tetikte kalmayı sürdürmesi ve enflasyon karşıtı politikalara devam etmesi nedeniyle ilk faiz indirimini 2025 yılı ilk çeyreğinde değerlendireceğini tahmin ediyorum. 2025 yılı asgari ücret artışının açlık sınırındaki yükseliş (10 aylık değişim: yüzde 41.5) nedeniyle en az yüzde 30 olacağı varsayımı ile 2025 yılsonu enflasyon beklentimi yüzde 25 olarak koruyorum. TCMB Başkanı Fatih Karahan yapmış olduğu sunumda kısa vadeli enflasyon beklentilerine istinaden Eylül ve Ekim ayı enflasyon rakamlarındaki yukarı yönlü geçici sürprizlerin ardından mevcut sıkı duruşun devamıyla birlikte gelecek yıl enflasyonun kayda değer bir düşüş sergileyeceğini ve fiyatlama davranışları ile enflasyon beklentilerini olumlu etkileyeceğinin altını çizdi. 2025 yılı Mart ayı itibarıyla yüzde 38 e düşmesini bekledikleri enflasyonda üç ay gecikmeli olarak enflasyonla mücadele patikasının devam ettiğini ön plana çıkardı.
Yücel Tonguç ERBAŞ / Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı
"Fiyat artışı PPK'nın beklediği hızda gelmedi"
TCMB Başkanı Fatih Karahan, yılın son enflasyon raporu toplantısında dezenflasyonist sürecin devam ettiğini belirtti. Cari dengede iyileşmenin sürdüğünü ifade eden Karahan, iç talepteki zayıflamanın cari açığa katkısının altını çizdi. Kararlılıkla sürdürülen sıkı para politikasının beklentilerde iyileşmeyi beraberinde getirdiğini ifade eden Karahan, piyasa ve reel sektörün dışında hane halkı beklentilerinin iyileşmesinin öneminin altını çizdi. Sunumda fiyat artışı hızının Para Politikası Kurulu'nun beklediği hızda gelmediği aktarılırken, konulan hedeflerin bir-üç ay arasında gecikmeli gerçekleşebileceğine dikkat çekildi. TCMB raporunda orta vadeli tahminler revize edilirken petrol fiyatı tahminleri 2024 ve 2025 yılları için aşağı çekildi. Buna göre geçtiğimiz toplantıda 2024 yılı için 84.2 dolar olan petrol tahmini 81.1'e revize edilirken, 2025 yılı için ortalama 82.9 dolardan 78.8 dolara çekildi. Gıda fiyatlarında ise 2024 yıl sonu değişimi tahmini yüzde 35.5'ten yüzde 41.8 seviyesine doğru yukarı revize edildi. Başkan Karahan'ın güncel enflasyona dair yaptığı değerlendirmede fiyatların beklendiği hızda düşmemesi adına sıkı para politikasının genel enflasyonda belirli bir etki alanı olduğunu söylemesi dikkat çekti. Enflasyon raporunda 2024 sonuna dair tahminler yüzde 38'den yüzde 44'e doğru revize edildi. Asıl dikkat çeken nokta ise yüzde 14 olarak tahmin edilen 2025 yıl sonu enflasyon tahmininin yüzde 21'e yükseltilmesi oldu.
