ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES), katkı payları aracılığı ile katılımcılardan para ve sermaye piyasalarına doğru bir akış sağlanıyor. Tasarruflar katkı payları ile para ve sermaye piyasalarına akıyor, yatırıma dönüşüyor. Tabii ki, bu yatırımların herkes için anlamı farklı. Kimisi geleceğini sağlama almak için, kimisi çocuklarına bırakmak için, kimisi emekliliğinde maaş almak için, kimisi ev almak için birikim yapıyor. Peki öyleyse; katılımcılar sisteme ne kadar katkı payını, ne kadar süreyle ödemeli? Bugün sisteme yatırılacak katkı payı kaç lira olmalı ki; birikimler gelecekte maaşa, eve dönüşsün veya çoluk-çocuğa kalsın. Gelin, bu hafta bunun üzerine biraz kafa yoralım, düşünelim, taşınalım….
Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) sisteme ne kadar katkı payı ödeneceği konusunda bir hesaplama aracı oluşturmuş. (https://emeklilik.egm.org.tr/mba-birikim ) Bu hesaplama aracına şimdiki yaşınızı, emekli olmak istediğiniz yaşınızı ve ne kadarlık bir birikime ulaşmak istediğinizi girerek; belli varsayımlar altında ne kadar katkı payı ödeyebileceğinizi görebiliyorsunuz. Fakat bu hesaplamalarda enflasyon (gelecekte ne kadar enflasyon olacağı bilinmediğinden) dikkate alınmıyor. Dolayısıyla bu hesaplama aracını kullanan katılımcıların gelecekte yaşanabilecek enflasyon rakamlarını göz önüne almaları ve gelecek yılların katkı paylarını en az enflasyon oranında artırmaları gerekiyor.
HEDEF NE?
Sisteme ne kadar katkı payı yatırmak gerekiyor, sorusunu sormadan önce kendimize şunu soralım; hedefimiz ne? BES birikimiyle ne yapmak istiyoruz? Hedeflediğimiz yatırımın bugünkü değeri ne? Bu değere bugünkü rakamlarla ne kadar sürede erişmek mümkün? Diyelim ki, BES birikimimizle ev almak istiyoruz ve istediğimiz evin değeri 3 milyon lira. EGM'nin hesaplama aracına göre; sistemde 10 yıl birikim yapar ve 56 yaşında emekli olursak devlet katkılarıyla birlikte 3 milyon lira varlığa ulaşmak için bugün 16 bin 328 lira katkı payı ödemek gerekiyor.
NE KADAR SÜRE?
Bugünün şartlarında 16 bin 328 liralık bir katkı payı, pek çok kimse için oldukça büyük bir rakam. Öyleyse 10 yıl ödemek yerine, bunu daha uzun bir zaman sürecine yaymaya ne dersiniz? Ödeme süresi 20 yıla çıkınca aynı birikime ulaşmak için 6 bin 880 lira katkı payı ödemek gerekiyor. Süreyi 30 yıla uzatırsak aylık katkı payı tutarı 3 bin 946 liraya düşüyor. Tabii ki burada aklımızın bir köşesinde hep enflasyon olmalı. Bu birikimler ancak enflasyonu yendikten sonra istediğimiz hedeflere ulaşmayı sağlayabilir.
SİSTEMDEN MAAŞ ALMAK
Peki, emekli olduğunda sistemden maaş almak isteyen birisi ne yapmalı? Katkı paylarını nasıl hesaplamalı? Birincisi, sisteme ne kadar uzun süre katkı payı ödeniyorsa, birikimler o kadar çok artıyor. O yüzden emekli maaşı almak üzere birikim yapılıyorsa, birikim süresi mümkün olduğunca uzun tutulmalı. İkincisi mevcut yaşam standartları göz önüne alınmalı. Halihazırda asgari ücretle geçinilemiyorsa, gelecekte de geçinilemeyecek demektir. Üçüncüsü de sağlık giderlerinin artabileceği düşünülerek önceden sağlık sigortası vb yaptırılmalı. Burada bakım sigortalarının da bir an önce yürürlüğe alınması gerektiğini vurgulayalım.
Sistemden emekli maaşı almak için çok kabataslak şöyle bir hesap çıkarabiliriz: Diyelim ki, 56 yaşındasınız ve sistemde bugünün parasıyla 3 milyon liranız var. Eviniz varsa, SGK'dan da emekli maaşı alıyorsanız belki üzerine 5-6 bin lira da BES'ten programlı geri ödeme yoluyla maaş aldığınızda asgari seviyede geçiminizi sağlayabilirsiniz. EGM'ye göre BES birikiminizden aylık altı bin lira sabit maaş aldığınızda 100 yaşınıza kadar birikiminizden para çekebiliyorsunuz. Yok; ben aylık 10 bin lira alacağım derseniz, bugünkü rakamlarla 3 milyon liralık birikim size 84 yaşınıza kadar maaş ödeyebiliyor. Tabii ki bu hesaplamaların varsayım olduğu ve enflasyon ile birikimin getirisinin bu hesaplamaları değiştireceğini unutmamak gerekiyor.
"Birikimleri korumak, büyütmek için fon sepeti oluşturulabilir"
Gökhan SERTSÖZ / BNP Paribas Cardif Genel Müdür Yardımcısı
BES'te en önemli konu, sistemde uzun süre birikim yapabilmek. Ayrıca mevcutta 18 yaşın altının sisteme girmesiyle birikim süresi, çok daha uzun olabilir. Çıkış yaşı için de 56 yaş diye bir zorunluluk yok. Yaşam süreleri artmakta ve emeklilik dönemleri 60'lı yaşların ortalarından sonra başlamaktadır. 56 yaşından büyük katılımcılar da yüzde 100 hak ettikleri devlet katkısı desteği ile sistemde kalmaya devam edebilirler. Aylık katkı payı ne kadar olmalı? Aylık gelirin yüzde 10'u kadar olmalı ki, hedeflenen birikime sistemli ve kolay şekilde ulaşılabilsin. Ancak maddi durum ve giderler göz önüne alındığında bu rakam olamıyorsa, aylık gelirin minimum yüzde 5'i kadar birikim yapılması önemli olacaktır. 2023 yılı için maksimum devlet katkısı tutarı 42 bin 160 lira olarak belirlenmişti. Asgari ücrete endeksli bu rakam, her asgari ücret değişikliğinde artış gösterecektir. Sistemden maksimum fayda sağlamak için yapılacak ödemelerde mümkün ise bu rakama ulaşmak veya ulaşmaya çalışmak gerekir. Sistemde olunan süre içerisinde yatırım tercihlerini doğru yapmak da önemli. Her şeyin başında risk algısına uygun yatırım araçları seçilmelidir. Birikimleri korumak, büyütmek için fon sepeti oluşturulabilir.
Burada Emeklilik şirketlerinin sistemleri ve danışmanları gereken desteği verecektir. Uzun süreli bir sistem olduğu için sisteme yeni giren ve emeklilik hakkı yaklaşan müşterilerin de risk tercihleri farklılaşmalıdır. Yeni girenler daha uzun vadeli sistemde kalacakları için risk iştahları daha yüksek olabilir.
