ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ Asgari ücret; adı üstünde 'asgari, en az, minimum ücret' demek. Asgari ücret, birçok şey için bir ölçü birimi aynı zamanda. Örneğin; et fiyatı asgari ücretin kaçta kaçı veya ortalama kiralar asgari ücretin kaç katı vb. Size, BES'in de ölçü biriminin brüt asgari ücret olduğunu söylesem, ne derdiniz? Gelin, bu hafta asgari ücret, BES'te neleri ölçmek için kullanılıyor, asgari ücretin artışı ile katılımcılar nelerle karşılaşabilir, bir bakalım.
DEVLET KATKISI
BES'in en bilinen yönü yüzde 30 devlet katkısı. Bir yılda, bir katılımcıya verilebilecek devlet katkısının bir üst sınırı var. Bu sınırı yıllık brüt asgari ücret tutarı belirliyor. Yıllık brüt asgari ücret tutarı değiştikçe BES'te de alınabilecek maksimum devlet katkısı değişiyor. Yeni belirlenen 20 bin 2,5 liralık aylık brüt asgari ücreti yıllığa çevirdiğimizde 240 bin 30 lira ediyor. Dolayısıyla 2024 için alınabilecek maksimum devlet katkısı tutarı da 72 bin 9 liraya yükselmiş oldu. 1 Ocak 2024 tarihinden 31 Aralık 2024 tarihine kadar sisteme toplamda 240 bin 30 lira yatıran bir katılımcı; toplamda 72 bin 9 lira devlet katkısı alabilecek. Tabii ki, devlet katkısını alıp sistemden hemen çıkmak diye bir şey yok. Devlet katkıları sistemde kalınan süreye göre kademeli olarak alınabiliyor. Sistemde 10 yılı ve 56 yaşını aynı anda tamamlayanlar ile vefat ve maluliyet durumlarında devlet katkılarının tamamını almaya hak kazanılıyor.
Devlet katkıları gönüllü BES tarafında katılımcının hesabına yatırılan her katkı payı karşılığında nakden aktarılıyor ve bu nakitler devlet katkısı fonlarında yatırıma yönlendiriliyor. OKS tarafında ise devlet katkıları başlangıçta kayden tutuluyor, her yıl TÜFE oranında değerleniyor ve 'hak ediş süreleri' geldiğinde nakit olarak devlet katkısı fonlarına aktarılıyor.
OKS KATKI PAYI
Otomatik katılım tarafında katkı payı tutarını ölçmek için de aylık brüt asgari ücret kullanılıyor. Çalışanların maaşlarından her ay kesilen katkı payı tutarı, aylık brüt asgari ücretin yüzde 3'ünden az olamıyor. Daha yüksek katkı payı ödemek isteyenler; oransal olarak, yani yüzde 4, yüzde 5 gibi kesinti yapılmasını talep edebiliyorlar. Peki öyleyse, OKS tarafında 2024 yılının en düşük katkı payı tutarı ne oldu, derseniz; aylık brüt asgari ücretin yüzde 3'ü olan 600 liraya ulaştı.
HACİZ VE REHİNDEN MUAFİYET
Bireysel emeklilik sisteminde her bir katılımcının birikiminin; sistemde bulunulan ay sayısı ile o dönem geçerli olan aylık brüt asgari ücret tutarıyla çarpılmasıyla bulunacak tutarı, haciz ve rehine konu olamıyor. Aylık brüt asgari ücretin artmış olması haciz ve rehine konu edilemeyecek birikim tutarının da artmasını sağladı. Örneğin; geçen yıl sistemde 10 yılı tamamlayan bir katılımcının birikiminin, 1 milyon 609 bin 680 lirası haczedilemiyordu. Bu yıl bu tutar 2 milyon 400 bin 300 liraya ulaştı.
KESİNTİLER
Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılardan peşin veya ertelenmiş olarak alınan giriş aidatı tutarı ile yönetim gider kesintilerinin tutarını belirlemek için de aylık brüt asgari ücret 'ölçüt' olarak kullanılıyor. Katılımcıların katkı payı veya birikimlerinden bir yılda giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olarak alınabilecek tutar, aylık brüt asgari ücretin yüzde 8.5'ini aşamıyor. Buna göre 2024 yılında kesilebilecek giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi tutarı en fazla bin 700 lira olabilecek. Kesinti rakamının büyümesiyle sisteme girerken giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olmayan planları tercih etmek daha önemli hale geldi.
Kesintilerin; bir de sistemden ayrılma halinde uygulanmasından bahsedelim ki, katılımcılar düşünüp, taşınmadan ani kararlar ile sistemden ayrılmasınlar. Gönüllü BES tarafındaki katılımcılardan giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri beş yıl süreyle yapılabiliyor, altıncı yıldan itibaren bu kesintiler uygulanamıyor. Olası şekilde sistemden beş yıl doldurmadan ayrılan katılımcılardan, giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri beş yıllık toplu olarak alınabiliyor. Yıllık bin 700 liraya ulaşan giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi beş yıl için uygulandığında 8 bin 500 liraya ulaşıyor ki, bu tutar oldukça can yakıcı olabilir.
DEVLET KATKISIYLA KESİNTİ KONTROLLERİ
1 Ocak 2016 tarihinden itibaren, sistemden ayrılma durumunda katılımcıların birikimlerinden yapılan giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri, devlet katkısı hesabındaki birikim ile kontrol ediliyor. Kesinti tutarı fazla çıkarsa, fazla olan tutar, katılımcının hesabına iade ediliyor. Bu kontrolün uygulanabilmesi içinde de yine karşımıza 'ölçüt' olarak aylık brüt asgari ücret çıkıyor. Giriş aidatı ve yönetim gider kesintilerinin devlet katkılarıyla kontrol edilebilmesi için sözleşmedeki birikimin yıllık brüt asgari ücretin 10 katını aşmamış olması gerekiyor.
