ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) 20. yaşını tamamladı. Gelin bu hafta BES'in bu 20 yıldaki gelişimini, ilerlemesini izleyelim, önümüzdeki dönemlerdeki hedeflerine bakalım…
DEVLET KATKISI
2003 yılından 2013 yılına kadar bireysel emeklilik sistemine 18 yaşını bitiren ve TC vatandaşı olan herkes girebiliyor, ancak sisteme destek olarak uygulanan vergi iadesinden sadece çalışanlar faydalanabiliyordu. Hatta çalışanlar aldıkları vergi iadesini tüketimde kullandığından, verilen teşvikin sisteme de bir katkısı olmuyordu. 2013 yılında uygulanan devlet katkısı uygulaması ile sadece ilk yılda sisteme bir milyon yeni katılımcı dahil olmuş, sistem bir anda silkinerek gündeme oturmuştu. Bilindiği gibi devlet katkısı uygulamasıyla sisteme yatırılan katkı paylarının karşılığında devlet de yüzde 30 teşvik veriyor ve bu teşvik de sistem içinde kalarak, sistemin büyümesine, gelişmesine katkı sağlıyor. Bugün devlet katkısı fonlarında değerlendirilen tutar 75,5 milyara ulaştı. Bu rakama OKS tarafında çalışanlar için mahsuben takip edilen tutarlar dahil değil. Onları da dahil ettiğimizde 80 milyara ulaşan belki de aşan bir devlet katkısından söz ediyoruz.
OTOMATİK KATILIM
2017 yılında çalışanları işverenleri aracılığıyla sisteme dahil eden otomatik katılım sistemi (OKS) uygulanmaya başlandı. Otomatik katılım sisteminin devreye girmesiyle bugün 7,2 milyon çalışan her ay sisteme maaşlarının en az yüzde 3'ü oranında katkı payı ödüyor ve bu katkı paylarının karşılığında yüzde 30 devlet katkısı alıyor. OKS tarafında devlet katkıları hariç yaklaşık 50 milyara ulaşan bir fon büyüklüğünden söz ediyoruz.
BEFAS UYGULAMASI
Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılar, BEFAS sayesinde başka emeklilik şirketlerinin kurduğu fonlara da yatırım yapma olanağına kavuştu. Halihazırda BEFAS'ta 283 adet fon işlem görüyor ve işlem hacmi de 18 milyara ulaştı. BEFAS henüz TEFAS gibi bütün fonların bütün katılımcılara açık olduğu bir fon havuzu değil. TEFAS yatırımcılarının finansal okuryazarlığına güvenen finansal sistemimiz, BES katılımcılarının finansal okuryazarlığına güvenmiyor. Sistemin gelişmesi ve katılımcıların özgürce fon seçimi yapabilmesi için BEFAS'taki bütün fonların bütün katılımcılara açılması gerekiyor.
18 YAŞ ALTININ SİSTEME DAHİL EDİLMESİ
Sistem kurulduğunda sadece 18 yaşını tamamlayanlar BES'te sözleşme imzalayabiliyordu. 2021 yılında 18 yaş altındakilerin de sisteme dahil edilmesi mümkün oldu. Böylece ebeveynler çocukları için birikim yapmaya başlarken, genç ve çocuklar da kendi gelecekleri için birikim yapmayı öğreniyorlar. Halihazırda 18 yaş altında yaklaşık bir milyon katılımcının devlet katkıları dahil 10 milyara yakın birikimi oluştu.
VATANDAŞLIK İÇİN BES
2022 yılında yabancılara vatandaşlık verilmesi konusunda alternatif yatırım araçlarından biri olarak, BES devreye alındı. Sisteme 500 bin dolar karşılığında Türk Lirası yatıran yabancılar üç yıllık bekleme süresinin ardından Türk Vatandaşı olabiliyorlar.
DEVREDEN DEVLET KATKISI
31 Aralık 2022'de devreden devlet katkısı uygulamaya alındı. Buna göre sisteme toplu para yatırarak giren katılımcılar, yıllık devlet katkısı üst sınırını aşan katkı payları için, gelecek yılarda devlet katkısı alabilecekler. Örneğin 2023 yılında bir yıllık brüt asgari ücret tutarı olan 140,535 lira katkı payı karşılığında 42,160 lira devlet katkısı alınabilecek. Bu düzenleme ile katılımcılar 140,535 lirayı geçen katkı payı ödediğinde fazladan ödenen kısım için gelecek yıllarda devlet katkısı alma olanağı sağlandı.
DEVLET KATKISI FONLARINA YÜZDE 30 HİSSE SENEDİ
Şubat ayındaki deprem sonrası devlet katkısı fonlarına en az yüzde 30 oranında hisse senedi veya borsa yatırım fonu alım zorunluluğu getirildi. Bu uygulama borsa yükselirken devlet katkısı fonlarının da getiri sağlamasına katkıda bulundu. Ancak borsanın düşüş dönemlerinde de değer kayıpları olacağı açık. Bu nedenle önümüzdeki dönemde devlet katkısı fonlarının da aynen değişken fonlar gibi dört farklı risk kategorisinde çeşitlendirilmesi gerekiyor ki, katılımcılar kendi risk algılarına ve sistemde bulundukları döneme göre devlet katkısı fonu seçebilsinler. Ya da katılımcıların hak kazandığı devlet katkılarını dilediğince değerlendirme olanağı sunulmalı.
KISMİ ÇEKİŞ HAKKI
2024 yılı Nisan başında uygulanmaya başlayacak olan kısmi çekiş hakkı ile evlilik, konut alımı, eğitim ve doğal afet durumlarında katılımcılara sistemdeki birikimlerinden ve devlet katkılarında belli oranlarda çekim yapma hakkı tanınacak. Halen üzerinde çalışılan yönetmeliğin uygulanmaya başlaması ile sisteme girişlerin artması beklenebilir.
BANKADA TEMİNAT OLARAK KABULÜ
2024 yılında uygulanmaya alınacak bir diğer değişiklik de BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kabul edilecek olması. Böylece katılımcılar kısa vadeli nakit ihtiyaçları için BES birikimlerini teminat göstererek düşük faizli kredi kullanma olanağına sahip olacaklar.
GENÇLERE BES
2024 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda yükseköğretim kurumlarına kayıtlı 25 yaş altındaki gençlerin BES katılımlarını ve sistemde kalmalarını teşvik edecek uygulamalar hayata geçirilecektir, deniyor. Halihazırda uygulamaya dönük model önerileri konusunda çalışılıyor.
TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ
2017 yılında uygulamaya alınan otomatik katılım sistemi gönüllü bir sistem olduğundan ve katılımcılara sunulan fon seçenekleri çok sınırlı olduğundan beklenilen performansı sağlayamadı. 2024 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda otomatik katılım sisteminin tamamlayıcı emeklilik sistemine dönüştürüleceği ve fon çeşitliliğinin katılımcıların risk algısı ve tercihlerine göre çeşitlendirileceği ifade ediliyor. Tamamlayıcı emeklilik sistemi ile çalışanların daha geniş bir fon evreninden tercih yapması ve sistemde daha uzun süre kalması hedefleniyor. Bu hedef için tamamlayıcı emeklilik sisteminde hem çalışanlardan hem de işverenlerden katkı payı kesintisi yapılacak, devlet katkısıyla de sistem desteklenecek.
