ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ YILIN ilk çeyreği tamamlandı. Yıla 8,7 milyon gönüllü BES'te, 7,3 milyon da OKS'de olmak üzere toplamda 16 milyon katılımcı ve 760 milyar liralık birikimle başlayan bireysel emeklilik sistemi, 900 milyar lirayı aşkın birikime ve 16,2 milyon katılımcıya ulaştı. Gönüllü BES tarafında katılımcı sayısı artarken, OKS tarafında yılbaşına göre yaklaşık 40 bin kişi azalış söz konusu. Gönüllü BES tarafında fon çeşitliliğinin fazla olması, devlet katkılarının hesaba nakden ödenmesi ve sisteme ek katkı payı yatırılması gibi nedenlerle OKS çalışanları birikimlerini OKS'den çekerek, gönüllü BES'e aktarıyor.
EMEKLİLİK HAKKINI KULLANANLAR
2023 yılından itibaren devlet katkısında 10 yılı tamamlayanların artmaya başlamasıyla, sistemden emekli olanların sayısı da artıyor. 2023 yılında toplamda 67 bin kişi sistemden emekli olurken, bu yılın ilk iki ayında 13,5 bin kişi emeklilik hakkını kullandı. Bu kişilere stopaj düşüldükten sonra, kendi birikimi ve devlet katkıları olmak üzere toplamda 7 milyarı aşkın ödeme yapıldı.
ALTIN DESTEĞİ
Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılar altın yatırımından vazgeçmiyorlar. Zaman zaman BES havuzunda hisse senedi ağırlığı artsa da dönem sonuna gelindiğinde altın yatırımlarının toplam içindeki payı neredeyse yüzde 30'a ulaştı. Özellikle son bir, bir buçuk ayda atağa geçen 'Ons' altın 2.000 dolarlardan 2.300 dolarlara ulaştı. Sadece 'Ons' altının getirisi dolar bazında yüzde 15'e ulaşırken, gram altında yılbaşından bu yana olan artış yüzde 18'i geçti. Bireysel emeklilik katılımcılarının altın tercihi, altının bu yükselişinden hem bireysel olarak, hem de sistem olarak faydalanmalarını sağladı. Bir taraftan katılımcıların kendi portföyleri büyüdü, bir taraftan da BES havuzu büyümüş oldu.
BORSA BİR AYDIR YATAYDA
BES havuzunun ikinci en büyük yatırım kalemi olan hisse senedi yatırımlarının toplamdaki oranı yüzde 23 seviyesinde. Yıla 7,300 seviyelerinden başlayan BİST 100 endeksi son bir ayı yatayda geçirdi. İlk çeyrekte BİST 100 endeksindeki %22'lik getiri BES havuzunun getirisini de olumlu etkiledi. Sistemdeki birikimlerin ve fonların getiri sağladığı görüldükçe, hem dışarıdan yeni katılımcılar sisteme dahil oluyor, hem de mevcut katılımcılar erken çıkış, emeklilik vb. nedenlerle sistemden çıkma konusunda acele etmiyorlar.
SABİT GETİRİ KAZANCI
BES havuzunda Türk Lirası cinsinden sabit getirili varlıklara yatırım oranı yüzde 15'ler seviyesinde. Aslında faizlerin yükseliş döneminde sabit getirili varlıklar değer kaybediyor. Ancak toplam içindeki tutarı çok düşük olduğundan sistemin toplam getirisinde de çok fazla bir negatif etki gözlenmedi. Diğer yandan portföyünde ağırlıklı olarak repo, vadeli mevduat tutan bazı fonlar faizlerin yükselişi ile ciddi getiriler sağlayabildiler.
DÖVİZ CİNSİ YATIRIMLAR
Dolar/TL paritesinin ilk üç aydaki getirisi yüzde 9,7 olarak gerçekleşti. Dış borçlanma araçları fonlarında getiriler ise (en iyi getiri yüzde1,92) oldukça zayıf kaldı. Ama yurtdışı piyasalara yatırım yapan AVR-Agesa Yabancı Teknoloji Fonu yüzde 17,08 ve ABE-Anadolu Hay. Standart-Poor Yabancı BYF fonu %18,8 getiri ile katılımcılarına ortalama üstünde getiri sağladılar. Yabancı piyasalara yatırım yapan özellikle agresif değişken fonlar ve teknoloji temalı fonlarda da ilk üç ayda ciddi getiriler oluştu.
SİSTEMİN EN İYİ GETİRİLERİ
İlk çeyrekte gönüllü BES tarafında en yüksek getiri %37,29 ile BHT-Anadolu Hayat Em. Teknoloji Sektörü Hisse Senedi Fonunda oldu. Otomatik katılım tarafında ise CHO-QNB Sağlık OKS Atak Değ. Fon %38,21'lik getiri ile hem sistemin hem de OKS'nin en iyi getirisini sağladı.
BES BİRİKİMLERİNİN TEMİNAT OLARAK KABULU
Geçen yıl mevzuat olarak düzenlemesi yapılan ancak uygulaması bu yıla kalan BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kabul edilmesi konusunda, yılın ilk çeyreğinde ilerleme kaydedildi. Biri faizli, diğeri faizsiz olmak üzere iki adet alacağın devri fonu kuruldu. Faizli alacağın devri fonu Anadolu Hayat tarafından, faizsiz olan da Türkiye Hayat tarafından kurularak, SPK'dan izinleri alındı. 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren katılımcılar bankalarla alacağın devri sözleşmesi imzalayarak, emeklilik planlarının faizli-faizsiz olmasına göre birikimleri bu fonlara aktarılabilecek ve bankalardan kredi kullanımına başlayabilecekler.
KISMEN ÖDEME
Katılımcılara sistemden çıkmadan evlilik, konut alımı, eğitim ve doğal afet durumlarında birikimlerinin yüzde 50'sine kadar olan kısmını kullanma hakkını verecek olan kısmi ödeme yönetmeliğinin Nisan başlarında yürürlüğe girmesi bekleniyordu. Ancak tüm bankaların ve resmi kurumların katılımı ile oluşturulması gereken dijital altyapı operasyonları henüz tamamlanmadığından, kısmen ödeme yönetmeliğinin uygulanması Temmuz ayına ertelendi. Büyük olasılıkla yılın ikinci yarısından itibaren sistemde en az 5 yılı tamamlamış olan katılımcılar evlilik, konut alımı ve eğitim gerekçeleriyle sistemdeki birikimlerinin yüzde 50'sine kadar çekim yapabilecekler.
