ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerin bankalarda teminat olarak kabul edilmesine ilişkin çalışmalar, 2022'nin ilk aylarında başlamıştı. O zamandan bu yana üzerinde çalışılıyordu. Şubat ayında ilk adım SPK'dan gelmişti. SPK'nın 14 Şubat 2023 tarihli 2023/10 sayılı kararında sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma-verme işlemlerinde bireysel emeklilik sözleşmelerinden kaynaklanan, devlet katkısı hariç alacakların, öz kaynak olarak kabul edilebileceği ifade ediliyordu. SPK'nın bu kararıyla piyasada BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kullanılmasına dair beklenti artmıştı.
Nihayet düzenleme gerçekleşti. Bireysel emeklilik birikimlerinin bankalarda teminat olarak kabul edilmesine yönelik değişiklik, 28 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete'de yayınlandı. Değişiklik ile katılımcılar acil nakit ihtiyaçlarında BES birikimlerini bozmalarına gerek kalmadan bankalardan kredi kullanabilecek. Peki, ne oldu da bu değişikliğe gerek duyuldu? Bunun en önemli nedenlerinden biri katılımcıların sistemdeki kalış süresini uzatmak, ikincisi ise acil durumlarda katılımcının yanında olmak.
BİRİKİM İÇİN BES ÖNCELİKLİ
BES toplum içinde giderek daha çok karşılık bulurken, birikimlerini sadece bireysel emeklilik sisteminde değerlendirenlerin oranı da yükseliyor. Özellikle 18 yaş altının sisteme dahil olmasıyla, katılımcıların çok büyük bir kısmı bütün birikimini sadece BES'te değerlendiriyor, denilebilir. Bu çok olumlu bir gelişme olmakla birlikte, acil durumlarda oluşan kaynak ihtiyacının giderecek kıyıda, köşede, başka varlık olmaması nedeniyle katılımcılar, BES birikimlerini kullanabilmek için sözleşmelerini sonlandırıyordu. Sistemde kısmi ödeme de olmadığından ihtiyaç hasıl olduğunda katılımcı, birikimlerinin tamamını alarak sistemden ayrılıyordu. Bu da hem sistemin gelişmesini olumsuz etkiliyor hem de katılımcıların sistemden yeterince faydalanamamasına ve memnuniyetsizliklere neden oluyordu.
BİRİKİMLER TEMİNAT OLABİLECEK
Yapılan düzenleme ile ihtiyaç halinde katılımcılar birikimlerini alarak sistemden ayrılma yerine, kendi birikimlerini teminat göstererek bankalardan uygun faizli kredi kullanabilecek. Böylece katılımcıların sistemde kalma süreleri uzayacak ve sistemin ödüllerinden daha çok katılımcı faydalanabilecek. Peki, banka ve bireysel emeklilik şirketleri farklı kurumlar, bankalar katılımcıların hesabındaki BES birikimlerini nasıl görecek? Bu birikimler üzerinde nasıl tasarrufta bulunacak?
EGM ALTYAPI KURACAK
EGM (Emeklilik Gözetim Merkezi) bu değişikliğin uygulanabilmesi için katılımcılar, bankalar, BES şirketleri ve TAKASBANK arasında işlem ve veri entegrasyonu sağlayacak bir elektronik altyapı platformu kuracak. Dolayısıyla EGM'nin bu platformu oluşturmak için altı ay süresi var. Bugün yönetmelikte yapılan değişiklikler de altı ay sonra yürürlüğe girecek.
BANKAYLA SÖZLEŞME İMZALANACAK
Katılımcı BES birikimleri karşılığında kredi kullanmak istediğinde, ilgili banka katılımcının BES hesabını görebilecek. Katılımcı ile banka arasında 'alacağın devri sözleşmesi' kurulacak ve katılımcının kendi birikiminin değerlendirildiği fonlardan (mevcut fon dağılım oranları sabit kalmak şartıyla) teminata alınacak kısmı nakde döndürülecek. Bu tutar bankaya devredilerek, SPK tarafından belirlenecek fonlarda tutulacak. Bankaya devredilen bu fonlarla ilgili katılımcı hiçbir tasarrufta bulunamayacak. Ancak bankaya devredilen bu fonlar bir taraftan da getiri sağlamaya devam edecek. Bu fonların getirisi faiz maliyetini karşılayacak düzeyde oluşursa, katılımcıya ek yük binmeden nakit ihtiyaçları karşılanmış olacaktır.
Peki, birikimlerin ne kadarı teminat olarak kullanılabilecek? Henüz uygulama yürürlüğe girmediği için elimizde net veriler yok. Ancak SPK, 2023/10 sayılı kararında, katılımcının kendi birikimlerinin yüzde 100'e kadar teminata verilebileceğini karara bağlanmıştı.
KATILIMCININ HAKLARINDA SINIRLAMA
BES birikimlerini teminata vermek isteyen katılımcı, bankayla 'alacağın devri sözleşmesi' imzaladıktan sonra birikimini başka bireysel emeklilik şirketlerine aktaramayacak ve sözleşmesini sonlandıramayacak. İşveren grup emeklilik sözleşmeleri bankalara teminat olarak devredilemeyecek. Devlet katkıları da teminat olarak gösterilemeyecek. Bu madde kapsamında devredilen birikimler, borç kapatılmadan yeniden devredilemeyecek. Ancak katılımcı isterse sözleşmesine katkı payı ödemeye devam edebilecek, hesaplarını takip edebilecek ve birikimlerin devredilmeyen kısmında fon dağılım değişikliği hakkını kullanabilecek.
KREDİ BORCU ÖDENMEZSE
BES birikimini teminata vererek kredi kullanan katılımcı, kredi borcunu ödediğinde 'alacağın devri sözleşmesi' sona erecek. Banka tarafından alacağın devri sözleşmesine konu tutarın tahsil edildiği veya ilgili kredi borcunun kapandığı bilgisinin EGM aracılığıyla BES şirketine bildirilmesini müteakip alacağın devri sözleşmesi son bulacak. Ama katılımcı kredi borcunu vadesinde kapatamadığında, borcun muaccel hale gelmesinden 30 gün sonra, banka kalan borcun kapatılması için devredilen alacaktan (yani birikimin teminata verilen kısmından) tahsil etmek için talepte bulunabilecek. Bankaya teminat olarak verilen birikim borcu karşılamıyorsa, kalan borç için katılımcının BES'teki diğer birikimleri nakde döndürülerek BES sözleşmesi sonlandırılacak. Elde edilen nakitten öncelikle banka kredisi ödenerek kalan kısım katılımcıya aktarılacak.
