PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Hükümetin 2024 yılı yatırım planı netleşti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasını taşıyan 2024 Yılı Yatırım Programı'nda kamu kurumları tarafından yürütülecek projelerin toplam tutarı 7.3 trilyon lira düzeyindeyken, söz konusu projelere bu yıl için tahsis edilen ödenek 1 trilyon 6.9 milyar lira oldu. 15 Ocak tarihli mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanan 2024 Yılı Yatırım Programı kapsamında 2024 yılında 3 bin 799'u ana proje olmak üzere toplam 12 bin 41 proje yürütülmesi öngörüldü. 2023'te 4 bin 704 adet proje tamamlanırken, 2024 Yılı Yatırım Programı'na 4 bin 108 adet yeni proje dahil edildi. Programa göre bu projelerin 980'i çok yıllık, 3 bin 128'si ise bir yıl içerisinde tamamlanacak.
Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT), özelleştirme kapsamındaki kuruluşlar, döner sermayeli kuruluşlar ve sosyal güvenlik kuruluşlarının projelerinin yer aldığı 2024 Yılı Yatırım Programı'nda, mahalli idarelerin ise yalnızca dış kredi ile finanse edilen projelerine yer verildi. 2024 Yılı Yatırım Programı hazırlıklarında 12. Kalkınma Planı'nda yer alan temel politikalar ve hedefler ile 2024-2026 dönemi Orta Vadeli Program'da yer alan politika, öncelik ve bütçe büyüklükleri dikkate alındı. Yatırım Programı'ndaki projelerin belirlenmesinde azami oranda seçici olunarak, 12. Kalkınma Planı'nda öngörülen projeler, deprem riski nedeniyle başlanması zaruret arz eden projeler ile toplumsal ve ekonomik etkisi güçlü olup ivedilikle ekonomiye kazandırılması gereken projeler önceliklendirildi.
DEPREM TEDBİRLERİNE 510 MİLYAR LİRA
2024'te Yatırım Programı kapsamında öngörülen 1 trilyon lirayı aşkın yatırımın yüzde 71.5'i merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kuruluşlar, yüzde 27'si KİT'ler (kamu iktisadi teşebbüsleri) ve özelleştirme kapsamındaki kuruluşlar, yüzde 1.5'i ise döner sermayeli kuruluşlar ve sosyal güvenlik kuruluşları tarafından gerçekleştirilecek. Yatırım Programı'nda deprem tedbirlerine yönelik olarak toplam 510 milyar lira tutarında projeye yer verildi. Bu projeler kapsamındaki 2024 yılı ödeneklerinin yaklaşık yüzde 28'i eğitim sektörüne, yüzde 23'ü sağlık sektörüne, yüzde 13'ü ulaştırma-haberleşme sektörüne ayrıldı. Ayrıca deprem projelerine ayrılan söz konusu ödeneklerin yanı sıra bütçede cari transferler altında yürütülen yatırım nitelikli harcamalar ile cari nitelikli diğer harcamalar dikkate alındığında deprem tedbirlerine yönelik olarak merkezi yönetim bütçesinden tahsis edilen toplam ödenek tutarı 1 trilyon 28 milyar liraya erişmekte.
Sosyal medya hesabından 2024 Yılı Yatırım Programı'na ilişkin açıklamalarda bulunan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Türkiye Yüzyılı'nda yatırım, üretim, istihdam ve ihracat odaklı büyüme stratejisine devam ettiklerinin altını çizdi. Yatırım Programı'ndaki projelerin belirlenmesinde azami oranda seçici davranarak 12. Kalkınma Planı'nda öngörülen projeleri, deprem riski nedeniyle başlanması zorunluluk arz eden projeler ile sosyal ve ekonomik etkisi güçlü olup ivedilikle ekonomiye kazandırılması gereken projelere öncelik verdiklerini kaydetti.
ASLAN PAYI ULAŞTIRMA VE HABERLEŞMEYE…
2024 Yılı Yatırım Programı kapsamındaki 1 trilyon 6.9 milyar liralık yatırım ödeneğinden en yüksek payı yüzde 31.7 ile ulaştırma-haberleşme sektörü yatırımları aldı. 2024'te ulaştırma-haberleşme sektörü yatırımları için yüzde 162 artışla 319 milyar lira ödenek tahsis edildi. Özellikle demiryolu yük ve yolcu taşımacılığının geliştirilmesi amacı doğrultusunda Ankara-İzmir Yüksek Standartlı Demiryolu projesine 27.5 milyar lira, Mersin-Adana-Osmaniye-Gaziantep Yüksek Standartlı Demiryolu projesine 16.3 milyar lira, Halkalı-Kapıkule Hızlı Tren projesine 14.2 milyar TL ödenek sağlandı.
"ÇERKEZKÖY-KAPIKULE" ARASI 2025 SONUNDA BİTECEK
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Türkiye'de yapımı devam eden en önemli demiryolu projeleri arasında yer alan Halkalı-Kapıkule Hızlı Tren projesinin ilk etabı olan 153 km uzunluğundaki Çerkezköy-Kapıkule arasını 2025 sonuna kadar bitirmeyi planladıklarını açıkladı. Geçen hafta Halkalı-Kapıkule Hızlı Tren projesinin Çerkezköy- Kapıkule arasındaki 153 kilometrelik kesiminde incelemelerde bulunan Uraloğlu, projenin ilk fazında yüzde 73 fiziki ilerleme sağlandığını kaydetti. İkinci etap olan 67 km uzunluğundaki "Çerkezköy-Ispartakule" ve üçüncü etap 9 km uzunluğundaki "Ispartakule-Halkalı" arasını da 2028 yılına kadar tamamlamayı hedeflediklerini belirten Uraloğlu, Halkalı-Kapıkule Hızlı Tren projesinin İpek Demiryolu güzergahının Türkiye'den geçen bölümünün en önemli halkalarından biri olduğunu kaydetti. Uraloğlu, hattın tamamlanması ile 'Halkalı-Kapıkule' arasının 4 saatten, 1.5 saate ineceğini, mevcut hat kapasitesinin ise dört katına çıkacağını belirtti. PARA Dergisi'ne verdiği röportajda Bakan Uraloğlu, 2024 yılında demiryolu yatırımlarının payının yüzde 49 olmasının hedeflendiğini vurgulayarak, Hindistan, Doğu Asya ve Basra Körfezi üzerinden Irak'a gelecek yükleri Avrupa'ya ulaştıracak Kalkınma Yolu Projesi'nde çalışmaların devam ettiğini belirtmişti. Uraloğlu, Türkiye'den geçen 2 bin 88 km demiryolu bağlantısı için 615 km yeni hat, bin 912 km karayolu koridoru içinse 320 km yeni otoyol yatırımı planladıklarını açıklamıştı. 2028'e kadar mevcutta devam eden 3 bin 92 kilometre hızlı tren hattını tamamlamayı planladıklarını belirten Uraloğlu, lojistik sektöründe ise demiryolu kullanımını arttırmak için 439 kilometre olan mevcut iltisak hatlarının uzunluğunu da 2028'e kadar 663 kilometreye çıkaracaklarını ifade etmişti.
ENERJİ VE MADENCİLİĞE 181.7 MİLYAR LİRA…
Yatırım ödeneklerinde yüzde 10.5 paya sahip olan madencilik sektörüne 2024'te yüzde 34 artışla 106 milyar lira, yüzde 7.5 paya sahip olan enerji sektörüne ise yüzde 70 artışla 75.7 milyar lira ödenek ayrılmış olup söz konusu sektörlerde proje bazında önemli gelişmelerin kaydedilmesi bekleniyor. Karadeniz'deki 710 milyar metreküplük doğal gazın üretilmesine ve sahanın üretim kapasitesinin artırılmasına yönelik olarak yürütülen Sakarya Doğal Gaz Sahası Geliştirme Projesi'nde çalışmalara hızla devam edilmekte olup projeye 46 milyar lira ödenek tahsis edildi. Enerjide dışa bağımlılığın azaltılması amacıyla yürütülen diğer doğal gaz ve petrol arama ve üretim faaliyetleri için ise 53.8 milyar lira ödenek ayrıldı.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, 2024 yılında enerji ve madencilik sektörüne toplam 181.7 milyar lira kamu yatırımı yapılacağını vurguladı. Yatırım Programı'nda yer alan enerji ve maden yatırımlarıyla ilgili değerlendirmelerde bulunan Bakan Bayraktar, 2024'te bir önceki yıla göre enerji sektörüne yapılacak yatırımın yüzde 70, madencilik sektörüne yapılacak yatırımın da yüzde 34 arttığına dikkat çekti. En büyük yatırımı doğal gaz ve petrol arama ve üretim çalışmaları için yapacaklarını belirten Bayraktar, "Sakarya Gaz Sahası ve Gabar bölgesi başta olmak üzere üretim alanlarımızı genişletmek ve üretimi artırmak için yaklaşık 100 milyar liralık yatırım planlıyoruz. Bu kapsamda 2024 yılında 327 bin metre arama, 399 bin metre üretim sondajı yapacağız" dedi.
46 MİLYAR DOLAR DEĞERİNDE ENERJİ TASARRUFU…
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye'nin 2053 net sıfır iklim hedefleri doğrultusunda sürdürülebilir ve çevreye duyarlı bir enerji politikası gereği, enerjide arz güvenliğini güçlendirmek ve dışa bağımlılığı azaltmak için yeni bir enerji verimliliği hareketi başlattı. Türkiye'nin Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi ve 2024-2030 yılları arasında uygulanacak olan II. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı'nı uygulamaya alan Bakanlık, 2030'a kadar enerji tüketimini yüzde 16 azaltma, 2040'a kadar 46 milyar dolar enerji tasarrufu sağlama hedefine kilitlendi. Enerji Verimliliği 2030 Strateji Belgesi'nde 10 stratejik amaç ve 23 hedef belirlendi. Bu hedeflere ulaşmak için hazırlanan Eylem Planı'nda sanayi ve teknoloji, bina ve hizmetler, enerji, ulaştırma, tarım, ortak konular, start-up ve dijitalleşme olmak üzere toplam yedi kategoride 61 eyleme ve 266 faaliyete yer verildi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türkiye'nin Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi ve II. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı'nın önsözünde tüm vatandaşlara enerjiyi verimli kullanma çağrısı yaptı. Bayraktar, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafiflemesi, çevrenin korunması ve iklim değişikliği ile mücadele edilmesi için enerji verimliliğinin milletin tüm kesimlerince benimsenmesi gerektiğinin altını çizdi. Bayraktar'ın açıklamalarına göre Eylem Planı'nın hayata geçirilmesiyle 2030'a kadar enerji tüketimi yüzde 16 azaltılacak ve 100 milyon ton emisyon azaltımına katkıda bulunulacak. Ortaya koyulan bu hedeflere ulaşmak için kamu ve özel sektör birlikte 2030'a kadar 20.2 milyar dolarlık enerji verimliliği yatırımı gerçekleştirilecek. Böylece hem enerji verimliliği alanında faaliyet gösteren firmalar desteklenerek yeni iş imkanı oluşturulacak hem de bu yatırımlar sayesinde 2040'a kadar 46 milyar dolar değerinde enerji tasarrufu sağlanacak.
5 MİLYAR DOLARI KAMUDAN…
Türkiye'nin Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi'ne göre; 2024-2030 yılları arasında kümülatif olarak 37.1 MTEP birincil enerji tasarrufu sağlanması hedefleniyor. Kamu ve özel sektörle birlikte 2023'a kadar yapılması öngörülen 20.2 milyar dolar enerji verimliliği yatırımının 5 milyar dolarının, kamu tarafından vergi ve teşvik programlarıyla sağlanması hedefleniyor. Oluşan kaldıraç etkisiyle ve ulusal ve uluslararası özel finansman tahsisleriyle kalan tutarın, özel sektör yatırımlarıyla gerçekleşmesi öngörülüyor.
Türkiye'nin 2030 yılı Enerji Verimliği Stratejisi ve Eylem Planı'na ilişkin yaptığı açıklamada Bayraktar, 2030 yılına kadar kamu binalarında yüzde 30 enerji tasarrufu sağlamak için toplam 700 milyon dolar yatırım yapılacağının altını çizdi. Bayraktar'ın açıklamalarına göre mevcut konutların, yeni binaların ve kentsel dönüşüme giren bölgelerin daha verimli olması için 2030 yılına kadar toplamda 3 milyar doları aşan enerji verimliliği yatırımı gerçekleştirilecek. Sanayide geri ödeme süresi ortalama 2 yıl olan ve maliyeti toplamda 5 milyar lirayı aşan enerji verimliliği yatırımı ekonomiye kazandırılacak.
ISI POMPALARI YAYGINLAŞACAK
Dijital uygulamalar ve yenilikçi teknolojiler başta olmak üzere enerji verimli ekipman, sistem ve teknolojilerin kullanımı artırılacak. Sağlanacak teşvik ve düzenleme çalışmaları ile sanayide atık ısı geri kazanımı proje sayısı iki katına çıkarılacak, verimli elektrik motor ve kojenerasyon sistemleri ile sektörün elektrifikasyonuna yönelik ısı pompalarının yaygınlaşmasına destek olunacak. 2030 yılına kadar 1 milyonu aşacak elektrikli aracın yollarda olması için gerekli enerji ve şarj altyapısı vatandaşın hizmetine sunulacak. Sulamada, tarımsal üretim ve depolarda keza seralarda ısı kayıplarının önlenmesi, atık ısı geri kazanımı, enerji verimli ısıtma-soğutma-havalandırma uygulamalarını ve yenilenebilir enerji kullanımını yaygınlaştırılacak. 2030 yılına kadar genel aydınlatmada 1.2 milyon LED armatür kurulumu yapılacak ve akıllı sayaç oranı yüzde 25'e çıkarılacak.
TARIMIN BEŞ YILLIK YOL HARİTASI DA BELLİ OLDU
Tarım ve Orman Bakanlığı, 2024-2028 Stratejik Planı'nı açıkladı. Stratejik plan çalışmalarında iyi yönetim ilkeleri doğrultusunda katılımcı yaklaşımla iç ve dış paydaşlardan alınan görüş ve öneriler dikkate alınarak gelecek beş yıla yönelik yedi amaç, 32 hedef ve 153 performans göstergesi belirlendi. 2024-2028 Plan dönemi vizyonu "Türkiye Yüzyılı'nda; tarım, orman ve su kaynaklarında sürdürülebilir ve güvenli bir gelecek" olarak belirlendi. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı Stratejik Planı'ndaki önsözünde, önceden olduğu gibi halkın güvenilir gıdaya erişimine, toprak ve su kaynakları ile orman alanlarının korunmasına ve sürdürülebilir yönetimine özel önem verileceğini kaydetti. Yumaklı, Stratejik Planı'nın toprağa bereket katan üreticilerin refahının artırılması, suyun verimli kullanılması ve tüketiciler için güvenilir ve yeterli gıda arzının sağlanması hedeflerine hizmet edeceğini kaydetti.
TARIMSAL GİRDİLERDE DIŞA BAĞIMLILIK AZALTILACAK
Beş yıllık Stratejik Plan'ın temel amaçlarından biri "yeterli, erişilebilir ve sürdürülebilir tarımsal ürün arzını sağlamak" olarak belirlendi. Bu çerçevede bitkisel ve hayvansal ürünlerde arz güvencesini sağlamak, verim ve kaliteyi artırmak, balıkçılık ve su ürünleri kaynaklarını koruyarak, su ürünleri üretimini artırmak hedefler arasında yer aldı. "Planlı, dirençli ve gelişime açık bir tarım sektörü oluşturma" temel amacı çerçevesinde ise tarımsal girdilerde dışı bağımlılığı azaltmak, tarımda yenilikçi uygulamaları yaygınlaştırmak, üretim planlaması yapmak, sözleşmeli üretimi yaygınlaştırmak, tarımsal üretime yönelik Ar-Ge faaliyetleri geliştirmek ve sonuçlarının uygulamaya aktarılmasını sağlamak ise hedefler olarak belirlendi. Stratejik Plan'ın diğer amaçları ise "üretimden tüketime kadar gıda ve yem güvenliğinin sağlanması", "kırsal alanlarda yaşam kalitesini, refah seviyesini ve ekonomik çeşitliliği geliştirmek", "toprak ve su kaynakları ile biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilir yönetimini sağlamak", "iklim değişikliğine uyum kapasitesini ve dirençliliği artırmak" ve "kurumsal kapasiteyi geliştirmek" olarak belirlendi.
BEŞ YILLIK HEDEFLER…
Beş yıllık stratejik plan döneminde yağlı tohumlu bitkiler üretim miktarının 2023 yılı sonu itibarıyla 4.5 milyon ton olan başlangıç değerinden 2028 sonuna 28.15 milyon tona çıkarılması hedefleniyor. Beş yıllık dönemde yüzde 49 olan sığır varlığı içinde kültür ırkı oranının yüzde 56'ya, yüzde 1.60 olan küçükbaş hayvan sayısındaki artış oranının yüzde 10.05'e, 550 bin ton olan su ürünleri yetiştiriciliği üretim miktarının 3 milyon 850 bin tona çıkarılması öngörülüyor. Kırsal alanda yaşayan kadın ve gençlere yönelik uygulanan proje sayısı 3 binden 4 bine, tarımsal danışmanlık hizmeti alan işletme sayısı 314 bin 632'den 464 bin 632'ye çıkarılacak. Tüzel kişilik kazanan organize tarım bölgesi (OTB) sayısı ise 39'dan 100'e yükseltilecek. Tarım sigortası poliçe sayısı 23 bin 570'den 41 bin 70'e çıkarılacak.
HER YIL 5 BİN MWH YENİLENEBİLİR YATIRIM
2024 yılında doğal gaz ve elektrik iletim altyapısına önemli miktarda yatırım yapacaklarını belirten Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, "2024 yılında doğal gaz depolama kapasitelerinin artırılması, doğal gaz iletim hattı yapımı ve modernizasyonu, doğal gaz ulaşmayan yerlere doğal gaz arzı sağlanması gibi faaliyetler kapsamında BOTAŞ, 29 milyar lira yatırım gerçekleştirecek. TEİAŞ ise elektrik iletim hatları ve trafo yatırımlarına 28 milyar lira kaynak aktaracak" dedi.
Bakan Bayraktar özel sektörün katkısı ile her yıl 5 bin megavat rüzgar ve güneş enerjisi santralini devreye alacaklarını belirterek, bu yatırımlarla 2035 yılına kadar mevcut kurulu güce toplam 60 bin megavatlık ilave yenilenebilir kurulu gücü eklemek istediklerini kaydetti.
EĞİTİME 150.8 MİLYAR LİRA ÖDENEK
Yatırım Programı kapsamında tahsis edilen1 trilyon lirayı aşkın ödenekten yüzde 15'lik payı eğitim sektörü aldı. Eğitim sektörü yatırımları için 2024 yılında yüzde 147 artışla 150.8 milyar lira ödenek tahsis edildi. Tüm bireylerin kapsayıcılık ilkesi esasında nitelikli bir eğitime ve hayat boyu öğrenme imkanlarına eşit şartlarda erişimi sağlanarak akademik, sosyal ve mesleki becerilerinin uluslararası standartlara uygun bir şekilde geliştirilmesi, analitik düşünme, finansal okuryazarlık, işbirlikçi çalışma ve liderlik alanlarında yetkinlik sahibi olmalarının sağlanması, milli, manevi, ahlaki, insani ve toplumsal değerleri içselleştirmiş, ait olduğu aile ve topluma karşı sorumluluk sahibi olarak yetişmeleri amacıyla temel eğitime 99.5 milyar lira ödenek ayrıldı. 2024 yılı yatırım bütçesine Fırsatları Artırma, Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (FATİH) çerçevesinde 3.1 milyar lira, Eğitim Bilişim Ağı (EBA) Kapasite Geliştirme çerçevesinde 1.58 milyar lira ödenek tahsis edildi. 2024 yılında 54 ilde Anadolu Lisesi inşaatları için 6 milyar lira, 36 ilde İmam Hatip Lisesi ve Uygulama Atölyesi inşaatları için 2 milyar lira ödenek ayrıldı.
DÖRT KÜÇÜK YANGIN TANKER UÇAĞI ALINACAK…
Yatırım ödeneklerinden yüzde 10'luk pay alan tarım sektörüne 2024 yılında yüzde 132 artışla toplam 101 milyar lira ödenek tahsis edildi. Tarımsal sulama yatırımları kapsamında Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'ne tahsis edilen 51 milyar lira ödenekle yaklaşık 130 bin hektar alanın sulamaya açılması planlanıyor. Ayrıca taşkın koruma projelerine de 22.9 milyar lira ödenek ayrıldı. Diğer taraftan, orman yangınlarıyla mücadele kapsamında Orman Genel Müdürlüğü (OGM) hava taşıt filosuna 2024 yılında dört adet küçük yangın tanker uçağı ile bir adet yangın söndürme helikopteri katılacak.
ALTI ŞEHİR HASTANESİ TAMAMLANACAK
Sağlık sektörünün 2024 yılı yatırımlarından aldığı pay yüzde 9.4 olarak gerçekleşti. Fiziki altyapıda, hizmete erişimde ve hizmet kalitesinde sağlanan ilerlemenin daha da geliştirilmesi ve bölgesel farklılıkların azaltılması amacıyla Sağlık Bakanlığı'na yüzde 152 artışla tahsis edilen 82.7 milyar lira ile 2024 yılında 16 bin 822 yatak ve 486 ünite hizmete alınacak. 19 bin 250 yatak kapasiteli 17 adet şehir hastanesinin yapımına devam edilecek olup bu hastanelerden 6 bin 450 yatak kapasiteli altı adet proje tamamlanarak hizmete alınacak.
DEPREM BÖLGESİNDEKİ SANAYİ İŞYERLERİNE 5 MİLYAR LİRA
Yatırımcı ve girişimcilere daha fazla yatırım yeri oluşturmak, üretim ve istihdamı artırmak amacıyla Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na imalat sanayii sektöründe yüzde 156 artışla 15.2 milyar lira ödenek tahsis edildi. Bu kapsamda, deprem bölgesindeki sanayi işyerlerinin yapımı için 5 milyar lira, organize sanayi bölgesi projeleri için 5.3 milyar lira, küçük sanayi sitesi projeleri için ise 2.8 milyar lira ödenek sağlandı.
Türkiye'nin Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin artırılmasına yönelik olarak TÜBİTAK TARAL gibi araştırma destek programları, üniversiteler ile kamu kurumlarında araştırma altyapısı projeleri ve Araştırma Üniversiteleri Destek Programı kapsamında tahsis edilen yatırım bütçesinde yüzde 120 artış sağlanarak 21.8 milyar lira ödenek tahsis edildi.
Ayrıca yükseköğretimde kalitenin artırılması, fiziki imkânların geliştirilmesi, sağlık altyapısının iyileştirilmesi ve araştırma altyapısının güçlendirilmesine yönelik olarak üniversitelere 2024'te yüzde 109 artışla 35.5 milyar lira yatırım ödeneği sağlandı.
