PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL Hep çevre hakkında insanların içini karartacak haberler verecek değiliz ya. Bu kez az da olsa, çevre için umut verici bazı haberleri derledik. Okumaktan mutlu olacağınıza eminiz.
* Temiz enerji için büyük adımABD, tarihi boyuncu bu kadar büyük bir iklim yatırımı yapmadı. İcraatını beğenmedikleri Başkan Biden'in 2022'de imzasıyla yürürlüğe giren "Enflasyonu Azaltma Yasası", aslında temiz bir çevreyi hedefliyor. Yasada, sera gazı emisyonlarını azaltmak, temiz enerjiyi desteklemek, elektrik enerjisini teşvik etmek için 369 milyar dolarlık bir bütçe ayrıldı. Birleşik Krallık eski iklim elçisi Sir David King, "Amerikalıların yasası, iklim değişikliğiyle uğraşıyormuş gibi görünmüyor. Ama gerçek bu" diyor. Paris İklim Anlaşması'nda Amerikalı meslektaşı John Kerry ile birlikte çalışmış olan King, "Eğer Enflasyonu Azaltma Yasası, iklim değişikliğine karşı önlemler alınan bir teklif olarak sunulsaydı Amerikan Temsilciler Meclisi de Senato da bunu reddedecekti. Oysa Başkan Joe Biden, bakanları, yardımcıları, bürokratları ile birlikte bu tasarıyı hazırladı ve temiz çevre hedefini, enflasyonu azaltma kapsamına gizleyerek yasalaşmasını sağladı" diyor. Paket, geçen yılın ağustos ayında Kongre'den geçip yürürlüğe girdiğinden beri özel sektör, temiz enerji için 110 milyar dolar yatırım yapma taahhüdünde bulundu. Elektrikli araçlar için de 70 milyar dolarlık fon ayırdılar. Sadece bu yasayla 2035 yılında, motorlu araçların ve fabrikaların emisyon hacminin 2005 yılı seviyesine oranla yüzde 43-48 azaltılması hedefleniyor. Böylece ABD, geçmişte çevreyi en çok kirleten ülke konumundan, iklim hedeflerini tutturmaya daha yakın ülke konumuna gelecek. Kısaca IRA olarak bilinen Enflasyonu Azaltma Yasası (Inflation Reduction Act), sadece temiz enerjiyi teşvik etmiyor, aynı zamanda enflasyonu kontrol altına almayı, bütçe açığını azaltmayı, reçeteli ilaç fiyatlarını düşürmeyi de amaçlıyor.
* Emisyonlarda dönüm noktası
Bütün dünya nihayet, emisyonların denetlenmesi, azaltılması ve astronomik hacimlere ulaşmaması gerektiği gerçeğini anladı. Önceki yıllarda burun kıvrılan güneş ve rüzgar enerjisi bugün en çok talep gören kaynaklar. Henüz bir fark yaratacak ölçüde değiller. Ama bu trendin sürmesi halinde fosil yakıtlara olan talebi geride bırakacakları aşikar. İngiltere'de bulunan "Ember" (sönmekte olan ateş) adlı düşünce kuruluşu, 2023'te fosil yakıt egemenliğinin zirve yaptığını ancak sonraki yıllarda hafif de olsa bir düşüş trendine girildiğini açıkladı. Kağıt üzerindeki bu hesaplar ve fiili durum, henüz sevindirici olmaktan uzak. Londra merkezli kurum Ember'den baş analist Malgorzata Wiatros-Motyka, "Artık enerji sektörü emisyonlarının yükselmediği bir noktada olduğumuzu rahatlıkla söyleyebiliriz" diyor. İngiliz araştırmacı yazar Simon Sharpe'ın "Beş Kez Daha Hızlı" (Five Times Faster) adlı kitabında da yazdığı gibi, "karbonsuzlaştırma"nın şimdikinden beş kez daha hızlı gerçekleşmesine ihtiyacımız var. İklim Şampiyonları Takımı'nın Direktörü ve Dünya Kaynakları Enstitüsü'nün üyesi olan Sharpe, Çin ve Hindistan'da uzun yıllar incelemelerde bulunduktan sonra kitabını yazdı. Sharpe, "Siyasi ve sosyal mekanizmayı harekete geçirmek için bundan daha uygun bir zaman olamaz" görüşünü savunuyor.
* Plastik üreticileri bir bir dava ediliyor
Küresel olarak bir yılda 460 milyon ton plastik üretiliyor. Bu miktarın yüzde 22'si, kontrol edilemeyen çöp alanlarına bırakılıyor. Tek kullanımlık plastik poşetler ise önü alınamaz bir hızla çoğalıyor. 2022'de Birleşmiş Milletler Çevre Kurulu, "Küresel Plastik Antlaşması"nı görüşmeye açtı. Ama bugüne kadar çok kısa bir mesafe kat edildi. Yine de vatandaşlara ya da kuruluşlara, plastik üreticilerini dava etme hakkını tanıdı. 2016'da 9-14 milyon ton olan plastik kirliliği, 2040'da 23-37 milyon tona çıkacak. Plastiğin dünyaya yükü bu kadarla da bitmiyor. Plastiğin üretimi için tüketilen kimyasallar, sera gazlarının yüzde 3.3'üne karşılık geliyor. Bu kirlilik, havacılık sektöründe hizmet veren uçak, helikopter gibi hava araçlarının emisyonlarıyla neredeyse aynı. Kömürden elde edilen elektriğin yüzde 6'sı da, plastik üretiminde kullanılıyor. 2023 yılının başlarında bazı şirketler, uluslararası üç çevre koruma grubu tarafından mahkemeye verildi. Bu şirketlerin yöneticileri, yaptıkları ortak açıklamada, bu davaları beklemediklerini, kendileri için sürpriz olduğunu ancak suçlamaları şiddetle reddettiklerini açıkladı. ABD'de de bazı içecek firmaları, plastik şişede satış yapıp plastik kirliliğine neden oldukları gerekçesiyle dava edildi. Bu davalar, 20'nci yüzyılda düşünülemezdi bile.
* ABD'de bazı barajlar sökülecek
Oregon ve Kaliforniya eyaletlerinden geçen Klamath Nehri üzerine kurulu, büyük barajlar, somon popülasyonunu büyük ölçüde düşürdüğü gerekçesiyle sökülecek. Bunun için on yıllardır kampanya yürütülüyordu. Halkın tepkisi sonuç verdi ve geçen yıl kasım ayında, ABD tarihinin ilk baraj yıkım çalışması tamamlandı. Bölgenin ünlü kabileleri Yurok'lar ve Karuk'lar, bıkmadan yılmadan seslerini duyurdular ve sonunda istediklerini yaptırdılar. Kabileler, ekosistemi iyileştirmek için nehrin serbest akması gerektiğini savunuyorlardı. Yurok kabilesinden Barry McCovey, "Barajları söküp atmak, somon sayısının çoğalmasını sağlayacak. Nehrin ekosistemini eski haline döndürmek için elimizden geleni yapmaya kararlıyız" diyor. Somon, yöre halkı için kutsal bir yiyecek. Önceki yıllarda yöre halkı, somon sayısının azalması nedeniyle yıllık festivallerini bile yapamamıştı. Şimdi zamanla somon popülasyonunun eski haline geleceğini umuyorlar.
* Açık denizlerin korunması antlaşması
Yine on yıllarca süren görüşmelerden sonra açık denizlerin korunması antlaşması, denize kıyısı olan ülkeler tarafından imzalandı. Şimdiye kadar okyanusların sadece yüzde 1'lik bölümü koruma altındaydı. Yapılan anlaşma, 2030'a kadar dünya okyanuslarının yüzde 30'unun koruma altına alınmasını sağlayacak.
* AB, orman dostu olacak
Avrupa Birliği, ormansızlaşmaya neden olan orman ürünlerinin ticaretini, kademe kademe durdurma kararı aldı. Geçen yıl haziran ayında yürürlüğe giren yeni düzenleme, şimdiye kadar ormanları korumak adına en kapsamlı, en ciddi karar olarak nitelendirildi. Avrupa Komisyonu'ndan yapılan açıklamada, "Ağaç ürünleri, kereste, kakao, kahve, kauçuk, palmiye yağı gibi ürünlerin bir ormandan elde edilmediğinin kanıtlanması zorunludur" denildi (Avrupa Komisyonu, yasama sürecini başlatan, yürütme organı olarak bütçeyi ve programları uygulamaktan ve denetiminden sorumlu kurumdur). Bu da çikolata ve mobilya sektörlerinin bundan olumsuz etkilenmesi anlamına geliyor. AB, ormansızlaşmaya neden olan en büyük ikinci ithalatçı konumunda. Birinci, Çin. Greenpeace'in orman kampanyaları sorumlusu Sini Erajaa, Avrupa Birliği'nin yaptığı regülasyonun, bir devrim niteliğinde olduğunu, bu karar sayesinde ormanlık alanların büyük ölçüde korunabileceğini açıkladı.
* Amazon havzasının kıyımı yavaşladı
Güney Amerika'da bulunan Amazon nehri, Afrika'daki Nil nehri ile birlikte dünyanın en uzun, en geniş kollara sahip akarsuyu. Amazon'un suladığı ormanlık alanlarda yapılan ağaç katliamının azalması bile son derece sevindirici bir haber. Brezilya hükümeti, 2030 yılına kadar ağaç kesiminin tamamen durdurulacağına dair söz verdi. Ağaçların yasadışı olarak kesilmesinin önlenmesi, uydular sayesinde oluyor. Nehrin bazı kollarının geçtiği Kolombiya'da ise ağaç kesimi neredeyse tamamen durdu. Çok az bir bölgenin de bu yıl içinde kontrol altına alınması bekleniyor. Brezilya'da ormansızlaşma oranı, 2004-2012 yılları arasında düşmeye başlamıştı. Ağaç kesenlere verilen ağır cezalar, mobilya yapımında ağaçtan başka yapay maddelerin kullanılıyor olması, bu trendde önemli rol oynadı. En az 6 bin 992 km uzunluğunda olan Amazon, Güney Amerika'nın yüzde 40'ını kapsıyor ve yüzde 65'ini suluyor (Nehrin uzunluğu için "en az" denmesinin sebebi, yüzlerce kolu nedeniyle uzunluk ölçme tekniklerinin yetersiz kalmasıdır. 2008 yılında uydudan yapılan ölçümlerde Amazon'un Nil'den 140 km daha uzun olduğu belirlenmiştir).
