ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ BES birikimleri karşılığında bankalardan kredi kullanımı uygulaması 3 Haziran 2024 itibariyle başladı. Uygulama ile katılımcıların kısa süreli nakit ihtiyaçlarının giderilmesi ve böylece sistemde daha uzun süre kalmaları hedefleniyor. EGM verilerine göre; BES'te açılan sözleşmelerin yaklaşık yarısı katılımcıların isteği ile erken sonlanıyor. Sözleşmelerin erken sonlanma nedenleri arasında 'toplu para alma' talebi ilk sırada yer alıyor. Sistemden ayrılan katılımcılar, sözleşmesindeki bütün birikimini, devlet katkılarının hak kazandığı kadarını alıyor ve sistemdeki haklarını kaybediyor. Sistemden erken çıkış yapan katılımcıların; yaklaşık yüzde 13-15'i ise tekrar sisteme girip birikim yapıyor. Demek ki, bu katılımcılar ihtiyaç halinde BES'teki birikimini bozuyor ve uygun duruma geldiklerinde tekrar BES'te biriktirmeye başlıyorlar. Sorun BES'te biriktirmekte değil, ihtiyaçlarını giderecek başka kaynak bulamamakta.
BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kullanılmaya başlamasıyla, hem katılımcılar sistemden daha uzun süre faydalanmaya ve kazanılmış haklarını korumaya devam edecekler, hem de özellikle ekonomik kriz dönemlerinde finansal sistemler üzerindeki olası baskı hafifletilmiş olacak. Sistemin büyüme ve gelişmeye devam etmesi de cabası…
Gelin, önümüzdeki iki haftada BES birikimleri bankalarda nasıl teminat olarak kullanılacak, süreç nasıl işleyecek yakından bakalım.
HANGİ SÖZLEŞMELER KREDİ KULLANABİLECEK?
İlk sorumuz, kredi kullanabilecek sözleşmeler ile ilgili olsun, hangi sözleşmelerdeki birikim karşılığında kredi kullanılabilecek?
-Hem gönüllü BES tarafındaki birikimler hem de OKS'deki birikimler karşılığında BES teminatlı kredi kullanılabilecek.
--Katılımcının birden fazla sözleşmesi varsa, en yeni tarihli olandan başlayarak kredi kullanımına uygun sözleşmeleri karşılığında BES teminatlı kredi kullanabilir.
HANGİ SÖZLEŞMELER TEMİNATA ALINMIYOR?
BES teminatlı kredi uygulamasında katılımcılar sadece kendi birikimleri karşılığında kredi kullanabilirken, mevcut bir kredinin kapatılması veya bir yakınının kredisi için BES birikimlerini teminat gösteremeyecek.
-Üzerinde haciz olan sözleşmeler,
-Devlet katkıları,
-İşveren grup emeklilik sözleşmeleri,
-Sonlanma sürecindeki sözleşmeler,
- Emeklilik gelir planındaki sözleşmeler,
- Aktarım sürecindeki sözleşmeler ve aktarımla gelen sözleşmeler altı ay geçmedikçe BES teminatlı kredi kullanamıyor.
MÜRACAAT MERCİ
Peki, BES teminatlı kredi kullanmak isteyenler nereye müracaat edecek, bankaya mı, BES şirketine mi?
Bankalar EGM (Emeklilik Gözetim Merkezi) nezdinde uygulama için özel olarak kurulan dijital platforma üye olacaklar. Katılımcılar platforma üye bankaya gidip, BES teminatlı kredi kullanmak istediklerinde, bankalar bu platform üzerinden katılımcıların birikimlerini sorgulayarak kredinin ön onayını verecekler. En geç 24 saat içinde kredi tutarı banka tarafından hesaba aktarılmış olacak.
Mevcut durumda platforma TEB (Türkiye Ekonomi Bankası) Albaraka, İş Bankası ve Halkbank üye olarak, BES birikimleri karşılığında katılımcılara kredi kullandırmaya başladılar. İlk uygulama ihtiyaç kredileri ile başlatıldı, çok kısa bir süre içinde taşıt ve konut kredileri için de uygulamanın genişletilmesi planlanıyor.
TEMİNAT TUTARI
Bankanın katılımcının BES birikiminden teminat olarak devralacağı tutar; fonlardaki olası değer kayıpları ve uygulanacak masraf ve kesinti tutarının karşılanması amacıyla kredi tutarının yüzde 20 fazlasını aşamayacak. Katılımcı ile imzalanacak alacağın devri sözleşmesinin ardından EGM de katılımcının BES sözleşmesi veya sözleşmeleri hangi BES şirketinde ise, o şirkete/şirketlere bilgi verecek ve BES birikimlerinin bozularak (katılımcının emeklilik planının faizli/faizsiz olmasına göre) alacağın devri fonuna aktarılmasını talep edecek. Eğer katılımcı birden fazla sözleşmesinin karşılığında kredi kullanmak istiyorsa, uygun olan sözleşmelerinden en yeni olandan başlanarak, fonları bozulacak ve alacağın devri fonuna aktarılacak. Böylece bu tutar alacağın devri fonunda banka adına teminata alınmış olacak.
ALACAĞIN DEVRİ FONU
Halihazırda Türkiye Hayat Emeklilik Alacağın Devri Dengeli Katılım Değişken Fon (faizsiz) ve Anadolu Hayat Emeklilik Alacağın Devri Dengeli Değişken Fon (faizli) kurulmuş durumda. Bu fonların risk grubu 3-4 risk seviyesinde. Katılımcılar teminata verdikleri ve bu fonlara aktarılan tutarları portföylerinin bir parçası olarak görmeye devam edecekler ama bu fonlar üzerinde herhangi bir tasarrufta bulunamayacaklar. Ayrıca bu fonlar diğer katılımcıların talebine açık olmayacak. Yani kredi kullanmayan katılımcılar bu fonlardan tercihte bulunamayacaklar. 2025 yılında faaliyete başlamak üzere Anadolu hayat faizsiz, Türkiye Hayat da faizli olmak üzere 1-2 risk grubunda 2 adet daha alacağın devri fonu kurulacak. Peki, alacağın devri fonunun neden dengeli değişken fon esaslarına göre kurulması tercih edilmiş? Çünkü, bu fon türü emeklilik yatırım fonlarının yatırım yapabildiği tüm varlıklara (altın, kıymetli madenler, hisse senedi, Hazine kağıtları, Eurobond, yabancı sermaye ve para piyasası araçları vb.) yatırım yapabiliyor; portföy kısıtlamaları diğer fon türlerine göre çok daha az; dolayısıyla yüksek getiri elde etme olasılığı göreceli olarak daha yüksek. Nitekim, gönüllü BES ve otomatik katılım sisteminde dengeli değişken fonların basit ortalama getirisi son bir yılda %116 olarak gerçekleşmiş. Bu fonların içinde son bir yılda %164 getiren fon bile var. Kısacası enflasyon oranının epey üzerinde getiri sağlamış bu fonlar.
*Devamı gelecek haftaya…
