ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bol coşkulu, bol borsalı, bol enflasyonlu bir yılı geride bıraktık. Yılın ilk yarısına genelde karamsarlık hakim olsa da ikinci yarıda coşan borsa, moralleri yerine getirdi. Bol bol borsa konuşuldu, senetler analiz edildi, piyasaya gelen yatırımcı sayısı arttı. Hemen hemen herkes az ya da çok, borsanın yükselişinden payını aldı. Özellikle 2022 yılının ikinci yarısında borsadaki yükselişe eşlik eden bireysel emeklilik katılımcıları da getirilerden mutlu görünüyor. Nasıl olmasın ki, 2022'de yüzde 200'leri aşan hisse fon getirileri, BES havuzunun toplam getirisini de yukarı çekti. Yılın ilk haftası olması nedeniyle gelin bu hafta; bireysel emeklilik tarafında geçen yılın bir değerlendirmesini yapalım, katılımcılar hangi yatırım araçlarını tercih ederken hangilerinden vazgeçtiler; yılın sonunda kazanan kim, kaybeden kim, bir göz atalım.
DÖVİZ AĞIRLIKLI BAŞLANGIÇ
Bireysel emeklilik sistemi yıla 244 milyarlık bir varlık havuzuyla başladı. Bu varlıkların yaklaşık yüzde 26'sı kıymetli madenler, yüzde 16'sı kamu iç borçlanma araçları, yüzde 15'i kamu dış borçlanma araçları yüzde 13'ü hisse senetleri, yüzde 8'i özel sektör borçlanma araçlarından oluşuyordu. Sistemdeki varlıkların yaklaşık yarıya yakını döviz cinsinden değerleniyordu. Bir önceki yıl döviz cinsi getiri sağlayan varlıklar ve kıymetli madenler dövizin yükselişinden olumlu etkilenmiş ve havuzun toplam getirisinin yükselmesini sağlamıştı. 2022 yılında dar aralıkta hareket eden ve yıllık olarak getiri sağlamayan dövize rağmen katılımcılar, altın ve döviz cinsi varlıklardan bu yıl da vazgeçmediler.
HİSSELİ KAPANIŞ
2022 yılında altın ve döviz yerinde kaldı, ama satılan fonların yerine hisse senedi yatırımları geldi. Tarihinde ilk defa sistemdeki hisse senedi yatırımlarının toplam BES havuzuna oranı, yüzde 22'ye ulaşırken; tutarı da 95 milyarı geçti. 427 milyara ulaşan BES havuzunda halen en büyük pay, yüzde 24 ile kıymetli maden yatırımlarında olmaya devam ediyor.
VAZGEÇİLEN FONLAR
Yılın ilk yarısında faizlerde görülen yükseliş eğilimi, katılımcıların Türk lirası bazında faiz getirisi sağlayan yatırım araçlarını tutan fonlardan çıkmasını sağladı. En büyük çıkış para piyasası fonlarından oldu ve yılsonuna kadar çıkışlar neredeyse 4 milyara ulaştı. Gönüllü BES tarafında satılan, vazgeçilen fon gruplarından bir diğeri ise değişken fonlar. Agresif değişken fon grubu yıl içerisinde büyümeye devam etmesine rağmen, muhafazakar değişken, atak değişken ve dengeli değişken fon grupları yatırımcılar tarafından tercih edilmeyen, satılan fonlar oldu. Değişken fon grubundan çıkış yıllık 3,5 milyarı buldu. Tercih edilmeyen veya diğer yatırım araçlarıyla değiştirilen borçlanma araçları fonlarından da yıl içerisinde 2 milyarı aşan bir çıkış söz konusu. Bu fonlardan çıkan para hisse senedi yatırımlarına gitti.
BÜYÜMEYE KATKI
Sistem bir taraftan yatırımların getirileri, diğer taraftan katkı payı girişleriyle büyümeye devam ediyor. 2022 yılında sisteme giren katkı paylarının toplamı OKS ile birlikte 34 milyar lira seviyesinde. Katılımcılara ödenen yüzde 30 devlet katkısını da ilave edildiğinde toplamda 44 milyar civarında bir katkı ayından söz ediyoruz, demektir. Bu da aylık ortalamada yaklaşık 3,5-4 milyar liranın yatırıma yönlendirildiğini gösteriyor.
YILIN EN'LERİ
2022 yılının en büyüklerine bakıldığında ilk sıraya fonları alalım: 28 Aralık 2022 itibarıyla yılın en çok getiri sağlayan fonu yüzde 267 ile BBH-Fiba Emeklilik Hisse Senedi Grup Fonu olurken, CHG-Cigna Sağlık OKS Agresif Değişken fon yüzde 259 ile ikinci ve CHD-Cigna Sağlık OKS Agresif Katılım Değişken Fon yüzde 238 ile üçüncü oldu. Yılın en çok büyüyen şirketleri Bereket Emeklilik ve Cigna Sağlık oldular. Cigna Sağlık özellikle BEFAS tarafında da fonları en çok talep gören şirket olma özelliğini taşıyor. Türkiye Hayat Emeklilik sistemin en büyük şirketi olmaya devam ederek, katılımcılarına 47 adet fon ve 95 milyarlık fon büyüklüğü ile yatırım seçenekleri sunuyor.
KAZANAN KATILIMCILAR
Piyasaya uyum sağlama konusunda son iki yılda BES katılımcılarını ve BES şirketlerini tebrik etmek gerekiyor. Bu yıl BES şirketlerinin katılımcılara ayda bir gönderdikleri bilgilendirme metinleri ve fon dağılım örnekleri, katılımcılara yol gösterici oldu. Diğer yandan BEFAS'ın faaliyete geçmesiyle fon dağılımı konusunda özgürleşen katılımcılar, iyi getiri sağlayan fonlara portföylerinde yer vermeye başladılar. Ama asıl büyük başarı katılımcıların. Hem piyasayı takip edip, fon dağılımını değiştirdikleri için, hem de finansal okuryazarlık konusunda katettikleri mesafeler için. Katılımcıların finansal okuryazarlıkları arttıkça birikimleri üzerindeki hakimiyetleri ve getirileri artıyor. BES'in son iki yılında getirilerin arkasında katılımcıların birikimlerini doğru yönlendirmesinin etkisi çok büyük. Diğer yandan finansal okuryazarlığı yüksek yatırımcıların da BES'i bir çeşitlendirme aracı olarak kullandıkları görülüyor.
