PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Enflasyon, meskenlere 'bedelsiz doğal gazın' etkisiyle Mayıs'ta hız kesti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici fiyat endeksi (TÜFE), Mayıs'ta aylık yüzde 0.04 artarken, yıllık enflasyon 4.09 puan azalışla yüzde 39.59 düzeyine geriledi. Mayıs'ta yıllık bazda en az artış gösteren ana gruplar yüzde 19.49 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 20.73 ile konut oldu. En yüksek artışın olduğu ana gruplar ise sırasıyla yüzde 68.98 ile lokanta ve oteller, yüzde 66.93 ile sağlık, yüzde 52.52 ile gıda ve alkolsüz içecekler şeklinde gerçekleşti. Aylık bazda bakıldığında ise ana harcama gruplarından konutta, meskenlere doğal gazın bedelsiz sunulmasının etkisiyle yüzde 13.79 gerileme yaşandı. Aylık bazda en yüksek artış ise yüzde 9.85 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 7.10 ile lokanta ve oteller, yüzde 5.14 ile eğitim ana gruplarında yaşandı. Mevsimsellikten arındırılmış verilerle işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE (B) aylık yüzde 3.60, enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE (C) aylık yüzde 4.25 arttı.
Mayıs'ta TÜFE'de aylık olarak en yüksek artış gösteren seçilmiş temel başlıklara bakıldığında, patates ve bazı yumru bitkiler yüzde 37.10, çocuk giyim yüzde 18.87, erkek giyim yüzde 15.51, kadın giyim yüzde 10.56 artış ile dikkat çekti. En çok düşen ürün başlığı ise yüzde 100 gerilemeyle şehir gazı ve doğalgaz oldu.
YILLIK Yİ-ÜFE YÜZDE 40.76'YA GERİLEDİ
Üretici fiyatları enerji grubunun süregelen desteğiyle ılımlı seyrini korudu, yıllık üretici enflasyonu gerilemeye devam etti. TÜİK verilerine göre Mayıs'ta yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) aylık yüzde 0.65 artarken, yıllık enflasyon 11.35 puan azalışla yüzde 40.76'ya geriledi. Yİ-ÜFE-TÜFE makası 1.17 puana kadar daraldı. Bilindiği üzere makas yıllık TÜFE'nin yüzde 85.51'i, yıllık Yİ-ÜFE'nin yüzde 157.69'u gördüğü 2022 Ekim'de zirve yapmıştı.
Ekonomistler, enflasyonun mevcut yüksek seviyelerinin, enflasyona karşı acil ve daha kapsamlı bir strateji gerektirdiğine dikkat çekiyor. Ekonomistler, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı'na Hafize Gaye Erkan'ın atanmasının ardından, 22 Mayıs'taki Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısının yeni döneme ilişkin önemli ipuçları vereceğine işaret ediyor.
SANAYİ ÜRETİMİ GERİLEDİ
TÜİK verilerine göre büyümenin öncü göstergesi sanayi üretimi Nisan'da yıllık yüzde 1.2, aylık yüzde 0.9 oranında azaldı. Yılın ilk çeyreğinde pek güçlü gitmeyen sanayi üretiminin yılın ikinci çeyreğine de iyi bir başlangıç yapamadığı görüldü. Sanayi üretiminde Mayıs sonrasında tamamen yeni ekonomik programın yansımalarının görülmesinin beklendiğini ifade eden Dinamik Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan, yeni programın uygulama döneminde dikkate alınması gereken faktörlerin enflasyonda yeni artış, sıkı para politikasına geçişin yansımaları ve dış alemdeki resesyonist baskılar olacağı görüşünde. Erkan, "İhracat TL'deki değer kaybından olumlu etkilenecek gibi gözükse de enflasyon ve sıkı para politikası üretimi olumsuz etkileyebilir. Dış alem açısından ise Almanya ve Euro Bölgesi'nin dikkatle izlemek gerekli" dedi.
Sanayi üretimindeki daralmanın daha çok global durgunlukla alakalı olduğunu söyleyen 3. Göz Danışmanlık CEO'su Hikmet Baydar ise yılın ilk çeyreğinde sanayi büyümesinin binde 7 eksi olarak açıklandığını, Nisan'da da daralmanın devam ettiğini vurgulayarak şunları kaydetti:
"Global ekonomilerin bir çoğunda da aynı tablo var. Mesela İtalya'da aylık yüzde 1.9 ve yıllık yüzde 7.2 daralma açıklandı. Pazar çeşitliliğini artırarak bu sorunu aşabiliriz."
HANEHALKI BÜTÇESİNDEN EN ÇOK GIDAYA PAY AYRILDI
TÜİK geçen hafta 2022 yılı hanehalkı tüketim harcaması verilerini de açıkladı. Buna göre 2022'de Türkiye genelinde hanehalklarının tüketim amaçlı yaptığı harcamalar içinde en yüksek payı yüzde 22.8 ile gıda ve alkolsüz içecek harcamaları alırken, ikinci sırayı yüzde 22.4 ile konut ve kira harcamaları, üçüncü sırayı ise yüzde 21.3 ile ulaştırma harcamaları aldı. Temel gelir kaynağı maaş, ücret, yevmiye geliri olan hanehalkları; ulaştırma harcamalarına yüzde 22.5, gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına yüzde 21, konut ve kira harcamalarına yüzde 20.8 pay ayırırken, müteşebbis geliri olan hanehalkları; ulaştırma harcamalarına yüzde 27.2, gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına yüzde 22.9, konut ve kira harcamalarına yüzde 18.5 pay ayırdı. Düşük gelirli haneler, yüksek gelirlilere göre gıdaya iki kattan fazla pay ayırdı.
BEDELSİZ DOĞAL GAZIN DÜŞÜRÜCÜ ETKİSİ 2.4 PUAN
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) fiyat gelişmeleri raporuna göre; Mayıs'ta meskenlere doğal gazın bedelsiz olarak sunulması tüketici enflasyonu üzerinde 2.4 puan düşürücü etki oluşturdu. Mayıs'ta yıllık enflasyon temel mal ve hizmetlerde yükselirken, enerjide belirgin olmak üzere diğer gruplarda geriledi. Temel mal grubu enflasyonundaki artışta, yöntem değişikliği sonucu yeni sezon geçişinin mayıs ayına kaydığı giyim ve ayakkabı alt grubunun yanı sıra otomobil kaleminin sürüklediği dayanıklı tüketim malları etkili oldu. Alt grupların TÜFE'ye katkıları incelendiğinde; enerjinin 4.12 puan, gıda ve alkolsüz içeceklerin 0.58 puan, alkol-tütün-altın gruplarının 0.31 puan azalış, temel malların 0.37, hizmet gruplarının yüzde 0.55 puan artış yönünde katkısı oldu.
"YEREL SEÇİMLER EN BÜYÜK HANDİKAP"
Prof. Dr. Doğan CANSIZLAR / Atılım Üniversitesi Öğretim üyesi
Mayıs'ta konutlara bedelsiz doğal gaz verilmesinin etkisiyle tüketici enflasyonu aylık bazda yüzde 0.04 ile sınırlı kaldı. Beş aylık TÜFE yüzde 15.26 düzeyinde gerçekleşti. Bu oranın düşük çıkması, memur ve emekli aylıkları için daha az artış anlamına gelecek. Bilindiği üzere 1 Mayıs 2024'e kadar konutlarda tüketicinin 25 metreküpe kadar doğal gaz tüketimi de bedelsiz olacak. Bu çerçevede önümüzdeki birkaç ay bedelsiz doğalgaz uygulamasının da etkisiyle enflasyonun düşük çıkması söz konusu olabilir. Ancak sonbahar itibarıyla artış olacağını öngörüyorum. Bunun asıl sebeplerinden biri, başta enerji olmak üzere üretimin ithalata dayalı olması. İthal fiyatları ve döviz kuru artışları nedeniyle enflasyonun kısa vadede tek hanelere inmesini beklemiyorum. Yeni dönemde uygulanacak yapısal reformlarla beraber enflasyonun tek hanelere gerileyeceğini düşünüyorum. Ancak yerel seçimler en büyük handikap. Önümüzdeki dönem yerel seçimler olacağı için, verilen sözlerin tutulacağı, harcamaların kısılmayacağı bir dönem olacağını düşünüyorum. O nedenle enflasyonla mücadelenin bir süre erteleneceği görüşündeyim. Faiz konusunda Cumhurbaşkanımızın hassasiyetini biliyoruz. O nedenle 22 Haziran'daki PPK toplantısında nasıl bir karar alınacağını birlikte göreceğiz. Faiz koridoru yeniden gündeme gelebilir.
"YUMUŞAK BİR 'U' DÖNÜŞÜ BEKLİYORUM"
Prof. Dr. Sinan ALÇIN/ Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi
Konutlara doğal gazın bedelsiz sunulması nedeniyle TÜİK fiyatı sıfırlarken, doğal gazın ağırlığını sabit tuttu. Bu nedenle aylık bazda tüketici fiyatlarında 2.4 puanlık geri çekilme yaşandı. Mayıs 2024'e kadar da aylık doğalgaz da 25 metreküpe kadar doğalgaz kullanımı fiyatlanmayacak. Yapılması gereken, fiyatla birlikte konut ağırlığı içindeki doğalgaz ağırlığının da düzenlenmesi. Bedelsiz doğal gazın etkisiyle enflasyonda yaşanan düşüş, memur ve emeklinin maaş artışına olumsuz yansıyacak. Aynı şekilde Ağustos'ta asgari ücrete ara zam belirlenmesinde de olumsuz etki yapacak. Kısacası, devletin yaptığı doğal gaz sübvansiyonu, bir şekilde daha düşük ücret, maaş artışlarıyla bir şekilde komponse edilmiş olacak. Enflasyon gelişmelerine baktığımızda; Yİ-ÜFE ile TÜFE arasında bir buçuk yıl içinde tamamen açılan makas, kapanmış durumda. Önümüzdeki aylarda bu etkinin devam etmesini bekleyemeyiz Çünkü enerji fiyatlarında artış olması bile dolar kurundaki artış, doğrudan enerji maliyetlerini artıracak. Yaş sebze ve meyvede yüksek seyir devam ediyor. En yüksek aylık bazda fiyat artışı patateste yaşandı. Diğer yaş meyve ve sebzede de mevsim nedeniyle pozitif baz etkisinin ise çok sınırlı kaldığını görüyoruz. Her ne kadar TÜFE Mayıs'ta yıllık yüzde 39.5'e gerilese de yılsonu manşet enflasyon beklentimi yüzde 40-45 bandında koruyorum. Önümüzdeki dönemde enflasyonun seyrinde Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in uygulayacağı politikaların ve TCMB'nin enflasyonu daha fazla önceleyecek adımlarının belirleyici olacağını düşünüyorum. 22 Haziran'daki PPK'da politika değişikliği bekliyorum. Faizde belki koridor uygulamasına geçilebilir. Mevcut durumu irrasyonel olarak tanımlayan Bakan Şimşek'in, rasyonel politikalara dönüşü hızlı mı yavaş mı olacak göreceğiz. Önümüzdeki dönemde yerel seçimler var. O nedenle yumuşak bir 'U' dönüşü bekliyorum.
"ÜCRET ARTIŞLARINA MENFİ YANSIYACAK"
Prof. Dr. Emre ALKİN / İstanbul Topkapı Üniversitesi Rektörü
Mayıs ayı enflasyonunun gerilemesinde, hem geçen ay meskenlere bedelsiz verilen doğal gaz fiyatının sıfırlanmasının hem de baz etkisinin payı var. Enflasyondaki bu düşüş, ücret artışlarına menfi olarak yansıyacak. Normal şartlarda döviz kurları yükselirken, dünyada emtia fiyatları dalgalanırken, Türkiye'nin enflasyonunun yüzde 50'in altında olması imkan dahilinde değildi. Enflasyon gerçekçi olmalı ki, vatandaş ne yaşadığını bilsin ve tedbirini alsın. TCMB'nin 22 Haziran'daki PPK toplantısı öncesinde ABD Fed ve Avrupa Merkez Bankası karaları açıklanacak. Onların atacağı adımlar TCMB için önemli olacak.22 Haziran'daki toplantıda büyük bir ihtimalle çift haneli politika faizine geçilecek. Ardından da piyasaya 'arkası gelecek' mesajı verilecek.
