PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Enflasyon, Haziran'da beklentilerin altında artarken, yıllık enflasyon sekiz ay sonra düşüşe geçti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Haziran'da aylık yüzde 1.64 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 3.85 puan azalışla yüzde 71.60'a geriledi. Yıllık enflasyon hizmet gurubunda sınırlı olmak üzere tüm gruplarda geriledi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) aylık fiyat gelişmeleri raporuna göre hizmet grubunda aylık fiyat artışı, önceki aya kıyasla zayıflamakla beraber görece yüksek seyrini korudu. Aylık fiyat artışı kira ve lokanta-otel alt gruplarında yavaşlarken, ulaştırma ve haberleşme hizmetlerinde güçlendi. Dayanıklı mal fiyatları döviz kurundaki ılımlı seyir, iç talep gelişmeleri ve otomobilde gerçekleşen indirim kampanyalarına bağlı olarak uzun bir aranın ardından Haziran'da geriledi.
TCMB Başkanı Fatih Karahan yaptığı açıklamada, talepte dengelenmenin başladığını ancak enflasyonda henüz kat edilecek mesafe olduğunu, bu nedenle para politikasında sıkılığı koruyarak yola devam edeceklerini vurguladı
EN YÜKSEK ARTIŞ EĞİTİMDE
TÜİK verilerine göre, TÜFE'de ana harcama grupları itibarıyla Haziran'da bir önceki aya göre artışın en yüksek olduğu ana gruplar yüzde 3.79 ile konut, yüzde 3.47 ile eğitim, yüzde 3.09 ile lokanta ve oteller oldu. Giyim ve ayakkabı yüzde 0.58, ulaştırma ise yüzde 0.13 gerilemeyle bir önceki aya göre "en çok azalan ana harcama grupları" olarak kayda girdi. TÜFE'de ana harcama grupları itibarıyla Haziran'da yıllık bazda en az artış gösteren ana grup yüzde 47.84 ile giyim ve ayakkabı, en yüksek artış gösteren ana grup ise yüzde 107.11 ile eğitim oldu.
Şimdi de kısaca Haziran'da TÜFE'de aylık bazda en çok artış ve azalışın yaşandığı seçilmiş maddelere bir göz atalım. TÜİK verilerine göre, Haziran'da TÜFE'de aylık olarak en yüksek artış yüzde 12.71 ile karayolu ile şehirlerarası yolcu taşımacılığında görüldü. Bunu yüzde 12.69 ile şebeke suyu, yüzde 8.47 ile taze meyveler, yüzde 6.67 ile oteller, pansiyonlar ve diğerleri, yüzde 6.15 ile demiryolu ve şehir içi yolcu taşımacılığı izledi. Haziran'da TÜFE'de aylık olarak en fazla düşüş gösteren seçilmiş maddeler ise yüzde 8.03 ile patates ve bazı yumru bitkiler, yüzde 6.57 ile yumurta ve yumurta ürünleri, yüzde 3.89 ile kümes hayvanları eti oldu.
Yİ-ÜFE YILLIK YÜZDE 50.09 ARTTI
Mevsimsellikten arındırılmış verilerle, B ve C göstergelerinin aylık artış oranları zayıflarken, göstergelerin yıllık enflasyonları geriledi. Haziran'da işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE göstergesi (B) aylık yüzde 1.90 artarken, yıllık enflasyonu bir önceki aya göre 2.59 puan azalışla yüzde 70.40 olarak gerçekleşti. Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE göstergesi (C) aylık yüzde 1.73 artarken, bu kategoride yıllık enflasyon bir önceki aya göre 3.57 puan azalışla yüzde 71.41 oldu.
Üretici fiyatları aylık artışı geçen ay zayıflamaya devam etti. Yıllık üretici enflasyonu da yüksek bazın da etkisiyle önemli ölçüde geriledi. Haziran'da yurtiçi üretici fiyat endeksi aylık yüzde 1.38 artarken, yıllık enflasyonu bir önceki aya göre 7.59 puan azalışla yüzde 50.09 oldu.
MEMUR VE EMEKLİNİN ZAM ORANI BELLİ OLDU
Enflasyon verilerinin açıklanmasının ardından 2024 yılının ikinci altı ayında memur ve emeklilerin alacağı zam oranları da belli oldu. SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin enflasyon farkından kaynaklı zam oranlarında belirleyici olan altı aylık TÜFE artışı yüzde 24.73 düzeyinde gerçekleşti. Böylece SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarına yapılacak zam oranı yüzde 24.73 olarak netleşti. Memur ve memur emeklisi maaşlarına yapılacak zam oranı ise, toplu sözleşme zammı ve enflasyon farkının toplamı üzerinden hesaplanıyor. Memur ve memur emeklileri yüzde 19.31 oranında zamma hak kazandı. 2024 Temmuz itibarıyla aile yardım ödeneği dahil en düşük memur maaşı 39 bin 177 liraya, en düşük memur emekli aylığı ise 17 bin 587 liraya yükseldi. En düşük emekli maaşı ise 10 bin lirada kaldı.
KİRA ARTIŞ ORANI YÜZDE 65.07
Enflasyon verilerinin açıklanmasının ardından Temmuz'da kira sözleşmesi yenilenecek konut ve işyerlerine yapılacak kira artış oranlarında üst sınır da belli oldu. Hatırlanacağı üzere konut kira artışlarında yüzde 25'lik sınır 2 Temmuz itibarıyla sona ermişti. Artık, konut kira artışları da, işyerlerinde olduğu gibi 12 aylık TÜFE ortalamasına göre belirlenecek. TÜİK verilerine göre, bu oran Haziran'da yüzde 65.07 olarak gerçekleşti. Buna göre Temmuz'da kira sözleşmesini yenileyecek konut ve işyerlerinin kira artışında üst sınır, yüzde 65.07 olarak uygulanacak.
Bu arada Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) Yİ-ÜFE'ye bağlı olarak akaryakıt, tütün mamulleri ve alkollü içkilerin Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) tutarlarında güncelleme yaptı. 2024'ün ilk altı ayında Yİ-ÜFE 19.49 arttı. Böylece, petrol ürünleri, alkollü içecekler ve tütün mamullerinin ÖTV tutarları yüzde 19.49 artırıldı.
"DEZENFLASYON SÜRECİ BAŞLADI"
Enflasyon verisi sonrası sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, "dezenflasyon süreci başladı" ifadelerini kullandı. Şimşek, fiyat istikrarına ulaşana kadar programı kararlılıkla uygulayarak kalıcı refah artışını sağlayacaklarını dile getirdi.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ise sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, "enflasyonda düşüş dönemi başladı…" diyerek, şunları kaydetti:
"Temel hedefimiz vatandaşımızın öncelikli meselesi olan enflasyonu asgari seviyeye düşürmektir. Enflasyonda düşüşle ekonomide öngörülebilirlik sağlanacağı gibi gelir dağılımı da olumlu yönde gelişecektir."
3. Göz Danışmanlık CEO'su Hikmet Baydar, Haziran'da beklenenin altında gelen TÜFE verisiyle birlikte dezenflasyon sürecinin başladığını vurguladı. 1 Temmuz itibarıyla elektrik fiyatlarına yapılan zam ile Yİ-ÜFE'ye bağlı olarak akaryakıt, tütün mamulleri ve alkollü içkilerin ÖTV tutarlarında yapılan güncellemenin enflasyona etkisini değerlendiren Baydar, "2023 Temmuz ve Ağustos enflasyonu aylık yüzde 9'un üzerinde olduğu için yıllık bazda enflasyon düşüşünü etkilemez. Ancak aylık bazda enflasyonun daha yüksek olmasına neden olabilir" dedi.
Hatırlanacağı üzere TÜFE 2023 yılı Temmuz'da yüzde 9.49, Ağustos'ta yüzde 9.09 oranında artmıştı. Elektriğe zam, akaryakıt, sigara ve alkolde ÖTV artışının etkisiyle 2024 Temmuz'da aylık bazda TÜFE'de artış yaşansa da güçlü baz etkisiyle yıllık TÜFE'de gerileme bekleniyor.
İLK ALTI AYLIK İHRACAT YÜZDE 2 ARTTI
Türkiye'nin ihracatı Haziran'da uzun bayram tatili ve takvim etkisiyle geriledi. Ticaret Bakanlığı'nın geçici verilerine göre genel ticaret kapsamında Türkiye'nin ihracatı Haziran'da yıllık yüzde 10.6 azalışla 18 milyar 569 milyon dolar, ithalatı ise yıllık yüzde 4.1 azalışla 25 milyar dolar oldu. Dış ticaret açığı yıllık yüzde 21.4 artışla 6 milyar 435 milyon dolara yükseldi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise Haziran'da 5.4 puan azalışla yüzde 74.3 olarak gerçekleşti. Enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise ihracatın ithalatı karşılama oranı 8.1 puan azalarak yüzde 89.9 düzeyinde gerçekleşti. Ticaret Bakanlığı'ndan yapılan yazılı açıklamada takvim etkisi nedeniyle ihracatta geçici bir düşüş yaşandığı vurgulandı. Açıklamada, "Haziran'da dokuz günlük bayram tatili yanında, ihracatın düşük gerçekleştiği beş adet hafta sonu (Cumartesi-Pazar) bulunurken, bayram haftası hariç ihracatın hafta içi en yüksek yapıldığı (Perşembe ve Cuma) iki iş gününün eksik olması, negatif takvim etkisi olarak ortaya çıktı" denildi. Açıklamada, ithalatta aşağı yönlü seyrin devam ettiğine işaret edilerek, bu değerin (25 milyar dolar) son 32 ayın en düşük ithalat değeri olduğu kaydedildi. Dış ticaret açığının ise 6.4 milyar dolarla, son beş ayın en düşük aylık dış ticaret açığı olduğu belirtildi. 2024'ün ilk yarısında Türkiye'nin ihracatı yıllık yüzde 2 artışla 125.45 milyar dolar, ithalatı yıllık yüzde 8.5 azalışla 168.69 milyar dolar düzeyinde gerçekleşirken, bu dönemde dış ticaret açığı yüzde 29.5 azalarak (18.1 milyar dolar azalış) 43.24 milyar dolara geriledi. 2024 Haziran itibarıyla yıllıklandırılmış ihracat yüzde 2.5 artarak 257.8 milyar dolar, ithalat ise yüzde 6.7 azalışla 346.1 milyar dolar oldu. Bakanlıktan yapılan açıklamada, Nisan'da 31.5 milyar dolar olan cari işlemler açığının Mayıs'ta 25-26 milyar dolar civarına gerileyeceğinin tahmin edildiği kaydedildi.
EN ÇOK İHRACAT YİNE OTOMOTİVDEN
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe, ihracat verilerine ilişkin yaptığı yazılı açıklamada sektörler özelinde bakıldığında Haziran'da ihracatta otomotivin 2.6 milyar dolarla ilk sıradaki yerini koruduğunu vurguladı. Otomotivi 2.2 milyar dolarla kimya, 1.3 milyar dolarla çelik ve hazır giyim, 1.2 milyar dolarla elektrik-elektronik sektörünün takip ettiğini kaydetti. Gültepe, Haziran'da altı sektörün ihracatını artırdığını, 20 sektörde ise düşüş kaydedildiğini vurguladı. Gültepe, en çok ihracat yapılan beş ili İstanbul, Kocaeli, Bursa, Ankara, İzmir, en çok ihracat yapılan ülkeleri ise Almanya, ABD, Birleşik Krallık, İtalya ve Irak olarak sıraladı.
ŞİRKETLERİN DÖVİZ AÇIĞI ARTIYOR
Geçen hafta açıklanan verilerden biri de finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülükleri oldu. TCMB verilerine göre Nisan 2024 itibarıyla finansal kesim dışındaki firmaların varlıkları bir önceki aya kıyasla 5 milyar 70 milyon dolar azalırken, yükümlülükleri 6 milyar 370 milyon dolar arttı. Net döviz pozisyonu açığı ise Nisan'da bir önceki aya göre 11 milyar 440 milyon dolar artarak 105 milyar 526 milyon dolar oldu.
Nisan 2024 döneminde kısa vadeli varlıklar 142 milyar 412 milyon dolar iken, kısa vadeli yükümlülükler 97 milyar 591 milyon dolar olarak gerçekleşti. Kısa vadeli net döviz pozisyonu fazlası ise 44 milyar 821 milyon dolar olarak gerçekleşerek Mart 2024 dönemine göre 9 milyar 833 milyon dolar azaldı. Kısa vadeli yükümlülüklerin toplam yükümlülükler içindeki payı yüzde 36 düzeyinde kaydedildi.
İMALAT PMI HAZİRAN'DA 47.9 OLDU
Ekonomik büyümenin öncü göstergesi olan imalat sanayi performansında referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) Haziran'da bir önceki aya göre 0.5 puan azalışla 47.9'a gerileyerek, üçüncü ay üst üste eşik değer olan 50'nin altında kaldı. Endeks, Türk imalat sektörünün faaliyet koşullarında hafif bir bozulmaya işaret etti. Öte yandan, bu bozulma 2024'ün başından bu yana en belirgin düzeyde kaydedildi. Talep koşullarındaki zayıflık, sektörlerin faaliyet koşulları üzerinde belirleyici olmaya devam etti ve hem yeni siparişlerde hem de üretimde yavaşlamanın sürmesine neden oldu. Üretimde üst üste üçüncü ay azalma gerçekleşirken, düşüş bir önceki aya göre hafif hız kesmesine rağmen belirgin gerçekleşti. Yeni siparişlerde yılın en sert yavaşlaması kaydedilirken, satış fiyatları enflasyonu son 4.5 yılın en düşük seviyesine geriledi.
Prof. Dr. Erhan ASLANOĞLU / Topkapı Üniversitesi Rektör Yardımcısı
"Enflasyonun seyrinde talep belirleyici olacak"
Enflasyonda beklenen düşüş süreci Haziran'da başladı. Ulaştırma ve birçok sektörde yaşanan fiyat artışlarının, manşet enflasyona yansımadığı görüldü. Enflasyon Haziran'da piyasa tahminlerinin altında kaldı. Baz etkisiyle önümüzdeki birkaç ayda enflasyonda düşüş eğilimi devam edecek. Ücret ayarlamaları, elektrik fiyatlarına yapılan zam ve ÖTV artışları, Temmuz'da aylık enflasyonu yüzde 3'e itebilir. Asgari ücrete zam yapılmamasına rağmen özel sektörün bir bölümü, çalışanın gelir kayıplarının farkında. Eleman kaybetmek istemeyen işverenlerin, ücretlere yüzde 10-15 ile sınırlı da olsa artış yapma düşüncesini gözlemliyorum. Önümüzdeki dönemde enflasyonun seyrinde talep etkili olacak. Talep yeterince düşmediği halde, faizler düşme eğiliminde olursa enflasyonla mücadelede zorluk artar. Enflasyonun seyrinde döviz kurunun yönü önemli olacak. Döviz kuru yatay bir seyir göstermesine karşın ayda yüzde 2 enflasyon yaşıyoruz. Eylül'de yıllık TÜFE'nin yüzde 50'lere gerilemesinin ardından yıl sonunda yüzde 45'lere gerileyeceğini düşünüyorum. TCMB'nin gelecek yıl sonu TÜFE tahmininin yüzde 14 olduğu dikkate alındığında, politika faiz indirimlerinin Ekim itibarıyla başlaması söz konusu olabilir. Önümüzdeki günlerde ne zaman indirime gidileceğinden çok, politika faizinde ne kadar indirim yapılacağını konuşacağız. İhracattaki gerilemede asıl sorun rekabet gücünde yaşanan kayıp. Pahalı bir ülke olmaya başladık. Bu şartlarda ihracatta ivme kaybı devam eder diye düşünüyorum.
Prof. Dr. Murat ŞEKER / İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi
"Haziran'daki düşüş, trend gibi algılanmamalı"
Haziran ayı enflasyon verisi 2.5 düzeyinde beklenirken, bu rakamın altında gerçekleşti. Metodolojik olarak farklılıklar içerse de İTO'nun Ücretliler Geçinme Endeksi'yle arasındaki fark Haziran ayı sonuçlarında yükselişe geçti. Çeşitli araştırmalarda açıklanan, hissedilen ve beklenen enflasyonla da örtüşmeyen bir sonuçla karşılaşıldı. Temmuz'dan itibaren baz etkisiyle birlikte enflasyonda düşüşün gözlenmesi, Eylül-Ekim'e gelindiğinde ise yıllık düzeyde yüzde 50 bandına yerleşen bir enflasyonla sürecin devam etmesini bekliyorum. Ancak Haziran'daki düşüşü bir trend gibi algılamamak gerekiyor. Takip eden birkaç ayda da belli bir seviyeye inecek olan enflasyonun, özellikle enerji ve benzin fiyatlarındaki artışlarla istenilen düzeyde kalmayacağını düşünüyorum. Dezenflasyon süreci başlamamış olsa da Eylül-Ekim döneminde faiz indiriminin başlatılacağını ama dramatik bir düşüşün olmayacağını, zamana yayılan bir değerlendirmeyi göreceğimizi bekliyorum. Haziran ayında bir önceki yıla kıyasla ihracat, ithalata göre daha yüksek bir azalış gösterdi. Ancak yılın ilk yarısını düşündüğümüzde ihracatta yüzde 2'lik artış, ithalatta ise yüzde 8.5'lik bir azalış söz konusu. Dış ticarette takvim etkisinin azalmasıyla önümüzdeki dönemde dengenin pozitif yönde evrileceğini düşünüyorum.
Doç. Dr. Mevlüt TATLIYER /Ekonomist
"Aylık enflasyonda istenilen düzeye henüz gelemedik"
Haziran ayı enflasyonunun alt kırılımlarına baktığımızda hizmetler enflasyonunun yine görece güçlü bir seyir izlediği görülüyor. Bu durum özellikle aylık enflasyonun yüzde 3'ün üzerinde gerçekleştiği konut, eğitim ve lokanta/otel kategorileri için geçerli. Yıllık enflasyonun arzu edilen düzeylere gerileyebilmesi için hizmetler sektöründe enflasyonist eğilimin ortadan kalkması gerekiyor. Temmuz ve Ağustos aylarında baz etkisiyle yıllık enflasyonda ciddi bir gerileme yaşanacağı söylenebilir. Fakat aylık enflasyonda henüz istenilen düzeylere gelemedik. Bu nedenle gelecek aylarda yıllık enflasyondan ziyade aylık enflasyon rakamları gidişatı gösterme açısından asıl belirleyici faktör olacak. Faiz indirimlerinin takvimlendirilmesi de aylık enflasyonun ilerleyen aylardaki seyrine bağlı olacaktır.
Haziran'da Kurban Bayramı nedeniyle ortaya çıkan takvim etkisi aylık ihracatın gerilemesine ve dış ticaret açığının sınırlı bir şekilde artmasına neden oldu. Bu yılın ilk yarısında böylece ihracat geçen yıla kıyasla yüzde 2 artış göstermiş oldu. Yılın ikinci yarısında da buna benzer bir performans göstereceğimiz söylenebilir. Aynı durum -para politikasında yaşanacak gelişmelere de bağlı olarak ithalatta yaşanan gerileme için de söylenebilir. Şu halde, bu yıl dış ticaret açığında ve cari açıkta ciddi düzeyde bir iyileşme bekleyebiliriz.
