BES aracıları artık tavsiyede bulunabilecek, öneri yapabilecek
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Temmuz ayında yürürlüğe girecek düzenlemeye göre BES aracıları; görüş, öneri ve fon tavsiyesinde bulunabilecek. Ancak belirli bir getiri sağlanacağına dair taahhütte bulunulamayacak. Fon tavsiyesi hizmetlerine karşılık, ücret talebinde bulunulamayacak. Verilecek tavsiye ve öneriler, katılımcının sistemdeki birikimi ve şirketin sunduğu emeklilik planlarıyla sınırlı olacak.
Yatırım Danışmanlığı özel bir iş kolu. Yatırım danışmanları finansal piyasalarda yatırım yapmak isteyenlere yol gösteriyor, önerilerde bulunuyor. Bu işi yapanlar SPK'nın (Sermaye Piyasası Kurulu) öngördüğü lisans ve sertifikalara sahip olmak zorundalar. Bizim piyasalarımızda yatırım danışmanlığı faaliyeti aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve yatırım bankaları tarafından yerine getiriliyor. Bu hizmetten faydalanabilmek için bu kurumlarla 'yatırım danışmanlığı çerçeve sözleşmesi' imzalamak gerekiyor.
Gelelim, bireysel emeklilik tarafına. Gördüğünüz gibi yatırım danışmanlığı verecek kurumlar arasında bireysel emeklilik şirketleri sayılmıyor. Ama bireysel emeklilik sisteminin müşterileri olan BES katılımcıları da finansal piyasalara yatırım yapıyor. Fonlar aracılığıyla Türk Lirası veya döviz, altın cinsinden borçlanma araçları, yerli ve yabancı hisse senetleri katılımcılara sunuluyor.
YENİ DÜZENLEMELER
Bireysel emeklilik şirketlerinin sahadaki elemanları olan BES aracıları, katılımcılara sistemi ve fonları tanıtıcı bilgi verebiliyor, fakat öneri ve tavsiyede bulunamıyordu. Bu durum katılımcı nezdinde eksik yönlendirmeye neden oluyor, bireysel emeklilik aracısının ise öneri ve tavsiye verme noktasında elini-kolunu bağlıyordu. Bu kopukluğu gidermek için geçen haftalarda yapılan düzenleme ile bireysel emeklilik şirketlerinin BES fonlarına yönelik olarak, yönlendirici nitelikteki yorum ve tavsiyelerde bulunmasına olanak sağlandı.
ARAŞTIRMA BİRİMİ KURULACAK
Düzenlemeyle BES şirketlerine, katılımcılara fon tercihi konusunda, yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunabilmeleri için araştırma birimi kurma zorunluluğu getiriliyor. BES şirketlerinin araştırma birimlerince hazırlanacak risk gruplarına özel raporlar, en az ayda bir kere olmak üzere katılımcılara gönderilecek. Bu araştırma biriminde Sermaye Piyasası Faaliyetleri Düzey 3 Lisansına sahip en az bir çalışan olması gerekiyor. Ayrıca emeklilik şirketleri bağlı oldukları portföy yönetim şirketlerinden de araştırma raporları alabilecekler.
ARAŞTIRMA RAPORU DAYANAK OLACAK
Bireysel emeklilik sistemindeki ürünlerin satış ve pazarlaması da tabii ki bu iş için yeterliliğini ispatlamış kişiler tarafından yürütülüyor. (BES aracısı olabilmek için EGM tarafından yapılan sınavda başarılı olmak gerekiyor.) Bundan böyle BES aracıları sahada araştırma biriminin hazırladığı raporlar doğrultusunda; görüş, öneri ve fon tavsiyesinde bulunabilecek. Ancak belirli bir getiri sağlanacağına dair taahhütte bulunulamayacak. Fon tavsiyesi hizmetlerine karşılık olarak, herhangi bir ücret talebinde bulunulamayacak. Verilecek tavsiye ve öneriler katılımcının sistemdeki birikimi ve şirketin sunduğu emeklilik planları ile sınırlı olacak. Katılımcının bireysel emeklilik sistemi dışındaki birikimleri konusunda yönlendirme ve tavsiyede bulunulamayacağı gibi, risk profiline uygun fonlar önerilebilecek. Kasıtlı olarak fon toplam gider kesintisi yüksek olan fonlara yönlendirme yapılamayacak. Yapılan öneri ve tavsiyelerin dayanağı olan raporlar, emeklilik şirketi tarafından EGM'ye (Emeklilik Gözetim Merkezi) gönderilecek ve burada arşivlenecek. Yeni düzenleme 1 Temmuz 2022 tarihinde yürürlüğe girecek.
KATILIMCILAR FON SEÇİMİNDEN SORUMLU
Bireysel emeklilik sisteminde BES aracıları her ne kadar bilgilendirme ve öneri verecek olsa da fon seçimi ve tercihinden katılımcılar birinci derecede sorumlu. Dolayısıyla bunun bilincinde olmak gerekiyor. Daha sisteme girerken yapılan fon tercihi, belki de bütün bir emeklilik süreci boyunca yapılacak yatırımın kaderini çiziyor. Çünkü katılımcıların yaklaşık yüzde 90'ı, sisteme ilk girişte tercih ettiği fon dağılımını bir daha değiştirmiyor. Burada BES aracısının katılımcıyı fonlar konusunda bilgilendirmesi çok önemli. Çünkü çoğu zaman kaybettirmeyen fonlar denilerek, para piyasası fonları veya kısa vadeli borçlanma araçları fonları gibi düşük getirili fonlar öneriliyor. Ancak bu fonların getirisi uzun vadede enflasyon altında kalıyor. Bu da katılımcılarda şikayetleri, memnuniyetsizlikleri artırıyor.
ALTERNATİFLER NELER?
Yeni düzenleme ile sisteme girerken veya sonrasında katılımının fon dağılım tercihi konusunda alternatifleri şöyle sıralayabiliriz: BES aracıları katılımcıyı bilgilendirdi, öneri ve tavsiyelerini sundu. Katılımcı bu önerilere uygun fon dağılımını tercih edebilir. Bu birincisi. İkincisi katılımcı BES aracısının öneri ve tavsiyelerine uymak zorunda değil. Kendisi önerilenlerden farklı fon tercihinde bulunabilir. Üçüncüsü; BES aracısının öneri ve tavsiyelerini değerlendirebilecek düzeyde, finansal okur-yazar olmayan ve ben bilmiyorum, anlamıyorum, diyenler doğrudan standart fonlara yönlendirilebilir. Dördüncü alternatif, katılımcı özellikle talep ederse, birikimlerinin yönetimini portföy yönetim şirketine devredebilir. Tabii ki, bunun bir hizmet bedeli oluyor. Beşinci olarak dilerse, fon dağılım değişikliği hakkını ücretsiz olarak robo-danışmanlara bırakabilir. Altıncısı, doğrudan yaşam döngüsü fonlarına yatırım yaparak, fon dağılım değişikliği yapma zahmetinden kurtulabilir. Sonuncu olarak da sayılan alternatiflerden bir karma oluşturulabilir. Bütün bu seçenekler konusunda katılımcıyı bilgilendirecek olan BES aracılarıdır. Katılımcının risk profil anketine vereceği yanıtlar ile katılımcının sosyal durumu (yaş, eğitim, gelir, evlilik, çocuk sahibi olma, işsiz veya emekli olma, ev-araba sahipliği vb.) ve ekonomik gücü, yukarıdaki seçeneklerden hangisinin kendisine uygun olduğunu belirlemede etkili olacaktır.