ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ Bireysel emeklilik sisteminde katılımcıların yılda 12 kez fon dağılım değişikliği hakkı bulunuyor. Burada bahsedilen sayı, 12 adet fonun değişebileceği değil, yılda 12 kez fon dağılım değişikliği talimatı verilebilecekleridir. Arzu ediliyorsa tek bir talimatla, portföydeki bütün fonlar da değiştirilebilir.
TEFAS FONLARINDAN FARKI
BES fonlarında fon dağılım değişikliği yapmak ile TEFAS fonlarını alıp-satmak arasında çok temel bir fark bulunuyor. TEFAS fonu alımı nakit para ile yapılıyor ve satımda da nakit paraya dönülüyor. Halbuki BES fonlarında nakde dönüş yok. Satılan her kuruş fonun karşılığında yeniden fon alınmalı. Bu yüzden de katılımcılar hesaplarında, fonlarının yüzdesel olarak değerlendirildiği ve toplamı 100 olan bir portföy yapısıyla karşılaşıyor. Fon dağılım değişikliği yapıldığında da, bu portföyün toplamı 100 olmalı.
FON DAĞILIM DEĞİŞİKLİĞİ
BES'te katılımcılar sık sık fon dağılım değişikliği yapıldığında, portföyün tamamının satılıp, satılmayacağını soruyor. Eğer isteniyorsa, fon dağılım değişikliği ile portföyün tamamı da değiştirilebilir. Ancak valör süreleri nedeniyle çok sık fon dağılım değişikliği yapmak, getiri kaybına neden olabilir. BES'te sadece değişiklik talimatı olan fonlarda satış veya alım yapılıyor. Diyelim ki, portföydeki A fonunun oranı yüzde 50'den yüzde 20'ye düşecek. Bu satışla açığa çıkacak nakit karşılığında alınacak fonun da seçilmesi gerekiyor. Çünkü portföy toplamı her zaman yüzde 100 olmalı ve portföyde nakit para beklememeli. Sadece A fonundan talep edilen kadar yani yüzde 30 oranın karşılığındaki fon payı satılıyor. Karşılığında da satılan fonun tutarı kadar, talep edilen fondan alım yapılıyor.
FON TÜRLERİ
Özellikle, gönüllü BES tarafında pek çok fon türü var. Bu türler nasıl oluşturuluyor? Fonların türleri, yatırım yaptığı varlığa, sektöre, bölgeye, endekse, emtiaya göre değişiyor. Örneğin; altın fonları, portföyünde en az yüzde 80 oranında külçe altın veya altına bağlı yatırım araçları bulundurmak zorunda. Yine aynı şekilde hisse senedi fonları, portföylerinde en az yüzde 80 oranında hisse senedi bulundurmalı. Borçlanma araçları fonlarında en az yüzde 80 oranında kamu veya özel sektöre ait tahvil, bono gibi varlıklar bulunmalı. Bunların dışında bir de karma, endeks, katkı, standart, fon sepeti, yaşam döngüsü ve değişken fonlar var. Karma fonlar portföyünde toplamı en az yüzde 80 olacak şekilde iki varlığa, yatırım aracına ( her birinin oranı en az yüzde 20 olacak şekilde) yer vermeli. Endeks fonlar, belli bir endekste yer alan varlıklara bağlanmalı. Örneğin, sürdürülebilirlik endeksi. Katkı fonları ve standart fonlar içeriği mevzuatla düzenlenmiş fonlardır. Fon sepeti fonları ise, portföylerinin en az yüzde 80'i oranında, TEFAS'ta veya yurtdışı piyasalarda işlem gören başka yatırım fonları ile borsa yatırım fonlarını portföyüne alıyor. Yaşam Döngüsü fonları, yatırımcıların yaşlarına uygun risk grubundaki varlıklara yatırım yaparken, değişken fonlar, dört farklı risk grubunda portföy yapısına o dönemin gelişmelerine uygun olarak portföy yöneticisinin karar verdiği fonlardır.
HANGİ FON, HANGİ PİYASAYLA EŞLEŞİYOR?
Katılımcılar zaman zaman piyasalardaki hareketlere hangi fonların eşlik edeceğini merak ediyor. Örneğin; hisse senedi piyasasındaki yükseliş veya düşüşün hangi fonların fiyatlarına yansıyacağı, getirisini etkileyeceğini soruyor. Hangi fonlar, hangi piyasalardan etkileniyor, gelin bakalım:
-Hisse senedi piyasasıyla eşleşenler: Unvanında 'hisse' ibaresi olan fonlar, hisse senedi piyasalarıyla paralel hareket ediyor. Bire bir olmasa da, hisse senedi piyasalarındaki volatilite, fon fiyatlarına yansıyor. Hisse senedi piyasalarındaki gelişmelerden etkilenen fonlar arasında temettü ödeyen şirketlere yatırım yapan fon da var, sadece BİST 30 dışı hisselere yatırım yapan da. Ayrıca sürdürülebilirlik hisse senedi fonları da yeni yeni kurulmaya başlandı. Halihazırda sistemdeki endeks fonlar da, hisse senedi piyasalarına yatırım yapıyor. Hisse senedi fonlarında, katılım endeksinde yer alan fonlara yatırım yapanların unvanında, 'katılım' ibaresi yer alıyor. Diğer yandan gerek gönüllü BES, gerekse de OKS agresif değişken fon türünde yer alan fonların portföylerinde hisse senedi ağırlığı yüksek olabiliyor.
-Mevduat benzeri getiri sağlayanlar: Unvanında 'borçlanma aracı' ibaresi bulunanlar, kamu ve özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapıyorlar. Kamu borçlanma araçları fonları, özel sektör borçlanma araçları fonları, kira sertifikası fonları, para piyasası fonları, temkinli/muhafazakar değişken fonlar, OKS'deki başlangıç fonları, yaklaşık olarak mevduat benzeri getiri sağlıyorlar.
-Kıymetli maden getirisi amaçlayanlar: Unvanında 'altın, kıymetli maden' ibaresi olan fonlar, altın ve kıymetli madenlere veya bunlara bağlı sertifikalara yatırım yapıyor. 'Altın ve kıymetli maden katılım' ibaresi taşıyan fonlar faizsiz getiri sağlıyor. Bu fonlar gram altın getirisi hedefleyenler için. Ayrıca KJM fonu portföyünde yaklaşık yüzde 50 oranında gümüş taşıyor. OKS tarafındaki fonlarda kıymetli madenlere veya sertifikalara yatırım yapan fonların hem sayısı çok az, hem de yatırım oranı yüzde 3-5 gibi çok düşük.
-Döviz getirisi hedefleyenler: Bireysel emeklilik sisteminde, döviz getirisi hedefleyen fonlar 'Eurobond' denilen ve yabancı para cinsinden ihraç edilen kamu borçlanma araçlarına yatırım yapıyor. Bu fonlar bir taraftan yabancı para cinsinden faiz getirisi, diğer yandan kur artışından getiri sağlıyor. Yurtdışı hisse senedi endekslerine yatırım yapan AVR-ABE gibi fonlar, hem kur artışı hem de yurtdışındaki hisse senedi piyasalarının getirisini hedefliyor.
PİYASALARLA EŞLEŞMEYENLER
Peki, piyasalarla eşleştiremediğimiz fonlar da var. Katılımcı bunları nasıl seçecek? Örneğin, değişken fonlar, örneğin standart fonlar… Katılımcının hangi varlıklara yatırım yaptığını doğrudan tesbit edemediği fonlarda risk değerine bakılmalı. Risk değeri 1-2 olanlar, düşük riskli; risk değeri 3-4 olanlar, orta riskli ve risk değeri 5-7 olanlar yüksek riskli olarak değerlendiriliyor. Agresif değişken fonlar, hisse senedi fonları, kıymetli maden fonları, dış borçlanma araçları fonları, endeks fonlar ve karma fonlar, yüksek riskli fonlardır. Risk değerleri 5-7 aralığında değişebilir.
Standart fonlar ve devlet katkısı fonları, portföy yapısının mevzuatla düzenlendiği fonlardır. Portföylerinde kamu borçlanma araçlarının yanında en az yüzde 30 oranında hisse senedi yer aldığından, risk değerleri 2-5 aralığında değişebiliyor.
Atak/dinamik/büyüme değişken fonları ile dengeli değişken fonlar orta riskli fonlar olarak değerlendiriliyor. Genellikle bu fonların risk değeri 3-4 aralığında bulunuyor.
