PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Merkezi yönetim bütçesinden 2025 yılında eğitime 2.2 trilyon, sağlığa 2.44 trilyon, yatırımlara 1.6 trilyon lira ödenek tahsis edildi. Bütçe içerisinde eğitimin payı yüzde 14.8, sağlığın payı 16.5 oldu. 2025 yılı bütçesinden yatırımlara ayrılan kaynak 1 trilyon 569 milyar liraya yükseltildi. Bu tutar 2025 yılı bütçesinin yüzde 10.7'sine işaret etti. 2025 yılı bütçesinden savunma ve güvenliğe 1.6 trilyon lira ödenek tahsis edilirken, reel sektör desteklerine 561 milyar, sosyal yardım ve desteklere 650.9 milyar, tarıma ise 705.6 milyar lira ödenek tahsisi öngörüldü.
MALİ DİSİPLİN, İSTİKRARIN ÇIPASI OLARAK KORUNACAK
2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi, 17 Ekim'de TBMM Başkanlığı'na sunuldu. Teklifin TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'ndaki görüşmelerine, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz'ın 22 Ekim'de yapılan sunumla başlandı. Komisyon'da 30 Ekim Çarşamba günü bütçenin geneli üzerindeki görüşmeler yapılacak, bakanlık ve kurumların 2025 yılı bütçe görüşmeleri 29 Kasım Cuma günü tamamlanacak. Ardından Aralık ayı başında 2025 bütçesinin TBMM Genel Kurulu'nda görüşmelerine başlanması bekleniyor.
Kanun teklifine göre; 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi; sürdürülebilir büyümenin sağlanması için kademeli olarak enflasyonun tek haneli seviyelere düşürülmesi, mali disiplinin ekonomide güven ve istikrarı artıran bir çıpa olarak korunması ve güçlendirilmesi, vergilemede etkinliğin ve adaletin artırılması, gelirin adil bir şekilde dağıtılması, maliye politikasının sürdürülebilirliğinin gözetilmesi ve kamu maliyesi alanında elde edilen kazanımların gelecek dönemde de korunması gibi hedeflere odaklanıyor. Bütçe ödenekleri; Orta Vadeli Program'da (OVP) yer alan makroekonomik göstergeler, politika ve öncelikler, tedbir hedefleri, idarelerin geçmiş yıllar harcama eğilimleri, yürüttükleri önemli faaliyet, proje ve ihtiyaçları dikkate alınarak belirlendi. Bütçe gelir tahminleri ise OVP'de belirlenen gelir politikası hedef ve öncelikleri ile makroekonomik göstergeler, geçmiş yıl gelir tahsilâtları, gelir politikalarının bütçe gelirlerine etkileri, ulusal ve uluslararası piyasalardaki gelişmeler göz önünde bulundurularak oluşturuldu.
BÜTÇENİN BÜYÜKLÜĞÜ 14.7 TRİLYON LİRA
2025 yılı merkezi yönetim bütçesinde bütçe giderlerinin 14 trilyon 731 milyar lira, bütçe gelirlerinin 12 trilyon 800 milyar lira olması öngörülüyor. 2025 yılı bütçe açığının 1 trilyon 930.7 milyar lira olacağı hesaplanıyor. 2024 yılı bütçe açığı gerçekleşme tahmini ise 2 trilyon 148.5 milyar lira. 2025'te bütçe açığının gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranının yüzde 3.1 olarak gerçekleşeceği tahmin ediliyor. 2025'te faiz dışı dengenin 850.7 milyar lira açık vermesi öngörülüyor.
2025 yılı bütçesinde özel bütçeli idarelere 1 trilyon 360.2 milyar lira ödenek tahsis edildi. Düzenleyici ve denetleyici kurumlara 2025 yılı için 1.55 milyar lirası Hazine yardımı olmak üzere toplam 68.36 milyar lira ödenek ayrıldı. Bu kapsamda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) 47 milyar 729 milyon lira ödenekle ilk sırada yer aldı. BTK'yı, 7.26 milyar lira ödenekle Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), 2.5 milyar lira ödenekle Sermaye Piyasası Kurulu, 2.25 milyar lira ödenekle Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) izledi.
Büyükşehir ve diğer belediyeler ile il özel idarelere ayrılan toplam kaynak 1 trilyon 344 milyar lira olarak belirlendi.
DEPREM BÖLGESİNİN İYİLEŞTİRİLMESİNE 584 MİLYAR LİRA
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz'ın açıklamalarına göre 2025 yılı bütçesinde deprem bölgesinin iyileştirilmesi ve afetlere karşı dirençliliğin artırılması için 584 milyar lira tutarında ödenek öngörüldü. Bu kapsamda Afetlere Dirençli Şehirler Projesi için ayrılan kaynak tutarı toplam 120 milyar lira oldu. 2025 yılında deprem hariç bütçe açığının 1.3 trilyon lira olması, deprem hariç bütçe açığının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranının yüzde 2.2 seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmekte. Tarihin en büyük deprem afetinde hasar gören bölgelerin yeniden ihyası, imarı ve depremin etkilerinin süratle ortadan kaldırılması için 2023'te 960 milyar lira, 2024'te 1 trilyon 28 milyar lira bütçeden ödenek tahsis edilmişti.
EĞİTİME 2.2 TRİLYON LİRA KAYNAK
Milli Eğitim Bakanlığı bütçesi 2025'te 1 trilyon 452 milyar liraya, yükseköğretim kurumları bütçesi 488 milyar liraya çıkarıldı. 2025 bütçesinden eğitime ayrılan toplam kaynak 2.18 trilyon liraya, eğitimin bütçe içindeki payı yüzde 14.8'e ulaştı.
Merkezi yönetim bütçesinden sağlık hizmetleri için 1 trilyon 106 milyar lira kaynak ayrıldı. Merkezi yönetim bütçesinden sağlık için ayrılan kaynağa Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan yapılacak sağlık harcamalar da eklendiğinde sağlık alanına ayrılan toplam kaynak; 2 trilyon 435 milyar liraya ulaştı. Sağlık harcamalarının bütçe içindeki payı yüzde 16.5 oldu.
2025 yılı bütçesinden Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne 17.8 milyar lira, Cumhurbaşkanlığı'na 16.9 milyar lira, Hazine ve Maliye Bakanlığı'na 6.6 trilyon lira, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'na 479.3 milyar lira, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na 45.3 milyar lira, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na 124.5 milyar lira, Ticaret Bakanlığı'na 56.2 milyar lira, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na 219.3 milyar lira ödenek tahsis edildi.
2025 yılı bütçesinden Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı'na 290.2 milyar lira, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na 865 milyar 536.5 milyon lira, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'na (AFAD) 266.9 milyar lira, Diyanet İşleri Başkanlığı'na 130.1 milyar lira ödenek ayrıldı.
TARIMSAL DESTEK PROGRAMLARINA 135 MİLYAR LİRA
2025 yılı bütçesinden tarımsal destek programlarına 135 milyar lira kaynak ayrılacak. Tarım sektörü yatırım ödeneklerine 166 milyar lira, tarım sektörü vergi harcamalarına 199.8 milyar lira, tarımsal KİT'lerin finansmanı, müdahale alımları ve ihracat desteklerine 44.8 milyar lira ödenek tahsis edilecek. Böylece 2025 yılı bütçesinden tarıma ayrılan kaynak 705.6 milyar lira olacak.
SOSYAL YARDIM VE DESTEKLERİNE AYRILAN PAY
2025 bütçesinden sosyal yardım ve destekler için 651 milyar lira ödenek tahsis edildi. Bu tutar 2025 yılı bütçesinin yüzde 4.4'üne işaret etti. Alt kırılımlara bakıldığında; 2025'te ödeme gücü olmayan vatandaşların sağlık primi giderlerini karşılamak amacıyla 131 milyar lira, 65 yaş üstü yaşlılar, bakıma ihtiyacı olan engelli vatandaşlar ve yakınlarına bağlanan aylıklar kapsamında 88 milyar lira, engelli vatandaşların evde bakımına destek amacıyla 70 milyar lira, engellilerin eğitim desteği için 47 milyar lira, sosyal konut finansmanının desteklenmesi amacıyla 23 milyar lira kaynak ayrıldı. 2025 bütçesinden ekonomik yoksunluk içinde olan çocukların aileleri yanında yetişmelerine imkan sağlayan sosyal ve ekonomik destek ödemeleri için 17 milyar lira, gelir düzeyi düşük vatandaşlara sağlanan elektrik tüketim desteği kapsamında 10 milyar lira, engelli eğitim taşıma giderleri için 8 milyar lira, koruyucu aile uygulaması kapsamında yaklaşık 2 milyar lira kaynak aktarılacak.
2025 bütçesinden elektrik ve doğalgaz desteği çerçevesinde 472 milyar lira, asgari ücretin vergi dışı bırakılması çerçevesinde ise 810 milyar lira vergi istisnası sağlanacak. Doğalgaz ve elektrik sübvansiyon destekleri ve asgari ücretin vergi dışı tutulması da dikkate alındığında sosyal harcamalara ayrılan kaynaklar 1 trilyon 933 milyar liraya ulaşacak. Bu tutarın bütçeye oranı yüzde 13.1 oldu.
REEL SEKTÖRE DESTEK
Reel kesim destekleri için bütçeden 561 milyar lira ödenek öngörülüyor. Bu kapsamda; Sosyal Güvenlik Kurumu işveren prim ödemeleri için 223 milyar lira, tarımsal krediler sübvansiyon desteği olarak 160 milyar lira, Halk Bankası esnaf kredileri sübvansiyon desteği için 60 milyar lira, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı teşvik ödemeleri için 32 milyar lira, mesleki eğitim kapsamında ödenen devlet katkısı için 30 milyar lira, ihracat başta olmak üzere diğer reel sektör destekleri için 57 milyar lira kaynak ayrılıyor.
Savunma ve güvenlik için 1.6 trilyon lira ayrıldı
Savunma ve güvenliğe 2025 yılı bütçesinden 1 trilyon 608.4 milyar lira kaynak ayrılacak. Bunun 1 trilyon 356.2 milyar lirası savunma ve güvenlik kurumlarına, 252.3 milyar lirası savunma sanayii destekleme fonuna aktarılacak. SSDF'den Hazine'ye yatırılacak tutarlar bir yandan genel bütçeye gelir, diğer yandan Milli Savunma Bakanlığı bütçesinin ilgili tertiplerine ödenek kaydetmeye ve geçen yıllar ödenek bakiyelerini devretmeye Cumhurbaşkanı yetkili olacak.
Hatırlanacağı üzere gelirlerinin yüzde 80'i vergilerden oluşan Savunma Sanayi Destekleme Fonu'nun kaynaklarını artırmak üzere TBMM'ye sunulan kanun teklifi, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'ndaki görüşmeleri, üzerinde çalışılmak üzere ertelenmişti. Gayrimenkul alım satımında alıcı ve satıcıdan ayrı ayrı olmak üzere 750 lira, tapuda yapılan diğer işlemlerden 375 lira, noterlerde yapılan sıfır araç tescillerinde 3 bin lira, ikinci araç alım satımında bin 500 lira, diğer işlemlerde ise 75 lira katılım payı alınmasını öngören teklif, 1 Ocak 2025 itibarıyla limiti 100 bin lira ve üzerinde olan kredi kartlarının hamillerine her bir kart başına yıllık 750 lira katılma payı ödeme yükümlülüğü de getiriyordu. Bütçe görüşmeleri sonrasında tekrar gündeme alınması beklenen tekliften, 100 bin lira ve üzerinde olan kredi kartlarından katılma payı alınmasına yönelik düzenlemenin çıkarılması bekleniyor.
Hazine garantili imkân ve dış borcun ikraz limiti 9 milyar dolar
2025 yılında, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre sağlanacak garantili imkan ve dış borcun ikrazı limiti 9 milyar dolar olarak belirlendi. Başlangıç ödeneklerinin yüzde 1'ine kadar ikrazen özel tertip devlet iç borçlanma senedi ihraç edilebilecek. 2025 yılında 4749 sayılı Kanun'un 8/A maddesi çerçevesinde Hazine ve Maliye Bakanlığı'nca sağlanacak borç üstlenim taahhüt limiti 5 milyar dolar olacak.
Vergi gelirlerinden 11.1 trilyon lira bekleniyor
2025 yılı bütçesinde vergi gelirlerin 11 trilyon 138.8 milyar lira olması öngörülüyor. 2025 yılı bütçe gelirlerinin alt kalemleri ise şöyle:
"Gelir vergisi 2 trilyon 130 milyar lira, kurumlar vergisi 1 trilyon 637 milyar lira, özel tüketim vergisi 2 trilyon 121 milyar lira, katma değer vergisi 3 trilyon 599 milyar lira, diğer vergi gelirlerinden 1 trilyon 652 milyar lira, vergi dışı gelirlerden ise 1 trilyon 662 milyar lira."
2025 yılı bütçe ödeneklerinin ekonomik sınıflandırmaya göre dağılımına bakıldığında, 5.8 trilyon lirayla en büyük harcama kalemi cari transferler oldu. Sermaye giderlerine 1.1 trilyon lira, sermaye transferlerine 338 milyar lira ödenek tahsis edildi. 2025 bütçesinden personel giderlerine 3 trilyon 911 milyar lira, mal ve hizmet alım giderlerine 1 trilyon 24 milyar lira, borç verme giderlerine 306 milyar lira, yedek ödeneklere 287 milyar lira, faiz giderlerine 1 trilyon 950 milyar lira aktarılacak.
