HÜLYA GENÇ SERTKAYA Elektronik ürün senedine dayalı vadeli işlemler piyasasını 2023'te devreye almayı hedefleyen TÜRİB, 2022'de aracılı sisteme geçecek. TÜRİB, teverruk piyasasını yıl ortasında devreye alacak. Böylece katılım bankalarının yurt dışı ürün borsalarında gerçekleştirdiği milyarlarca TL'lik işlem hacmi, Türkiye'ye çekilecek.
Ülkemiz ürün ihtisas borsacılığı ekosisteminin önemli bileşenlerinden olan Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. (TÜRİB), 2022'ye hedef büyüterek girdi. 26 Temmuz 2019'da faaliyete geçen Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Piyasası'nda bugüne kadar 111 bini aşkın kayıtlı yatırımcı ile 351 binin üzerinde işlemde 16.3 milyon ton ve 33 milyar TL'lik işlem hacmi oluşturan TÜRİB, bu yıl ELÜS'ün kullanımının yaygınlaştırılması, yatırımcı tabanının genişletilmesi ve işlem hacminin artırılması noktasında önemli adımlar atacak. TÜRİB, öncelikle lisanslı depoculuğun ve ELÜS'ün yaygınlaştırılması ve bilinirliğinin artırılması için sahaya inecek. Türkiye'nin dört bir yanında hasada kadar üreticiyi bilgilendirecek. Sistemin sağladığı fırsatları, destek ve teşvikleri üreticiye anlatacak. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın 30 Mart 2021 tarihli kararı ile Ar-Ge Merkezi olan TÜRİB, bu yıl Ar-Ge Merkezi'nin de gündeminde olan önemli projeleri tek tek hayata geçirecek. Bunlardan ilki "aracılı sisteme" imkan veren yeni ELÜS piyasası. Ticaret Borsalarının hakim ortak olarak kuracağı yeni aracı kurumlar sistemde yerini alacak. TÜRİB, 2022 yılı ortasında teverruk piyasasını (İslami ürünler) devreye sokacak. Katılım bankacılığı çerçevesinde Londra Metal Borsası, Malezya Palm Yağı Borsası'ndaki ürünlerin alım satımıyla yaratılan milyarlarca TL'lik işlem hacmi, devreye girecek yeni piyasa ile Türkiye'deki üreticinin alın terini akıttığı ürünlere yönelmesini sağlayacak. TÜRİB, Tarım Aydınlatma Platformu'nu (TAP) da bu yılın ikinci yarısında faaliyete geçirecek. TÜRİB Ar-Ge merkezi, 2023'te faaliyete geçirilmesi hedeflenen ELÜS vadeli işlem piyasası altyapısının hazırlıklarını sürdürecek. TÜRİB Ar-Ge mutfağında piyasa gözetim altyapısı, lisanslı depo gözetimi gibi onlarca proje üzerinde çalışmalar devam edecek. TÜRİB, uzun vadede ise uluslararası piyasalara entegrasyon ve bölgesel merkez olma hedeflerine doğru yol alacak. Hepsinden önemlisi, gıda güvenliği ve gıda fiyat istikrarında lisanslı depoculuk ve TÜRİB kilit rol üstlenecek.
AYÇİÇEĞİ ROL ÇALDI…
TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, TÜRİB'in 2022 yılı gündemini ve projelerini PARA Dergisi'ne anlattı. ELÜS'e dayalı vadeli işlemler piyasasını 2023'te devreye almayı hedeflediklerinin altını çizen Kırali, açıklamalarına TÜRİB'i ve 3 yıllık dönemde yaşanan değişimi anlatarak başladı. Özel hukuk tüzel kişiliğine haiz TÜRİB, lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan elektronik ürün senetleri ile elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamak üzere borsacılık faaliyetinde bulunuyor. 2019 yılı Temmuz'da ilk gongun vurulmasıyla yola çıkan TÜRİB, alıcı ve satıcıları bir araya getirerek tarımsal ürünlerin değerini bulması ve toplumun gıdaya daha uygun fiyatlarla ve daha kolay bir şekilde erişmesi için çalışıyor. 53 ticaret borsasının yüzde 36 ortaklık payının bulunduğu TÜRİB'in diğer ortakları arasında yüzde 15'er pay ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Borsa İstanbul A.Ş., Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), yüzde 5'er pay ile Merkezi Kayıt Kuruluşu, İstanbul Takas ve Saklama Bankası, yüzde 3'er pay ile Ziraat Bankası, Vakıflar Bankası ve Türkiye Halk Bankası yer alıyor. ELÜS piyasasında arpa, ayçiçeği tohumu, buğday, çavdar, çeltik, çekirdeksiz kuru üzüm, fasulye, fındık, kabuklu antep fıstığı, mercimek, mısır, kuru kayısı, natural nohut, pamuk, soya fasulyesi, tritikale, yulaf ve zeytin işlem görüyor. TÜRİB işlem hacminin yaklaşık yüzde 90'ını buğday, mısır ve arpanın oluşturduğunu belirten Kırali, "Her yıl buğday ve mısırın yaklaşık yüzde 40'ar payı var. Arpa ise yaklaşık yüzde 10 pay alıyor. Geri kalan yüzde 10'luk kısımda her yıl fındık en yüksek payı alıyor. Ancak 2021'de fiyatların yükselmesiyle ayçiçeği sürprizi yaşadık. Üretici, ürününü hemen satmak istemedi. Fiyat artışı, depolardaki ayçiçeği miktarını ve işlem hacmini artırdı. Her sene toplam yüzde 5'lik paya sahip diğer ürünler içinde ifade edilen ayçiçeği, adeta fındıktan rol çaldı. Yüzde 3 paya ulaştı" dedi.
İŞLEM HACMİ 18.5 MİLYAR TL
Yatırımcı sayısı ve işlem hacminde artış sürüyor. Kırali'nin verdiği bilgiye göre ELÜS piyasasında 2019 yılı sonunda 49 bin 384, 2020 yılı sonunda 79 bin 590 düzeyinde olan yatırımcı sayısı 2021'de 106 bini aştı. ELÜS piyasasında 2021'de 152 binin üzerinde işlemde 6.7 milyon ton ve 18.5 milyar TL'lik hacim oluştu. Hatırlanacağı üzere ELÜS piyasasında 2019'da 5.1 milyon ton ve 6.5 milyar TL, 2020'de 7.1 milyon ton ve 11.4 milyar TL işlem hacmi oluşmuştu.
İşlem hacminde özel sektör payında istikrarlı artış yaşandığına dikkat çeken Kırali, "Özel sektör işlemlerinin ön planda olacağı bir piyasa hedefiyle yola çıkmıştık. 2019'da piyasadaki işlemlerin yüzde 70'ini oluşturan TMO'nun payı 2020'de yüzde 30'a, 2021'de ise yüzde 10'un altına geriledi. Belki de 3 yıldaki en büyük başarılarımızdan biri budur" diye konuştu.
"ANAHTAR BİZDE…"
Kırali, gıda güvenliği, stokçuluğun ve gıda fiyatlarında spekülatif artışın önlenmesi noktasında lisanslı depoculuk sistemi ve TÜRİB'in önemine dikkat çekti. "Gıda güvenliği ve gıda fiyat istikrarında anahtar, lisanslı depoculuk ve TÜRİB'de" diyen Kırali, göz önünde, şeffaf ve denetlenebilir durumdaki lisanslı depoculuk kapasitesinin ve ELÜS piyasası işlem hacminin artırılmasının bu nedenle çok önemli olduğunu vurguladı. Şu anda Türkiye'deki hububat üretiminin yüzde 25'inin ELÜS piyasasında işlem gördüğünü ifade eden Kırali, piyasanın nabzını tutmak açısından bunun önemli bir büyüklük olduğunu, ancak hububat üretiminin en az yüzde 50'sine çıkılabilse gıda güvenliği açısından önemli bir aşama kaydedilmiş olacağını kaydetti.
Önümüzdeki dönemde özellikle iklim krizi nedeniyle üretimde ciddi sıkıntılar olabileceğine işaret eden Kırali, şunları söyledi:
"Bu nedenle elimizdeki ürüne sahip çıkmamız gerekiyor. En azından ürettiğimizi koruyabilmemiz lazım. Onun için de ürettiğimizin güvenli bir yerde depolanıp, şeffaf bir şekilde alınıp satıldığı lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsası çok önemli."
ARACILI SİSTEME GEÇİLECEK
2022 yılında öncelikli gündem maddelerinden birinin ELÜS piyasasının yaygınlaştırılması olacağını dile getiren Kırali, bunun için lisanslı depoculuk kapasitesinin artırılması ve sistemin tanıtılmasının önem taşıdığını vurguladı. Mevcut teşvik ve destek sisteminin de katkısıyla lisanslı depoculuk kapasitesinin her geçen yıl arttığına dikkat çeken Kırali, "İşlem hacmi artsa da lisanslı depoculuğun ve TÜRİB'in sahada bilinirliği düşük. Bu yıl tanıtım faaliyetlerine ağırlık vereceğiz. Bu ay itibarıyla bir eğitim programı devreye sokuyoruz. Hasada kadar il il dolaşarak lisanslı depoculuğu ve ELÜS piyasasını tanıtacağız" dedi.
Kırali, bu yıl ELÜS'ün kullanımının yaygınlaştırılması, yatırımcı tabanının genişletilmesi ve piyasada işlem hacmini artırmak için aracılı sisteme geçmeye hazırlandıklarını da açıkladı. ELÜS piyasasında 106 bin yatırımcının doğrudan emir verdiğini anımsatan Kırali, mevcut sistemde alıcı ve satıcıyı bir araya getiren, müşterilerin nabzını daha iyi tutan ürün piyasası aracı kurumlarına ihtiyaç olduğunu kaydetti. Aracıların işlem göreceği sistemin altyapı hazırlıklarının sürdüğünü dile getiren Kırali, "Mevzuat gereği Ticaret Borsaları aracı kurumların hakim ortağı olmak zorunda. Ticaret borsaları isterlerse finansal aracı kurumlar, bankalarla ortaklık yapabilecek. üç-dörd aracı kuruluş kurulmasını bekliyoruz" ifadelerini kullandı.
TEVERRUK PİYASASI DEVREYE ALINACAK
TÜRİB, 2022 yılı ortasında teverruk piyasasını (İslami ürünler) faaliyete geçirmeye hazırlanıyor. Teverruk piyasasının şu anda İngiltere'de Londra Metal Borsası, Malezya'da Palm Yağı Borsası'ndaki mallar üzerinden işlem yaptığına dikkat çeken Kırali, "Biz İngiltere ve Malezya'daki malları üzerinden yapılan işlemleri Türkiye'ye getirilmesini hedefliyoruz. Oradaki metal veya palm yağı yerine bizim çiftçimizin alın terini taşıyan ürünler üzerinden alım satımların yapılmasının sağlanmasını istiyoruz. Bu 2020'de 800 milyar TL'lik bir pazardı. Bu pazarın 2021'de pandemi nedeniyle kredi plasmanına ağırlık verildiği için 500 milyar TL civarında olduğunu tahmin ediyoruz. Teverruk piyasasının altyapı çalışmaları tamamlanmak üzere. Mayıs-haziranda piyasanın devreye alınmasını planlıyoruz" dedi.
"LİSANSLI DEPOLAR GIDA GÜVENLİĞİNİN KALESİ OLACAK"
Kırali, ELÜS piyasasında daha şeffaf, daha anlaşılabilir ve daha ulaşılabilir bir yapı oluşturmak amacıyla Tarım Aydınlatma Platformu'nu (TAP) bu yılın ikinci yarısında hayata geçirmeyi hedeflediklerini söyledi. Kırali, fiyatların daha etkin oluşmasında TAP'ın büyük katkısı olacağını kaydetti.
TÜRİB'in üzerinde çalıştığı projelerden bir diğeri ise anlık stok takibi. Lisanslı depolardaki ürünün teknolojik imkanlardan faydalanarak anlık olarak uzaktan izlenmesi için Ticaret Bakanlığı ile üç yıllık bir proje üzerinde çalıştıklarını söyleyen Kırali, 223 lokasyondaki lisanslı deponun izlenmesini sağlayacak projenin 2023 yılında tamamlanmasını beklediklerini vurguladı. Kırali, "Artık anlık olarak depolara ne giriyor, ne çıkıyor görülecek. Bir de işlem hacmi hububat rekoltesinin yüzde 50'sine ulaşırsa, lisanslı depolar gıda güvenliğinin kalesi haline gelecek" dedi.
"BAŞKALARI KAZANIYOR…"
Kırali, Türkiye'nin tarımda kronik sorununun finansman eksikliği olduğunu vurguladı. Buğday örneğini veren Kırali, şöyle konuştu: "Çiftçinin finansmana erişimi sınırlı olduğu için, hasatta haziran ve temmuzda malını getiriyor. TMO'nun taban fiyatına bütün malını satıyor. Ne zaman hasat bitiyor, eylülden itibaren fiyatlar yukarı doğru gitmeye başlıyor. Yüzde 15 enflasyon, yüzde 20 faizin olduğu 2020 yılı örnek verildiğinde; ürün fiyatlarında yıllıklandırılmış yüzde 30-40 kazançlar altı ayın içinde yapılabiliyor. 2021'de yüzde 100'ü aşan kazançlar oldu. Maalesef finansmana ulaşamadığı için, mevcut finansman imkanlarını bilmediği için üretici kazanamıyor. Başkaları kazanıyor. Bizim amacımız çiftçinin kazanması. Sistemde lisanslı depodaki malını teminat gösteren üreticiye dokuz ay vadeli, malın yüzde 75'ine kadar, sıfır faizli kredi imkanı veriliyor. Finansman imkanından yararlanan üreticiler, malını hemen satmayıp, hasat sonrasındaki altı ayda oluşan kazancı elde edebilirler. Altı ayda yıllıklandırılmış yüzde 30-40'a varan kazanç, finansal piyasalar için inanılmaz bir arbitraj. Dengelenmesi için, sisteme finansal yatırımcıların girmesi gerektiğini düşünüyoruz. Piyasada ne kadar çok alan satan olursa, alım satım arasındaki bu garip fark da aza iner. Sistemin başındaki üretici, son kullanıcı olan sanayici böylece kazanabilirler."
